Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir.
- Video, sözcük yapısının temel bileşenlerini sistematik bir şekilde ele almaktadır. İlk olarak kök kavramı ve dört kök türü (isim kökü, fiil kökü, sesteş kök ve ortak kök) açıklanmakta, ardından ekler konusuna geçilmektedir. Çekim ekleri (iyelik ekleri, çoğul ekleri, tamlama ekleri, şahıs ekleri, olumsuzluk ekleri, kip ekleri) ve yapım ekleri (isimden isim, fiilden isim, fiilden fiil yapan) detaylı olarak incelenmektedir.
- Video ayrıca hal eklerinin kullanımı, gövde kavramı ve basit, türemiş ve birleşik sözcüklerin tanımı gibi konuları da içermektedir. Öğretmen, her konuyu örneklerle açıklamakta ve sözcüklerin köklerini inceleyerek yapım eklerini tespit etme yöntemlerini göstermektedir.
- 00:05Kökler
- Kök, bir sözcüğün ek almamış ve en sade halidir.
- Bulunan kök, sözcüğün ek almış haliyle tamamıyla alakalı olmak zorundadır.
- Doğru kök örneği: "ağaçlıktan" sözcüğünde "ağaç", "kulaklık" sözcüğünde "kulak", "balıkçılar" sözcüğünde "balık", "zamansız" sözcüğünde "zaman".
- 01:21Kök Türleri
- Dört çeşit kök türü vardır: isim kökü, fiil kökü, sesteş kök ve ortak kök.
- Fiil kökü, "mek-mak" eki alabilen köklerdir; isim kökü ise alamayan köklerdir.
- Hem isim hem fiil olabilen kökler iki çeşittir: aralarında anlam ilgisi varsa ortak kök, yoksa sesteş kök.
- 04:06Ekler
- Ekler iki çeşittir: çekim ekleri ve yapım ekleri.
- Çekim ekleri sözcüklerin anlamını ve ifade ettiği anlamın şeklini değiştirmez, sadece durumunu anlatabilir veya sayısını arttırabilir.
- Yapım ekleri ise isimden isim, isimden fiil, fiilden isim ve fiilden fiil yapan olmak üzere dört çeşittir.
- 05:59İsim Çekim Ekleri
- İyelik ekleri (im, im, im, im, im, im) isimlere şahıslarına göre getirilir (evim, evin, evi, evimiz, eviniz, evleri).
- Çoğul eki (lar, ler) isimlere getirilir (evler).
- Tamlama ekleri iki çeşittir: tamlayan sözcük ilgi eki (un, un, un) alırken, tamlanan sözcük iyelik eki (iu, iu) alır.
- 06:52Diğer İsim Çekim Ekleri
- İsim çekim ekleri arasında "mumi" anlam değiştirmeyen bir çekim eki vardır.
- "E" harfinde eşitlik anlamı veren (bence, çocukça, sınıfça) ve vasıta anlamı veren (taksiyle, çatalla) çekim ekleri vardır.
- "I" harfinde ilgi zamiri (ki) anlam değiştirmeyen bir çekim ekidir.
- 07:28Fiil Çekim Ekleri
- Fiil çekim eklerinin şifresi "şok" sözcüğüdür.
- Şahıs ekleri (m, m, m, m, m) fiillere getirilir (ben geldim, sen susacaksın, o bakar, biz inanıyoruz, siz seversiniz, onlar dursalar).
- Olumsuzluk eki (maz, mez) fiillere getirilir ve anlam değiştirmeyen bir çekim ekidir.
- 08:38Kip Ekleri
- Kip ekleri (şok) geçmiş zaman (geldi, gitmiş, mış, mış), gelecek zaman (alacak, edecektir, susacak), geniş zaman (ar, erdir), şimdiki zaman (yor), gereklilik kipi (malı, meli), şart kipi (sağ, sedir) ve istek kipi (adir) olmak üzere çeşitli türlerdir.
- Kipler anlam değiştirmeyen çekim ekleridir.
- 09:32İyelik Ekleri ve Şahıs Ekleri Arasındaki Fark
- İyelik ekleri isimlere gelir (evim, telefonun, kardeşi) ve sahiplenme anlamı verir.
- Şahıs ekleri fiillere gelir (geldim, konuştuk, verin) ve sahiplenme anlamı verir.
- İyelik ekleri "ye" harfi ile, şahıs ekleri ise "im" harfi ile belirtilir.
- 10:18İyelik Eki ve Hal Eki Arasındaki Fark
- "İyi" hem hal eki hem de iyelik ekinde mevcuttur.
- Hal eki olan "iyi" "neyi, kimi" sorularının cevabını alabilir.
- İyelik eki olan "iyi" için "onun" veya "onların" sözcükleri sözcüğün başına getirildiğinde uyumluysa iyelik ekidir, uyumsuzsa hal ekidir.
- 11:27Hal Ekleri ve Özellikleri
- Hal ekleri, uyumlu kullanıldığında iyelik eki olarak, uyumsuz kullanıldığında ise hal eki olarak kabul edilir.
- Hal ekleri bazen sıfat göreviyle kullanılabiliyor ve bu durumda yapım eki olarak kabul edilir (örneğin: sıradan, zinde).
- Ayrılma hal eki olan "de" eki bazen tamlayan eki olan "on" ekinin yerine de kullanılabiliyor (örneğin: evdekilerden birisi, arkadaşlarından hangisi).
- 13:35Yapım Ekleri
- Yapım ekleri dört alt başlıkta incelenir: isimden isim yapım eki, isimden fiil yapım eki, fiilden fiil yapım eki ve fiilden isim yapım eki.
- Yapım eklerini tespit etmek için sözcüğün köküne bakılır ve ek sözcüğün türünü değiştiriyorsa yapım eki olarak kabul edilir.
- Gövde, bir sözcüğün aldığı ilk yapım eki kadar ki kısmıdır (örneğin: gözlükçü sözcüğünün gövdesi "göz"tür).
- 18:45Sözcük Türleri
- Basit sözcükler yapım eki almayan sözcüklerdir (örneğin: çocuklar, evdekiler).
- Türemiş sözcükler yapım eki alan sözcüklerdir (örneğin: çocukluk, duygu, çoğalmak).
- Birleşik sözcükler iki farklı sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşur (örneğin: kalem tıraş, bugün, imam bayıldı).