Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Seyfi Hoca tarafından sunulan bir Türkçe dilbilgisi eğitim içeriğidir. Hoca, sözcük yapısı konusunu detaylı bir şekilde anlatmaktadır.
- Video, kök kavramının tanımı ve özellikleriyle başlayıp, kök türleri (isim kökleri, fiil kökleri, sesteş kökler, ortak kökler) ve gövde kavramını açıklamaktadır. Ardından ekler (yapım ekleri ve çekim ekleri) detaylı olarak incelenmekte, son bölümde ise sözcük yapıları (basit sözcükler, türemiş sözcükler ve birleşik sözcükler) örneklerle anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca iyelik aitlik ekleri, eşitlik ekleri, fiil çekim ekleri (bildirme kipleri ve emir kipi) gibi konular da ele alınmakta ve her bir kavram örneklerle açıklanmaktadır.
- 00:08Kök Kavramı
- Kök, bir sözcüğün parçalanamayan anlamlı en küçük parçasıdır.
- Türkçe sondan eklemeli bir dildir, bu nedenle kök her zaman sözcüğün başındadır.
- Kök tek başına anlamlı olabilir ve hareket edebilir, ancak vagonlarla birlikte daha anlamlı hale gelebilir.
- 01:48Kökün Özellikleri
- Kök ek alırken yapısal değişikliğe uğramaz, Arapçada ise ekleşme sırasında biçimsel değişikliğe uğrayabilir.
- Kök sözcüğün tamamıyla anlam ilişkisi taşımalıdır.
- Kök konusu dört başlıkta işlenir: isim kökleri, fiil kökleri, sesteş kökler ve ortak kökler.
- 03:01Isim Kökleri
- Varlıkların, kavramların, duyguların ismi olan köklere isim kökü denir (at, bel, göz, kan, kül, o pek).
- Isim kökleri mak, mek, mastar ekini almazlar (gözmek, kanmak, belmek diyemeyiz).
- Yansıma sözcükler (cız, çat, fıs, güm, hor, hav) isim köklerinden kabul edilir.
- 04:08Fiil Kökleri
- İş, oluş ve durum bildiren köklere fiil kökü denir.
- Fiil kökleri mak-mek mastar ekini alabilen köklerdir (açmak, atmak, çizmek).
- Seste, yazılışları aynı olmasına rağmen anlamları ve türleri farklı olan köklere sesteş kök denir (kaz: kazma eylemi ve hayvan).
- 05:37Ortak Kökler ve Gövde
- Hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen köklere ortak kök denir ve arasında anlam ilişkisi vardır (boya ve boyamak).
- Gövde, her türemiş sözcüktür ve yapım eklerinin geçirilmesiyle oluşturulur.
- Gövde, yapım eki aldıktan sonraki haline göre isimlendirilir (yakmaktan yakıt, durmaktan durak).
- 07:57Ekler
- Ekler yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır.
- Yapım ekleri, eklendiği sözcüğün anlamını ve türünü değiştiren eklerdir.
- Çekim ekleri kimlik değiştirmez, sadece cümle içerisinde ek kelimelerin çekim ekleri ve eşitlikleri olmak üzere beş'e ayrılır.
- 11:40İyelik ve Eşitlik Ekleri
- İyelik aitlik ekleri, isimlere gelerek kime veya neye ait olduğunu belirtir (senin defterin, onun defteri).
- Eşitlik ekleri, isim ve soylu sözcüklere çeşitli anlamlar katar: birliktelik, topluluk ve karşılaştırma.
- 12:26Fiil Çekim Ekleri
- Fiiller çekimli halde kullanılır ve ikinci tekil kişi emir çekimi hariç bütün eylemler şahıs ekleriyle çekimlenebilir.
- Bildirme kipleri gelecek zaman (ecek, acak), geniş zaman (r) şeklinde farklı biçimlerde karşımıza gelir.
- Kişi ekleri: birinci tekil kişi "sin", birinci çoğul kişi "k", "iz" veya "lim", ikinci çoğul kişi "deniz" şeklinde çekimlenir.
- 13:20Sözcük Yapıları
- Sözcükler basit sözcükler, türemiş sözcükler ve birleşik sözcükler olmak üzere üç başlıkta incelenir.
- Basit sözcükler kök durumundaki sözcüklerdir (ağaç, yazık).
- Türemiş sözcükler gövde olarak adlandırılır ve kökten türetilir (ev → yolcu).
- 14:04Birleşik Sözcükler
- Birleşik sözcükler birden fazla sözcük bir araya gelerek oluşur ve bitişik yazılır.
- Birleşik sözcüklerde birinci sözcüğün gerçek anlamından uzaklaştığı durumlar vardır (ince hastalık).
- İkinci sözcüğün gerçek anlamından uzaklaştığı birleşik sözcükler vardır (gökyüzü).
- Birleşik sözcüklerde ses düşmesi olabilir (kaptı, kaçtı).
- Birleşik sözcüklerde eylem anlamını kaybeden sözcükler isim görevinde kullanılır (gece kondu).