Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Oğuzhan Hoca tarafından sunulan kapsamlı bir Türkçe dil bilgisi dersidir. Öğretmen, ses bilgisini detaylı bir şekilde anlatmaktadır.
- Video, Türkçe'deki ünlü ve ünsüz değişimlerini sistematik olarak ele almaktadır. İlk olarak ünlü düşmesi (hece düşmesi) konusu işlenmekte, ardından ünlü daralması, ünlü türemesi, ünlü değişmesi, ulama, ünsüz türemesi, ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması kuralları örneklerle açıklanmaktadır. Her konu için önemli noktalar vurgulanarak, öğrencilerin sık yaptığı hatalar belirtilmektedir.
- Videoda ayrıca "fıstıkçı şahap" (f, s, t, k, ç, ş, h, p) ünsüzlerinin benzeşme kuralları ve ünsüz yumuşaması gibi özel durumlar da detaylı şekilde anlatılmaktadır. Video, iki soru çözümüyle devam etmekte ve izleyicilere bir soru daha bırakılarak yorum kısmına cevap vermeleri istenmektedir.
- 00:27Ses Bilgisi Giriş
- Ses bilgisi konusu ünlü düşmesi, ünlü türemesi, ünlü daralması gibi ünlülerle ilgili ses olaylarını ve ünsüz yumuşaması, benzeşmesi, düşmesi gibi ünsüzlerle ilgili ses olaylarını içerecek.
- Türkçe'deki ünlüler a, e, ı, i, o, ö, u ve ü'dür.
- Ünlü düşmesi, Türkçe'deki ünlülerden herhangi birinin ortadan kaybolmasıdır ve diğer adı hece düşmesidir çünkü Türkçe'deki her ünlü bir hecedir.
- 01:56Ünlü Düşmesinin Yolları
- Ünlü düşmesi yapım eki alırken, çekim eki alırken, birleşme (aşınma) yoluyla ve yardımcı eylemler yoluyla olabilir.
- Yapım eki alırken ünlü düşmesi örneği: çevirmek → çevre, yumurtlamak → yumurta, kavuşmak → kavşak, tasarlamak → tasarı, kurutmak → kurak, devirmek → devrim, beslemek → besledi, sızlamak → sızladı, uyumak → uyku, benzemek → ben, ayırmak → ayrım, kıvırmak → kıvrım.
- Çekim eki alırken ünlü düşmesi örneği: gönlümüz → gönül, şehrimiz → şehir, aklında → akıl, karnımda → kar.
- 06:28Birleşme ve Yardımcı Eylemlerle Ünlü Düşmesi
- Birleşme (aşınma) yoluyla ünlü düşmesi örneği: nasıl → asıl, sütlaç → sütlü, pazar ertesi → pazar, kahve altıdır → kahve, cuma ertesi → cuma, ne içindir → ne.
- Yardımcı eylemler, isimle fiilin birleşmesine yardımcı olan eklerdir ve "isim + be o" şeklinde kodlanabilir: buyurmak, etmek, eylemek, kılmak, olmak.
- Yardımcı eylemlerle ünlü düşmesi örneği: seyretmek → seyretti, devir etmek → devirdi, kayıp olmak → kayıp.
- 09:41Ünlü Daralması
- A ve E ünlüleri geniş, ı, i, u ve ü ünlüleri dar olarak adlandırılır.
- Ünlü daralması için önce "yor" eki çıkarılır, sonra "yor"dan önce i varsa a'ya, ü varsa e'ye çevrilir ve "-mak/-mek" eki getirilir.
- Her "yor" eki daralma yapmaz, örneğin "yazmak" ve "çatmak" kelimelerinde daralma yoktur.
- 11:59Olumsuz Kelimelerde Ünlü Daralması
- Olumsuz kelimeler (değmiyor, görmüyor, ölmüyor, gitmiyor) her zaman daralır.
- Yurt dışında sadece "diye", "niye" ve "yiyecek" kelimelerinde "yor" eki almadan ünlü daralması olur.
- 13:38Ünlü Türemesi
- Ünlü türemesi iki yolla olur: ekiyle ve pekiştirme yoluyla.
- Ekiyle ünlü türemesi sadece "bircik", "darcık", "genç" ve "tc" kelimelerinde görülür.
- Pekiştirme yoluyla ünlü türemesi "sapsağlam", "düpdüz", "yap" ve "çevre" kelimelerinde görülür.
- Her pekiştirme ünlü türemez, örneğin "masmavi" kelimesinde ortada ünlü yoktur.
- 15:49Ünlü Değişmesi
- Türkçede ünlü değişmesi sadece "sana" ve "bana" kelimelerinde görülür.
- "Sana" kelimesi "sen" kelimesinden, "bana" kelimesi "ben" kelimesinden gelir ve en ünlüsü geldiğinde "sene" ve "ben" olmaz, "sana" ve "bana" olur.
- 16:29Ulama
- Ulama, bir kelime ünsüzle bitiyorsa ve ondan sonraki kelime ünlüyle başlıyorsa oluşur.
- Ulama, ünsüz-ünlü-ünsüz-ünlü şeklinde devam eder.
- Araya virgül girerse veya satır sonundan satır başına geçerse ulama olmaz.
- 17:42Ünlü Türemesi ve Düşmesi
- Ünlü türemesi iki yolla olur: ekiyle (biricik) ve pekiştirmelerle (sapasağlam).
- Ünlü düşmesi iki yolla olur: yapım eki alırken (çevirmekten çevrilti, kavuşmaktan kavşak) ve birleşme yoluyla (nasıl kelimesi).
- Ünlü daralması için "yor" ekini bulup, "u"yu "a"ya, "i" ve "e"yi "a"ya çevirip "matmek" getirip daralma olup olmadığını kontrol ederiz.
- 19:06Ünsüz Düşmesi
- Türkçede yüzde doksandokuz k ünsüz düşer.
- Ünsüz düşmesi örnekleri: alçak-alçaldı, yüksektir-yükseldi, sıcak-sıcacık, seyrek-seyrelmiş, minik-minicik, kalkar-kaldırdı.
- Ünsüz düşmesi olmayan örnekler: arkadaş-adaş, asteğmen-asteğmen, üst teğmen-üst teğmen.
- 20:49Ünsüz Türemesi
- Ünsüz türemesinin diğer adı ünsüz ikizleşmesidir.
- Ünsüz türemesi örnekleri: af etmek-af etmek, zan etmek-zan etmek, hal olmak-hal olmak, his etmek-his etmek, sırrımız-sırrımız, şık ı-şık ı, hakı-hakı, k-k.
- Ünsüz türemesi olmayan örnekler: gitti (ünsüz benzeşmesi), bitti (ünsüz benzeşmesi), sessiz (ünsüz benzeşmesi), tereddüt (kökte ünsüz türemesi olmaz).
- 23:10Kaynaştırma Ünsüzü
- Kaynaştırma ünsüzü, iki ünlü arasına "y" veya "s" girerse oluşur.
- Kaynaştırma ünsüzü örnekleri: kapı-kapı, evini, suyu, altışar, şey.
- Kaynaştırma ünsüzü olmayan örnekler: beşer (kökte ünsüz türemesi olmaz), saray (kökte ünsüz türemesi olmaz).
- 24:53Ünsüz Benzeşmesi
- Ünsüz benzeşmesi, "bencil ünsüzler" olarak adlandırılan f, s, t, k, ç, ş, h, p harflerinin kendinden sonrakini kendine benzetmesi durumudur.
- Fıstıkçı şahap ünsüzleri (f, s, t, k, ç, ş, h, p) kendinden sonrakini kendilerine benzetirken, örneğin "kaçtı" kelimesinde "d" harfi "t"ye, "kitapçı" kelimesinde "p" harfi "ç"ye dönüşür.
- Ünsüz benzeşmesinde iki tane fıstıkçı şahap ünsüzü yan yana gelmek zorundadır ve sayılara ve özel isimlere getirilen ekler de bu kurala uymak zorundadır.
- 28:15Ünsüz Yumuşaması
- Ünsüz yumuşaması, p, t, k harflerinin ünlü ile başlayan bir ek alırsa b, c, d, y, k, g ya da yumuşak harflere dönüşmesidir.
- Ünsüz yumuşaması ile ünsüz benzeşmesi karıştırılmamalıdır; benzeşmede iki tane fıstıkçı şahap ünsüzü yan yana gelirken, yumuşamada sadece yumuşak olan b harfi vardır.
- Bazı ekler yumuşamaz, örneğin "sanatı", "milleti" ve "hukuk" gibi kelimeler yumuşamaz, ancak "toprak" gibi sayısız örnek vardır.
- Özel adlardaki yumuşama yazıda gösterilmez, örneğin "Irak'ı" şeklinde yazılamaz.
- 30:06Örnek Soru Çözümü
- Verilen örnek soruda "çıkamadığı", "çözemediktir", "gitti", "gittikçe", "düşürüyordu", "uyuyor", "görüşmüyordu", "kayboluyor" ve "hislerini paylaşmıyor" kelimelerinde ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması görülmektedir.
- "Kördüğüm" kelimesinde herhangi bir ünsüz benzeşmesi veya ünsüz yumuşaması bulunmamaktadır.
- "Hissetti" ve "affetti" gibi ifadelerde ünsüz türemesi yoktur.