Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkçe'nin dilbilimsel özellikleri ve tarihsel gelişimi hakkında bilgi veren eğitici bir içeriktir. Program, Türkçenin Altay dil ailesinin altay koluna mensup olduğu bilgisiyle başlayıp, dilin tarihsel dönemlerini detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, Türkçenin yazıyla izlenebilen tarihi dönemlerini kronolojik olarak ele almaktadır. Hun dönemi, Eski Türkçe dönemi (Köktürk ve Uygur), Orta Türkçe dönemi, Kuzey Türkçesi, Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Eski Oğuz) Türkçesi dönemleri hakkında bilgiler verilmektedir. Her dönem için önemli yazılı belgeler, edebi eserler ve dilbilimsel gelişmeler anlatılmaktadır. Program, Türkçenin bin üç yüz yıldan fazla bir zamandır yazı dili olarak takip edilen bir dil olduğunu ve yazıyla izlenilemeyen dönemlerinin günümüzden yedi-sekiz bin yıl geriye gittiğini belirterek sonlanmaktadır.
- 00:20Türkçenin Dil Ailesi ve Yaşı
- Türkçe, Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensup kabul edilir.
- Türkçe'nin öncelikle Moğolca, Mançu, Tunguzca, Korece ve Japonca gibi Altay dilleriyle, daha sonra Macarca ve Fince gibi Ural dilleriyle akraba olduğu belirtilmektedir.
- Türkçenin konuşma dili olarak yaşı kesin rakamlarla ifade edilemezken, yazı dili tarihi izlenebilmektedir.
- 01:13Türkçenin İlk Yazılı Belgesi ve Tarihi Dönemleri
- Bugünkü bilgilerle Türkçe'nin ilk yazılı belgesi MS 687-692 yıllarına tarihlenen Choy yazıtıdır.
- Türkçenin yazıyla izlenebilen dönemleri Hun dönemi, Eski Türkçe dönemi, Orta Türkçe dönemi, Kuzey Türkçesi, Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Eski Oğuz) Türkçesi olarak sıralanmaktadır.
- Türkçenin ilk izlerine ölü bir dil olan Sümer dilinde rastlanır ve Osman Nedim Tuna'nın araştırmaları Türkçenin en az 6000 yıl önce Anadolu'da bulunduğunu göstermektedir.
- 02:50Türkçenin Yazılı Tarihi ve Dil Gelişimi
- Türkçenin yazılı tarihi Çoyur yazıtıyla başlar, ancak Kazakistan'da Esik Kurganından çıkan runik yazılar bu tarihin MÖ 400'lere kadar çekilebileceğini göstermektedir.
- Dil içi gelişmeler, dilin bünyesinden kaynaklanan değişmeler; dil dışı gelişmeler ise siyasal ve kültürel gelişmelerdir.
- Hun döneminde Türkçeye ait izler Çin kaynaklarında görülebilir ve bu kaynaklarda Çince söyleyişle kaydedilmiş iki cümle Türkçenin ilk cümle örneğidir.
- 04:09Eski Türkçe Dönemi
- MS 5-10'uncu yüzyıllar arası dönem Eski Türkçe dönemi olarak kabul edilir ve bu dönem Köktürk ve Uygur olarak ikiye ayrılır.
- Köktürkler, Türkçenin bilinen ilk ve hacimli yazılı belgelerini bıraktıkları için kültür ve dil tarihi açısından son derece önemli bir yere sahiptir.
- Uygurlar daha çok kâğıtlara yazılmış edebi ürünler bırakmışlardır ve bu dönemden düzyazı yanında şiir de kalmıştır.
- 05:15Orta Türkçe Dönemi
- Karahanlı döneminde İslam'ın kabulüyle Türk dünyasında yeni bir dönem başlar ve bu döneme Orta Türkçe dönemi denir.
- Karahanlı ve Harezm Türkçesi olarak ikiye ayrılan bu dönemde dilin iç ve dış yapısında önemli değişmeler meydana gelir.
- Karahanlı döneminde Kutadgu Bilig ve Divan-ı Lügatit Türk adlı eserler yazılır, ayrıca Yunus Emre, Ahmet Yesevi ve Edip Ahmet Yukneki'nin eserleri de bu dönemde yazılmıştır.
- 05:49Kuzey, Doğu ve Batı Türkçesi Dönemleri
- 13. yüzyıla kadar tek bir yazı diline sahip olan Türkçe, Harezm-Altınordu Türkçesi dönemiyle birlikte Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi ve Eski Oğuz Türkçesi olmak üzere üç ayrı yazı dili olarak gelişmesini sürdürür.
- Altınordu döneminde oluşmaya başlayan Kuzey Türkçesi, Kıpçak Türklerinin yazı dilidir ve en önemli yazılı belgesi Codex Kumanicus adlı eserdir.
- Doğu Türkçesi (Çağatay Türkçesi), Uygur-Karahanlı yazı dili geleneğinin devamı sayılır ve Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili olur.
- 07:16Eski Oğuz Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi Dönemi
- Eski Oğuz Türkçesi dönemi, Moğol istilasıyla Anadolu'da yoğunluğu artan Oğuzların oluşturdukları yazı dilini ifade etmektedir.
- Eski Oğuz Türkçesi yalnızca Anadolu değil, Azerbaycan, Irak ve Suriye'de de kullanılmıştır.
- Bu yazı dilinin klasikleşmesiyle 15. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Türkçesi dönemi başlar ve Yunus Emre, Sultan Veled, Aşık Paşa, Hoca Mesud gibi isimler bu dönemde eser vermişlerdir.
- 07:49Türkçenin Tarihi Dönemlerinin Özeti
- Türkçe bin üç yüz yıldan daha fazla bir zamandır yazı dili olarak takip edilen bir dil olup, yazıyla takip edilemeyen dönemlerinin tahminen günümüzden yedi-sekiz bin yıl geriye gittiği belirtilmektedir.
- Türkçenin yazıyla izlenebilen dönemleri Hun dönemi, Eski Türkçe dönemi, Orta Türkçe dönemi, Kuzey Türkçesi, Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Eski Oğuz) Türkçesi olarak sıralanmaktadır.