Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi ve tarihsel gelişimi hakkında kapsamlı bir eğitim dersidir.
- Ders, Türkçe'nin dil ailesi konusuyla başlayıp, Altay dilleri nazariyesi ve Türkçe'nin bu dil ailesine mensup olup olmadığı tartışmasını ele alıyor. Ardından Türkçe'nin tarihsel dönemleri (Eski Türkçe, Orta Türkçe ve Batı Türkçe) kronolojik olarak inceleniyor. İkinci bölümde ise Türkçe'nin ses uyumları (büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu, ünsüz uyumu, ünlü-ünsüz uyumu) ve diğer dilbilgisi özellikleri detaylı şekilde anlatılıyor.
- Video ayrıca Türkçe'nin konuşulduğu coğrafya, Türkiye Türkçesi'nin tarihsel gelişimi, Türkçenin ait olduğu dil ailesi ve Türkiye Türkçesi dışında kalan Türk lehçeleri hakkında bilgiler sunuyor. Türkçenin yapısı ve lehçeleri hakkında kapsamlı bir inceleme de dersin içeriğinde yer alıyor.
- 00:07Türkçenin Dil Ailesi ve Altay Dilleri
- Türkçenin dil ailesi konusu, dilbilimcilerin merakını çekmiş ve önce Ural-Altay dillerinin bir aile olduğu kabul edilmiş fakat daha sonra bu kuramdan vazgeçilmiş.
- Altay dilleri (Türkçe, Moğolca, Korece, Mançu, Tunguz ve Japonca) arasında akrabalık bağı olduğu konusunda yüz yılı aşkın süredir araştırmalar yapılmıştır.
- Altay dilleri nazariyesini Ramsted ve ardından Nicolas Pope savunmuş, Osman Nedim Tuna bu nazariyeyi geniş çapta araştırmıştır.
- 02:49Altay Dilleri Nazariyesinin Özellikleri ve İtirazları
- Altay dilleri nazariyesi, bu dillerin bir ana Altayca dilinden doğduğu ve daha sonra kendi yollarına devam ettikleri iddiasına dayanmaktadır.
- Bazı dilciler, bu dillerin yapı bakımından benzer olmasına rağmen söz varlığı açısından eski dönemlere gidildikçe ortak kelimelerin azaldığı için bu nazariyeye itiraz etmiştir.
- Altay dillerinin ortak özellikleri: kelime yapımı ve çekimi son eklerle olur, kelimelerde cinsiyet ayrımı yapılmaz, sayı sıfatlarından sonra gelen eklere özel durumlar dışında çokluk eki getirilmez, cümlede özne fiilden önce ve genellikle başta bulunur.
- 05:03Türk Dili Tarihsel Dönemleri
- Türk dili tarihsel olarak Eski Türkçe, Orta Türkçe ve Batı Türkçe (Oğuz Türkçe) olarak dönemlendirilebilir.
- Eski Türkçe dönemi, Göktürk yazıtları olan Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan anıtlarına kazınmış metinlerle başlar.
- Uygurlar döneminde, yerleşik hayat ve hukuki ihtiyaçlar nedeniyle zengin bir metin mirası bırakılmıştır (Altınyaruk, Sekiz Hükme, Mitik, Gayannam Kara ve Papam Kara Hikayesi gibi).
- 06:37Orta Türkçe Dönemi
- Orta Türkçe dönemi, Karahanlı Türkçe, Harezm-Kıpçak Türkçe ve Çağatay Türkçe olmak üzere üç alt dönemden oluşur.
- Karahanlı Türkçe, İslamiyetten sonra Arap harfleriyle geliştirilen ilk yazı dilidir ve Divan Lügat-i Türk, Kutadgu Bilig gibi eserlerle temsil edilir.
- Harezm-Kıpçak Türkçe, Karahanlı ve Çağatay Türkçe arasında köprü görevi görmüş, Çağatay Türkçe ise 15. asırdan 20. asra kadar Türkistan coğrafyasının ortak yazı ve edebiyat kültür dili olarak varlığını sürdürmüştür.
- 09:59Batı Türkçe ve Türkiye Türkçe
- Batı Türkçe, Oğuz Türkçe olarak nitelendirilir ve Türkiye Türkçe, Azerbaycan Türkçe, Gagavuz Türkçe ve Türkmen Türkçe olmak üzere dört farklı lehçe ile temsil edilir.
- Türkiye Türkçe, Eski Anadolu Türkçe (13-15. asırlar), Klasik Osmanlıca, Yeni Osmanlıca ve Türkiye Türkçe olmak üzere dönemlendirilir.
- Türkiye Türkçe, Batı Türkçe'nin son koludur ve Türkiye Cumhuriyeti'nin resmi dilidir; 1928'deki Latin harflerine geçişle yeni bir safhaya girmiştir.
- 15:08Türkçenin Ses Uyumları
- Türkçenin en önemli özelliklerinden biri ses uyumlarıdır; büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu, ünsüz uyumu ve ünlü-ünsüz uyumu gibi farklı ses uyumları vardır.
- Damak uyumu (kalınlık-incelik uyumu) olarak bilinen bu uyumda, art damak ünlüsünden sonra art damak, ön damak ünlüsünden sonra ön damak ünlüsü gelmek zorundadır.
- Düzlük-yuvarlaklık uyumunda geniş yuvarlak ünlülerden sonra dar yuvarlak ünlü veya düz ünlü, dar yuvarlak ünlülerden sonra da dar yuvarlak ünlü veya düz ünlü gelir.
- 17:13Türkçenin Diğer Özellikleri
- Ünlü-ünsüz uyumunda dudak ürünlerinden sonra dudak ünlüleri, damak ünsüzlerinden sonra damak ünlülerinin gelmesi söz konusudur.
- Ünsüz uyumunda sadalı ünsüzlerden sonra ünsüzler, sadasız ünsüzlerden sonra da sadasız ünsüzlerin kullanılması gerekir.
- Türkçede ilk heceden sonra o ve ö sesleri bulunmaz; konsolos, horoz, doktor gibi kelimeler Türkçeye başka dillerden alınmış kelimelerdir.
- 18:20Türkçenin Kelime Yapısı
- Türkiye Türkçesinde asli uzun ünlü bulunmaz, eski Türkçede var olan asli uzun ünlüler Türkiye Türkçesinde kısalmıştır.
- Türkçede kelime başında cf, ğ, h, j, l, m, n, p, r, s, ş ve z damak nesnesi ile Türkçe kelimeler başlamaz (birkaç istisna hariç).
- Türkçede kelime sonunda b, c, d, g ve g ünsüzleri bulunmaz, an, ot, saç gibi kelimeler istisna teşkil eder.
- 22:04Türkçenin Ünlü ve Ünsüz Kuralları
- Türkçede iki ünlü yan yana bulunmaz, konuştuklarında tavuk yerine tavuk denilebilir ancak yazı diline sirayet etmez.
- Türkçede kelime kökünde ikiz ünsüz yoktur, yabancı dillerden alınan kelimelerde bu kuralı bozabilir.
- Türkçede ünsüz uyumu vardır; sadasız ünsüzden sonra sadasız ünsüz, sadalı ünsüzden sonra da sadalı ünsüz gelir.
- 24:52Türkçenin Coğrafya ve Yaygınlık Alanı
- Türkiye Türkçesi Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Balkan devletleri, bazı Arap ülkeleri, Kafkaslar'daki bazı devletler ve Avrupa'ya göç eden Türklerin yaşadığı ülkelerde konuşulmaktadır.
- Kosova ve Makedonya'da Türkiye Türkçesi eğitim dili olarak, Bosna Hersek, Romanya, Polonya, Gürcistan'da ise ikinci yabancı dil olarak okutulmaktadır.
- Türkiye Cumhuriyeti dışında Irak, Suriye, Ürdün, Lübnan gibi ülkelerde göçebe olarak yaşayan Türkmenler ve İsrail'e göç eden Türkiye Yahudileri Türkiye Türkçesini konuşmaktadır.
- 27:01Diğer Türk Lehlere Genel Bakış
- Türkiye Türkçesi Oğuz Türkçesinin bir devamı niteliğindedir; Türkmenistan ve Azerbaycan Oğuzcan'ın temsilcileridir.
- Bağımsız Devletler Topluluğunda Karahanlı'dan itibaren Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi temsilcisi olarak bugün Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan'da kullanılan Türkçeler vardır.
- İran'da nüfusun yarıya yakın kısmı Türkçeyi konuşmaktadır; bunlardan büyük kısmını Azerbaycan Türkleri temsil etmektedir.