Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Örneklerle Dilbilgisi" serisinin bir bölümü olup, bir öğretmenin Emek adlı öğrencisiyle etkileşimli bir şekilde Türkçe dilbilgisini anlattığı eğitim içeriğidir.
- Video, Türkçe dilbilgisinde sözcükte yapı ve ekler konusunu kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk bölümde kökler (isim kökleri, fiil kökleri, ikili kökler) tanıtılmakta, ardından yapım ekleri (isimden isim yapan, isimden fiil yapan, fiilden isim yapan, fiilden fiil yapan) örneklerle açıklanmaktadır. İkinci bölümde ise çekim ekleri (isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri) detaylı olarak incelenmektedir.
- İsim çekim ekleri arasında hal ekleri, çoğul ekleri, iyelik ekleri, tamlama ekleri ve ilgi zamiri anlatılırken, fiil çekim ekleri arasında fiil kip ekleri, şahıs ekleri ve ek fiil açıklanmaktadır. Simitçi, evcil, kumsal, su, emek, sev, kork, dur gibi çeşitli örneklerle konular somutlaştırılmaktadır.
- 00:22Sözcük Yapısı ve Kökler
- Sözcükler kökler ve eklerden oluşur.
- Kök, sözcüğün anlamlı en küçük parçasıdır ve Türkçe'deki tüm kökler ya isim ya da fiil köktür.
- Isim kökleri mak-mek mastar ekini almazken, fiil kökleri bu ekleri alabilir.
- 01:26İkili Kökler
- Bazı sözcükler hem isim hem fiil olarak kullanılabiliyor ve bunlara ikili kök denir.
- İkili kökler arasında anlam ilgisi varsa ortak kök (kökteş kök), yoksa sesteş kök olarak adlandırılır.
- "Boya" ve "yol" örnekleri ortak köktür çünkü hem isim hem fiil olarak kullanılabiliyor ve aralarında anlamsal bağ vardır.
- 03:41Yansıma Kökleri
- Yansıma kökleri doğadaki seslerin taklidi yoluyla oluşmuş isim kökleridir.
- Örnekler: pattan patırtı, gümden gümbürtü, tıktan tıkırdayarak tıkırdamak.
- 04:06Yapım Ekleri
- Yapım eki, sözcüklerin türünü veya anlamını değiştiren eklerdir.
- Yapım ekleri dört gruba ayrılır: isimden isim yapan, isimden fiil yapan, fiilden isim yapan ve fiilden fiil yapan ekler.
- "Simitçi" örneğinde "çi" eki isimden isim yapım ekidir çünkü "simit" isimden "simitçi" ismine geçiş yapar.
- 06:09İsimden Fiil Yapan Ekler
- İsimden fiil yapan ekler, isimleri fiil yapar (su → sulamak, katı → katılaşmak, emek → susamak).
- Fiilden isim yapan ekler, fiilleri isim yapar (sev → sevinç, kork → korku, dur → durak).
- Fiilden fiil yapan ekler, fiilleri fiil yapar (gülmek → güldürmek, sevmek → sevilmek, yıkamak → yıkatmak).
- 08:01Çekim Ekleri
- Çekim ekleri sözcüklerin anlamını ve türünü değiştirmez, ancak doğru konuşup cümle kurmamızı sağlar.
- Çekim ekleri ikiye ayrılır: isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri.
- İsim çekim ekleri arasında hal ekleri (belirtme, bulunma, ayrılma, yönelme) ve çoğul ekleri bulunur.
- 08:31İsim Çekim Ekleri
- Belirtme hal ekleri: i, i, u, ü.
- Bulunma hal ekleri: da, de, ta, te.
- Ayrılma hal ekleri: dan, dan, ten.
- Yönelme hal ekleri: ea.
- Çoğul ekleri çokluk anlamı dışında yaklaşıklık, abartma, aile veya saygı anlamında da kullanılabilir.
- 11:55İyelik Ekleri ve Tamlama Ekleri
- İyelik ekleri (sahiplik ekleri) nesnenin kime ya da neye ait olduğunu bildirir.
- İyelik ekleri isim tamlamalarının tamlananlarında bulunur ve "benim, senin, onun, bizim, sizin, onların" gibi ifadelerle belirtilir.
- Tamlama ekleri (in, ü) isim tamlamalarında tamlayanın aldığı ektir ve iki isim arasında bağlantı kurar.
- 14:44İlgi Zamiri ve Fiil Çekim Ekleri
- İlgi zamiri (ki) sıfat olan ki, zamir olan ki ve bağlaç olan ki olarak üçe ayrılır.
- Zamir olan ki ismin yerini tutar ve "benimki, seninkiler" gibi ifadelerde kullanılır.
- Fiil çekim eklerinin birincisi fiil kip ekleridir (geçmiş zaman, şimdiki zaman, geniş zaman, gelecek zaman, istek kipi, şart kipi, gereklilik kipi).
- 17:09Şahıs Ekleri ve Ek Fiil
- Şahıs ekleri fiilin üstüne gelip bir kişi şahıs anlamı katar (ben, sen, o, biz, siz, onlar).
- Ek fiil (i) basit çekimli fiilleri birleşik zamanlı yapan çekim ekleridir.
- Ek fiil sayesinde bir kipten birden fazla kip çıkartılır (gidiyordu → gidiyordu, alacakmış → alacakmış).