Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, sözcük yapısı konusunu detaylı bir şekilde açıklamaktadır.
- Video, sözcük yapısını üç ana başlık altında ele almaktadır: kök kavramı ve kök türleri, ekler (yapım ekleri ve çekim ekleri) ve sözcük türleri (basit, türemiş ve birleşik sözcükler). Her bir konu için örnekler ve kurallar açıklanmakta, özellikle birleşik isimler, birleşik sıfatlar ve birleşik fiiller detaylı olarak incelenmektedir.
- Video, Türkçe dilbilgisi sınavlarına hazırlanan öğrenciler için faydalı bilgiler içermekte ve yapım ekleri ile çekim eklerinin sıralaması, istisnaları gibi önemli konuları da kapsamaktadır.
- 00:01Sözcükte Yapı ve Kök Kavramı
- Bu derste sözcükte yapı konusu ele alınacak, ek ve kök kavramları açıklanacak, basit, türemiş ve birleşik sözcükler incelenecek.
- Türkçe'de kök, kelimenin anlamlı en küçük parçasıdır ve bu anlamlı en küçük parça kelimenin tamamı ile anlam ilişkisi içinde olmalıdır.
- Kökler dört farklı şekilde karşımıza çıkabilmektedir: isim kökleri, fiil kökleri, sesteş kök ve ortak kök.
- 01:25Isim Kökleri
- Isim kökler mak- mek mastar ekini alamazlar.
- Yansıma kelimelerin kökleri isim kök kabul edilir ve yansıma sözcüklerden yeni isimler veya fiiller türeyebilir.
- Miyavlamak, çıtırtıda çıt, fısıldamakta fıs, havlamakta hav sözcükleri kökü itibariyle isimdir.
- 02:30Fiil Kökleri
- Fiil kökler mak- mek mastar ekini alabilirler ve iş, oluş, hareket bildirirler.
- Gidiyorum kelimesinin kökü gitmek, uyumuşlar kelimemizin kökü uyumak, suskunluk kelimesinin kökü susmak, alabilir kelimesinin kökü de almak.
- 03:02Sesteş Kökler
- Sesteş kökler yazılışları aynı anlamları farklı olan köklerdir.
- Gül (çiçek) ve gül (fiil), yüz (yüzmek) ve yüz (suret) gibi kelimeler sesteş köktür.
- Çay, al, yaz, kaz, el, ocak, in, bin ve at gibi kelimeler sesteş kök olarak görülebilir.
- 04:08Ortak Kökler
- Türkçe'de hem fiil hem isim kökü olarak kullanılabilen sözcükler ortak kök olarak adlandırılır.
- Damla (su parçacığı) ve damlamak (su parçacığının hareketi), boya (su parçacığı) ve boyamak (su parçacığını boyamak) gibi kelimeler ortak köktür.
- Sesteş kökte anlamlar arasında hiçbir ilgi yokken, ortak kökte fiil kökü ile isim kökü arasında kelimenin anlam bakımından bir ilgi vardır.
- 05:57Gövde Kavramı
- Gövde, kelimenin bir yapım eki almış halidir.
- Durak, yorgunluk, birincilik ve elbiselik gibi kelimeler köklerden yapım eki alarak gövde haline gelmiştir.
- Soruda gövdeden türeyen kelime sorulduğunda en az iki yapım eki almış kelimeler aranmalıdır.
- 07:36Ekler
- Türkçe'de ekler ikiye ayrılır: yapım ekleri ve çekim ekleri.
- Yapım ekleri eklendiği sözcükte tür ve anlam değişikliğine sebep olur ve genelde çekim eklerinden önce gelir.
- Yapım ekleri dört grupta incelenir: isimden isim yapan ekler, isimden fiil yapan ekler, fiilden fiil yapan ekler ve fiilden isim yapan ekler.
- 10:21Çekim Ekleri
- Çekim ekleri, yapım eklerinin tam tersine eklendikleri sözcükte tür ve anlam değişikliğine sebep olmaz ve genellikle yapım ekinden sonra gelir.
- Çekim ekleri arasında hal ekleri, iyelik ekleri, tamlayan ekleri, çoğul eki, şahıs ekleri ve kepek ekleri bulunmaktadır.
- Hal ekleri ismin beş hali (yalın, belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma) için kullanılır ve belirtme hal eki sahiplik bildirmez.
- 12:48İyelik Ekleri ve Şahıs Ekleri
- İyelik ekleri isimlerin veya isim soylu sözcüklerin sonuna gelerek onların sahiplerini belirten eklerdir ve aynı zamanda isim tamlamalarında tamlanan ekidir.
- Şahıs ekleri fiillere gelir ve fiilde bildirilen işin kim tarafından yapıldığını gösterir.
- Kepek ekleri ikiye ayrılır: haber kipi (zaman bildirir) ve dilek tasarı kipi (zaman bildirmez).
- 15:12Tamlama Ekleri ve Çoğul Eki
- Tamlama ekleri tamlayan ve tamlanan eklerinden oluşur; tamlanan ekleri iyelik eki, tamlayan ekleri ise ilgi ekleridir.
- Çoğul eki (lar/ler) eklendiği ismi sayıcı arttırır ve çoğulluk anlamı katar, ayrıca cümleye benzerlik, abartma veya yaklaşıklık gibi farklı anlamlar da katabilir.
- Çoğul eki, gil eki yerine kullanılabilir ve bu durumda yapım ekidir.
- 16:59Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri İlişkisi
- Yapım ekleri genelde çekim ekinden önce gelir, ancak nadiren de olsa çekim ekinden önce gelebilir.
- Yapım ekleri çekim ekinden önce gelme durumları genellikle "siz" eki, "ki" sıfat yapan eki ve "gil" aile anlamı katan eki gibi kelimelerde görülür.
- 18:28Sözcük Yapısına Göre Sınıflandırma
- Sözcükler yapısına göre basit yapılı, türemiş yapılı ve birleşik yapılı olmak üzere üç başlıkta incelenir.
- Basit yapılı sözcükler yapım eki almamış sözcüklerdir, çekim eki alabilir veya hiç ek almayabilir.
- Türemiş sözcükler en az bir yapım eki alan sözcüklerdir ve yapım eki tür veya anlam değişikliğine sebep olur.
- Birleşik sözcükler en az iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan sözcüklerdir ve sözcükler bir araya gelirken ses olayı gerçekleşebilir veya anlam değişikliği meydana gelebilir.
- 20:37Birleşik İsimler
- Birleşik isimler, farklı veya aynı türdeki sözcükler bir araya gelerek yeni bir varlığa ya da duruma ad olur.
- Birleşik isimlerin oluşum şekilleri yönünden soru gelebilir; örneğin "miras yedi" bir isim ve bir fiilden, "gökyüzü" iki isimden, "biçerdöver" iki fiilden oluşmuştur.
- Birleşik isimler isim-isim şeklinde (gökyüzü) veya sıfat-isim şeklinde (sivrisinek, açıkgöz) oluşabilir.
- 22:17Kurallı Birleşik Sıfatlar
- Kurallı birleşik sıfatlar iki şekilde oluşur: sıfat tamlamalarının sonuna "-li", "-li", "-li" ya da "-siz" ekleri getirilerek veya sıfat tamlamalarında tamlayan ile tamlananın yeri değiştirilerek.
- Anlamca kaynaşmış birleşik sıfatlar da vardır; örneğin "oyun bozan adam", "birçok hikaye belgesi".
- 24:04Birleşik Fiiller
- Birleşik fiiller üç şekilde karşımıza çıkabilir: yardımcı eylemle kurulan birleşik fiil, kurallı birleşik fiil ve anlamca kaynaşmış birleşik fiil.
- Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiiller: yardım etmek, mutlu olmak, emir buyurmak, nazar eylemek, affetmek, hissetmek, zannetmek, devretmek.
- Kurallı birleşik fiiller: bilmek, vermek, yazmak, almak, durmak, gelmek.
- Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller: vazgeçmek, varsaymak, öngörmek.
- 25:06Sözcük Yapıları
- Basit sözcüklerde yapım eki bulunamaz.
- Türemiş sözcüklerde en az bir yapım eki bulunur.
- Birleşik sözcükler en az iki kelimeden meydana gelir.