Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kadir Gümüş tarafından sunulan bir Türkçe dilbilgisi eğitim içeriğidir. Öğretmen, tahtada notlar alarak ve örnekler vererek konuları açıklamaktadır.
- Video, Türkçe'deki isim türlerini ve yapılarını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak sözcük türleri (isim, sıfat, zamir, zarf, fiil, edat, bağlaç, ünlem) arasındaki farklar açıklanmakta, ardından isim türünün cins (tür) isim ve özel isim olarak ikiye ayrılması, tekil, çoğul ve topluluk isimleri anlatılmaktadır. Daha sonra adlarda yapı (basit, türemiş, birleşik) ve çekim ekleri (iyelik eki, tamlayan eki, belirtme durum eki, yönelme durum eki, bulunma durum eki, ayrılma durum eki) detaylı olarak incelenmektedir.
- Videoda ayrıca somut ve soyut kavramlar, somutlaştırma ve soyutlaştırma teknikleri, küçültme adlar ve isim tamlaması gibi konular da ele alınmaktadır. Öğretmen, ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tiplerini içermekte ve dersin sonunda öğrencilere ödevler vererek bir sonraki derste sıfatlar konusunu ele alacaklarını belirtmektedir.
- 00:07Sözcük Türleri ve Yapıları
- Sözcük türleri isim, sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem ve fiil olmak üzere altı ana gruba ayrılır.
- Sözcüğün yapısı sorulduğunda cevap basit yapılı, türemiş yapılı veya birleşik yapılı olabilir.
- Sözcüğün türü sorulduğunda cevap isim, sıfat, zamir, zarf, fiil, edat, bağlaç veya ünlem olabilir.
- 01:48Sözcük Türlerinin Özellikleri
- İsim, sıfat, zamir ve zarf isim soylu sözcüklerdir, fiil ise zaten fiil soyludur.
- Edat ve ünlem tek başına anlam olmadığı için edat soylu sözcükler olarak geçer.
- Aynı sözcük farklı görevlerde kullanılabilir; örneğin "yalnız" sözcüğü isim, sıfat veya zarf olarak kullanılabilir.
- 02:50İsim Türleri
- İsim, canlı-cansız kavramları karşılayan ve duygu, düşünceleri anlatmaya yarayan sözcüklerdir.
- İsimler varlıklara ve elişlerine göre cins isim (tür isim) ve özel isim olmak üzere ikiye ayrılır.
- Cins isim, tabiatta bir sürü olan varlıkları ifade ederken, özel isim bir tane olan varlıkları ifade eder ve büyük harfle yazılır.
- 04:26Özel İsim Kullanımı
- Normalde cins olan bir sözcük özel isim olarak da kullanılabilir.
- Güneş, dünya, ay gibi sözcükler gezegen adı olarak kullanılırsa özel isimdir, başka anlamlar verilirse cins isimdir.
- Bir ismin kullanım anlamı genel anlamlı veya özel anlamlı olabilir; genel anlamlı türün tamamını, özel anlamlı ise türün bir kısmını veya belli miktarını karşılar.
- 12:47İsimlerin Sayılarına Göre Ayrımı
- İsimler karşıladıkları varlıkların sayılarına göre tekil isim, çoğul isim ve topluluk ismi olmak üzere üç gruba ayrılır.
- Tekil isim, bir varlığı ifade ederken, çoğul isim birden fazla varlığı ifade eder.
- "Lar" eki her zaman çoğul anlamı vermez, cümlede başka anlamlar da verebilir.
- 14:25Türkçe'de Çoğul Eki ve Anlamları
- Türkçe'de "lar" ve "ler" ekleri farklı anlamlar verebilir: "Yunus Emre'ler" gibi kullanıldığında "benzerler" anlamı, "Türkler, Hazarlar" gibi kullanıldığında "ulus, hanedan, millet" anlamı verebilir.
- "Seni dünyalar kadar sevdim" cümlesinde "dünyalar kadar" abartma anlamı verir, "otuzlu yaşlarda bir kadın geldi" cümlesinde "otuzlu" yaklaşıklık anlamı verir.
- "Sabahları kahvaltı yaparım" cümlesinde "sabahları" geniş zaman anlamı verir, "Bugün Aliler bize geldiler" cümlesinde "Aliler" çoğul anlamı verir.
- 16:47Özel İsimler ve Çoğul Eki
- Özel isimlere gelen "lar" ve "ler" kesme işareti ile ayrılmaz, örneğin "Türklerin Yunus Emre'leri" şeklinde kullanılır.
- Bazı durumlarda "lar" ve "ler" eklendiği sözcüğün değil, onu tamlayanın sahibinin çoğunluğunu bildirir.
- Örneğin "Babadan kalma bir tanecik evleri var" cümlesinde "bir tanecik" bir ev anlamına gelirken, "evleri" beş kardeşin evlerini ifade eder.
- 20:16Topluluk Adları
- Topluluk adları çoğul eki alabilir, örneğin "takımlar sahaya çıktı" cümlesinde "takımlar" yaklaşık 20 kişiyi kasteder.
- Ad aktarması yoluyla topluluk adı yapılabilir, örneğin "tüm sınıfı pikniğe götürdü" cümlesinde "tüm sınıfı" sınıftaki öğrencileri ifade eder.
- Topluluk adları somut veya soyut olabilir, örneğin "takım" somut bir topluluk adı iken "güzellik" soyut bir topluluk adıdır.
- 24:33Somutlaştırma ve Soyutlaştırma
- Somutlaştırma, soyut bir sözcüğü cümlenin içinde somut olarak kullanmaktır, örneğin "aşk kapıyı çalınca" cümlesinde "aşk" somut bir varlık gibi kullanılır.
- Soyutlaştırma, somut olan bir sözcüğü cümlenin içerisinde soyut olarak kullanmaktır, örneğin "aramızdaki bağ koptu" cümlesinde "bağ" somut bir bağ değil, ilişki anlamında kullanılır.
- 26:40Küçültme Anlamları
- İsimlerde küçültme sadece küçültme anlam vermez, bazen acıma veya sevgi anlamında da kullanılabilir.
- "Çocukcağız", "yavrucak", "tepecik", "adacık" gibi kelimeler küçültme anlamı verirken, "gelincik", "maymuncuk", "bademcik" gibi kelimeler kalıplaşmış adlardır ve küçültme adı değildir.
- Küçültme anlam veren kelimeler cümlede isim, sıfat veya zarf olarak kullanılabilir, örneğin "mavimsi bulutlar" cümlesinde "mavimsi" sıfat, "yeşilimtırak görüntü" cümlesinde "yeşilimtırak" sıfat, "yeşilimtırak göründü" cümlesinde "yeşilimtırak" zarf olarak kullanılır.
- 30:21Adların Yapıları
- "Yaş otuzbeş yolun yarısı eder" cümlesinde "yaş" ve "yolun yarısı" tekil isimlerdir.
- "Dante" İtalyan şair, "yalvarmak" ve "yakarmak" fiillerdir, "nafile" ise soyut bir kavramdır.
- "Yol" ve "yaş" yalın isimlerdir, toplu adı yoktur.
- 31:51Adların Yapı Türleri
- Adlar basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üç ana türde olabilir.
- Basit adlar yapım eki almamış sözcüklerdir, türemiş adlar yapım eki almış sözcüklerdir.
- Birleşik adlar en az iki sözcükten oluşmuş olan adlardır.
- 32:45Adların Yapı Örnekleri
- "Milletvekili", "buzdolabı" ve "hanımı" gibi adlar iki sözcükten oluştuğu için birleşik yapılıdır.
- "Suluk", "yolcu" ve "şal" gibi adlar yapım eki almış olduğu için türemiş yapılıdır.
- "Adamın evi" ve "evi" gibi adlar sadece çekim eki almış olduğu için basit yapılıdır.
- 34:20İsim Yapıları
- "Adım" sözcüğü fiil kökü "atmaktan" gelmekte ve fiilden isim yapım eki almış olduğu için türemiş yapılı bir addır.
- "Senin yan" sözcüğü basit yapılıdır çünkü "yan" sözcüğü eki ve "senin" sözcüğü iyelik eki almıştır.
- "İçimi" sözcüğü basit yapılıdır çünkü "içim" sözcüğü isim kökü ve "imi" sözcüğü iyelik eki almıştır.
- 35:56Küçültme Adları
- "Çocukcağız", "kadıncağız", "anneciğim", "sevgi" ve "küçüktüm" sözcükleri küçültme adıdır çünkü "a" eki acıma anlamını vermektedir.
- "Küçücük" sözcüğü küçültme adı değildir çünkü "küçültme" eki yoktur ve "küçük" ünsüz düşmesi dolmuş bir sıfattır.
- 37:15İsim Çekim Ekleri
- İsim çekim ekleri, isimde yer alan ve ismin anlamını değiştirmeyen eklerdir.
- Çoklu eki "lar" veya "ler" şeklindedir ve birden çok anlamına gelir (masa-masalar).
- İlgi eki (tamlayan eki) ve iyelik eki (tamlanan eki) vardır; ilgi eki tamlayan eki, iyelik eki ise tamlanan eki alır.
- 39:59İsim Durum Ekleri
- İsim durum ekleri (hal ekleri) vardır: belirtme durum eki (i, i, u, ü), yönelme durum eki (a, e), bulunma durum eki (de, de), ayrılma durum eki (dan, de).
- Belirtme durum eki, bir yerin belirtilmesi için kullanılır (evi yaktım).
- Yönelme durum eki, yöneldiğimiz yeri belirtir (eve gittim).
- Bulunma durum eki, bulunduğumuz yeri söyler (evde yattım).
- Ayrılma durum eki, ayrılma durumunu belirtir (evden ayrıldım).
- 44:25Eklerin Kullanımı
- "Dan" eki bazen tamlayan yanına gelerek ilgi eki durumunda olabilir (öğrencilerim).
- "Dan" eki bazen anlamı kaybettirerek yapım eki olabilir (sudan sebep).
- Ekler gelirken önce iyelik eki gelir, sonra hal eki gelir (adamın evi).
- 46:57Soru Çözümü
- "Hikaye" sözcüğü hem iyelik eki hem de yönelme durum eki almıştır.
- "Pencereme" sözcüğü hem iyelik eki hem de yönelme durum eki almıştır.
- "Uykusuz gecelerimde" sözcüğü hem iyelik eki hem de belirtme durum eki almıştır.
- "Uyudum" sözcüğü sadece iyelik eki almıştır, hal eki almamıştır.
- 49:03İsim Tamlaması ve Eki Analizi
- "Şiir yaşamına" ifadesinde "şiir" isim tamlaması yapmak için "şiirin yaşamı" şeklinde yazılır.
- "Okurunu" ifadesinde "okur" isim tamlaması yapmak için "okurun" şeklinde yazılır ve burada hem iyelik eki hem belirtme durum eki kullanılmıştır.
- "Susması" ifadesinde "sus" isim tamlaması yapmak için "onun susması" şeklinde yazılır ve burada iyelik eki kullanılmıştır.
- 51:03Çoğul Eki Analizi
- Çoğul ekleri isme gelir ve "insanlar", "gazete" gibi isimlerde kullanılmıştır.
- "Okumuyorlar" ifadesinde olumsuzluk eki ve şimdiki zaman eki kullanılmıştır.
- "Küsmüşler" ifadesinde geçmiş zaman eki kullanılmıştır.
- 52:07Ödev ve Dersin Sonu
- İsimlerin konusu bitirilmiş ve öğrencilerin oynatma listesinde isimlerin etkinliğini ve soru çözümünü yapmaları istenmiştir.
- TYT Türkçe soru bankasından isimlerin bitirilmesi ve "Taktiklerle Paragraf" kitabından tip bir ve test on bir, tip iki ve testin çözülmesi istenmiştir.
- "Abayı yakmak" deyiminin anlamı "birine karşı aşırı biçimde gönül vermek, tutulmak, aşık olmak" olarak açıklanmıştır.
- 53:31"Abayı Yakmak" Deyiminin Hikayesi
- Eskiden tekkelerde dervişler dikişsiz aba giyerlerdi.
- Bir derviş üşüdüğü için ocağa fazla yanaşınca abası alev almış ve söndürülmüştür.
- Bu olaydan sonra "abayı yakmak" deyimi, birine Allah aşkıyla tutulduğu için kullanılmıştır.