Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni Ali Karakan tarafından sunulan bir eğitim dersidir. Öğretmen, uzun süredir ders videosu çekmediğini belirterek konuyu anlatmaya başlamaktadır.
- Videoda fiil türleri ve çatı konusu detaylı bir şekilde işlenmektedir. İlk olarak fiilde çatı kavramı tanımlanarak, çekimli fiillerde nesne ve özneye göre gösterdiği durumlar açıklanmakta, ardından nesne-yüklem ve özne-yüklem ilişkisi olarak iki ana başlık altında konu incelenmektedir. Daha sonra edilgen, geçişli, geçişsiz, oldurgan, etken, dönüşlü, karşılıklı yapılan ve leş fiiller gibi farklı fiil türleri örneklerle ele alınmaktadır.
- Her fiil türü için hangi fiillerin özne ve nesne alabildiği, hangilerinin sadece özne aldığı, hangilerinin karşılıklı yapılabildiği ve hangilerinin dönüşlü olduğu gibi özellikler detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- 00:25Fiil Çatısı Kavramı
- Fiil çatısı, çekimli bir fiilden oluşan yüklemin nesne ve özneye göre gösterdiği durumlardır.
- Çatı, isim soylu sözcüklerden oluşan cümlelerde aranmaz, sadece çekimli fiilin olduğu cümlelerde incelenir.
- Çatı sorularda "nesne-yüklem ilişkisi" veya "özne-yüklem ilişkisi" şeklinde sorulur.
- 01:42Nesne-Yüklem İlişkisi
- Fiiller nesne alıp almamalarına göre dört grupta incelenir: geçişli, geçişsiz, oldurgan ve ettirgen fiiller.
- Geçişli fiiller, "neyi, kimi" sorularına cevap veren, nesne alabilen fiillerdir (örnek: yaktı).
- Geçişli fiilin geçitte olması için cümlede nesnenin bulunması gerekmez, nesne söylenmeyebilir (gizli nesne).
- 03:12Geçişsiz ve Oldurgan Fiiller
- Geçişsiz fiiller nesne alamayan, özden'in içinde bulunduğu durumu hali bildiren fiillerdir (örnek: uyuya kalmıştım).
- Geçişsiz fiiller "rt" tır eklerini kullanarak geçişli hale getirildiğinde oldurgan fiil olur (örnek: durmak → durdurdu).
- Oldurgan fiillerde özne konumunda olan sözcük ismin i halinde alarak nesne konumuna gelir.
- 05:08Ettirgen Fiiller
- Ettirgen fiiller, "tr" dir eklerinden birini eklediğimizde geçişlilik derecesini artıran fiillerdir.
- Ettirgen fiillerde özne işi yapmaz, bir başkasına yaptırır (örnek: yıkadım → yıkattım).
- Ettirgen eylemde başkasına yaptırma anlamı vardır.
- 06:37Özne-Yüklem İlişkisi
- Özne-yüklem ilişkisinde fiiller etken, edilgen, dönüşlü ve işleyiş çatılı olabilir.
- Etken fiilde ortaya konulan iş öznenin bizzat kendisi tarafından yapılır (örnek: geçti, yardım etti, kırdılar).
- Dilimizde tüm fiiller kök halindeyken etkendir ve geçişli veya geçişsiz olabilir.
- 07:55Edilgen Fiiller
- Edilgen çatılı fiillerin gerçek öznesi söylenmeyen veya bilinmeyendir.
- Edilgen çatılı fiillerde nesne konumunda olan sözcükler sözde özne görevini yüklenir (örnek: cam kırıldı).
- Edilgen çatılı fiillerin köküne veya gövdesine "l" ve "n" ekleri getirilir (örnek: açıldı, yıkandı).
- 09:49Fiil Türleri ve Özellikleri
- Bazı cümlelerde işi yapan taraf sözüyle veya cac ekiyle belirtilir, örneğin "hırsızlar polis tarafından yakalanamadı" cümlesinde "polis tarafından" zarf tümleci olarak kullanılır.
- Edilgen ve geçişsiz fiillerde özne ve nesne yoktur, örneğin "bu sıcakta uyumaz" cümlesinde kim uyumaz ve ne uyumaz belli değildir.
- Dönüşlü fiil aynı zamanda etken olup, fiili yapan ve ondan etkilenen aynı öznedir, örneğin "kızlar süslendi" cümlesinde süslenme eylemini yapan kızlar aynı zamanda kendilerini süslemekten etkilenen öznedir.
- 12:02Fiil Türleri ve Örnekleri
- İşin birden fazla kişi tarafından yapıldığını bildiren fiillerde "ş" eki vardır, örneğin "kuşlar birlikte uçtu", "çocuklar gülüştü", "öğrenciler kaçıştı" gibi cümlelerde fiiller birlikte veya karşılıklı yapılıyor.
- İşteş fiiller grubuna "buharlaşma", "gaz haline dönüşme", "güzelleşmek", "ağırlaşmak", "hafifleşmek", "kötüleşmek", "iyileşmek" gibi fiiller girer.
- Bazı fiiller "iş" ve "işş" şeklinde iki ek alırken, bazıları sadece "işş" şeklinde ek alır, örneğin "kucaklamak" ve "selamlamak" gibi fiiller.