Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Eyüp Hoca tarafından sunulan bir Türkçe dilbilgisi eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek cümlenin ögeleri konusunu detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, cümlenin tanımı ile başlayıp cümlenin ögelerinin nasıl bulunacağını açıklamaktadır. İçerik, temel ögeler (özne ve yüklem) ve yardımcı ögeler (nesne, düz tümleç, dolaylı tümleç, zarf tümleç) olarak ikiye ayrılmış olup, her bir öge kavramı örneklerle desteklenerek anlatılmaktadır. Ayrıca öge vurgusu kuralları da detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Ders boyunca yüklem kavramı, özellikleri ve türleri (fiil, isim, sıfat tamlaması, zamir, fiilimsi, birleşik fiil, tamlamalar, deyimler), özne kavramı, nesne türleri ve dolaylı tümleç (DT) gibi konular örneklerle açıklanmaktadır. Video, soru cümlelerinde ek fiil alındığında cevap ve vurgu her zaman yüklem olacağını vurgulayarak sona ermektedir.
- Cümle ve Öge Kavramları
- Cümle, bir düşünceyi, dileği, haberi veya duyguyu tam olarak anlatan bir veya birden çok sözcükten oluşan anlatım birimidir.
- Bir sözcükten de cümle olabilir, örneğin "Görüyorum" veya "Hastayım" gibi çekimli fiil veya ek fiille çekime girmiş isim soylu sözcüklerle.
- Sözcüklerin cümle içerisinde kazandığı göreve öge denir.
- 01:13Cümlenin Ögelerini Bulurken Önemli Kurallar
- Cümlenin ögeleri bulunurken bütün sorular yükleme sorulur, yüklem dışında yan cümlelere (fiilimsilere) soru sormak büyük bir hatadır.
- Yan cümlelere soru sormak, hata yaptığımızın farkına varmamızı engelleyebilir ve yanlış dizilimleri doğru kabul etmemizi sağlayabilir.
- Yükleme soru yöneltirsek, hata yapsak bile farkına varma şansımız ortaya çıkar.
- 04:59Tamlamalar ve Deyimlerin Bölünmemesi
- Cümlenin ögeleri bulunurken tamlamalar, deyimler ve söz öbekleri bölünmez bir bütün olarak alınır.
- "Neyin", "kimin" gibi sorular kullanıldığında, bu bir tamlamayı böldüğümüzü gösterir.
- Tamlamalar bölünmez, örneğin "Anadolu'nun çektiği acıların en büyüğü" bir bütün olarak alınmalıdır.
- 06:46Cümle Dışı Unsurlar
- Cümle içindeki seslenmeler (hitaplar) kesinlikle cümle öğesi sayılmaz, cümle dışı unsurdur.
- Bazı bağlaçlar da cümle dışı unsur olabilir, ancak aynı ögeleri birbirine bağlarsa bağladığı ögenin içine dahil edilebilir.
- Ara sözler, herhangi bir ögeyi açıklıyorsa açıkladığı ögenin içine dahil edilir, açıklamıyorsa tamamen cümle dışı unsur olarak kabul edilir.
- 09:57Cümlenin Ögelerinin Türleri
- Cümlenin ögeleri ikiye ayrılır: temel ögeler ve yardımcı ögeler.
- Temel ögeler, cümlenin var olabilmesi için gerekli olan yargıdan sorumlu ögelerdir: özne ve yüklem.
- Yardımcı ögeler, cümlenin kurulması için mutlaka gerekli olmayan ama yargıyı çeşitli yönleriyle tamamlayan ögelerdir: nesne, düz tümleç, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümleci.
- 10:38Yüklem Kavramı ve Özellikleri
- Yüklem, iş, olay, duygu, düşünce ya da yargiyi içeren temel unsurdur ve cümledeki is, oluş, kilis, istek, düşünce ya da yargiyi zamana ve kişiye bağlı olarak bildirir.
- Yüklem, kipe'i şahıs eki veya ek fiil (idi, imiş, dir) barındıran ögedir ve cümlede yüklem üzerine kurulur.
- Yüklem genellikle fiillerden oluşur ancak isim, sıfat tamlaması, zamir, fiilimsi, birleşik fiil, ikilemeler, tamlamalar ve deyimler de yüklem olabilir.
- 14:19Yüklem Örnekleri
- "Ev soğuyunca kömür sobasını yaktı" cümlesinde "yaktı" fiil yüklemdir.
- "Kulübün bu kötü teklifini kabul etti" cümlesinde "kabul etti" birleşik fiil yüklemdir.
- "Maçtan sonra yorgun gibiydi" cümlesinde "gibiydi" edat yüklemdir.
- "Bütün bunlar senin içinmiş" cümlesinde "miş" ek fiil yüklemdir.
- "Bana ters ters bakan kişi adı düşmüş" cümlesinde "düşmüş" zamir yüklemdir.
- "Okulda kaybettiğim kırmızı atkıydı" cümlesinde "kırmızı atkı" sıfat tamlaması yüklemdir.
- "Bu notlardan sonra göze girdi" cümlesinde "göze girdi" deyim yüklemdir.
- "En çok özlediğim annemin kulağımdan çıkmayan sesiydi" cümlesinde "sesi idi" belirtili tamlama yüklemdir.
- 16:08Özne Kavramı ve Özellikleri
- Özne, yüklemin bildirmiş olduğu iş, oluş, hareket veya yargıdan sorumlu olan cümlede yargının oluşmasını sağlayan kişi veya varlıktır.
- Hareket bildiren cümlelerde işi yapan varlık özne iken, isim cümlelerinde yargıya, işe konu olan öznedir.
- Özneyi bulmak için "kim" veya "ne" sorularını yükleme direkt yöneltmek yerine, "en" veya "an" sıfat fiil eki ile dönüştürerek sormak daha net sonuç verir ve öznenin nesne ile karışma ihtimalini ortadan kaldırır.
- 18:46Nesne Kavramı ve Özellikleri
- Nesne, öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir ve belirtili nesne ile belirtisiz nesne olarak ikiye ayrılır.
- Belirtili nesne, belirtme haliki alan nesnedir ve "neyi" veya "kimi" sorularının sonunda belirtme hali eki vardır.
- Belirtisiz nesne, belirtme haliki almayandır ve "ne" sorusu ile bulunur.
- Yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) "kime", "kimde", "kimden", "neye", "neyden", "nereye", "nerede", "nereden" sorularının sonunda "e" eki almış sorular ve cevaplardır.
- 20:54Zarf Tümleci
- Zarf tümleci, eylemin nasıl yapıldığını, ne zaman yapıldığını, ne kadar yapıldığını, niçin yapıldığını, niye yapıldığını, neyle yapıldığını ve kimle yapıldığını veren ögedir.
- Zarf tümleci, dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) ile karıştırılmamalıdır; dolaylı tümleç hem soruda hem cevapta hal eki içerirken, zarf tümleci yalın haldeki yer-yön sözcükleriyle belirtilir.
- Bir cümlede birden fazla zarf tümleci olabilir.
- 24:47Öge Vurgulaması
- Fiil cümlelerinde yüklemden hemen önce gelen öge en çok vurgulanan ögedir.
- İsim cümlelerinde vurgu yüklemin kendisindedir.
- Yüklem cümle başındaysa, kendisinden önce bir sözcük olmayacağına göre vurgu yüklemin bizzat kendisinde olur.
- 26:29Soru Cümlelerinde Öge Vurgulaması
- Soru cümleleri ya "mi" soru eki ile ya da soru sözcüğüyle oluşur.
- "Mi" soru edatı hangi ögeden sonra geliyorsa, o ögeyi buldurur ve vurgular.
- Soru sözcüğü ek fiil (idi, imiş, ise) alırsa, cevap da vurgu da her zaman yüklem olur.