Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin KPSS sınavına hazırlık amacıyla Türkçe dilbilgisinde cümlenin ögeleri konusunu anlattığı eğitim içeriğidir.
- Video, cümlenin temel ögelerinden olan özne ve nesne yapılarını detaylı şekilde ele almaktadır. İlk olarak özne ögesi (gerçek, gizli, sözde ve örtülü özne) ve bunun bir sözcük veya söz öbeği olabileceği açıklanmakta, ardından nesne ögesi (belirtili ve belirtisiz nesne) konusu işlenmektedir. Son bölümde ise dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) kavramı, özellikleri ve tespit yöntemleri örneklerle anlatılmaktadır.
- Video, KPSS sınavlarında çıkabilecek soru tipleri üzerinden örnekler verilerek hazırlanmış olup, bir sonraki derste zarf tümleci, cümle dışı unsur ve cümlede vurgu konularının işleneceği bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:13Cümlenin Özne Ögesi
- Özne, yüklemdeki işi yapan varlık veya hakkında söz edilen varlıktır.
- Fiil cümlelerinde bir iş, oluş veya hareket vardır, isim cümlelerinde ise bir durum vardır.
- Özneyi bulmak için "kim" veya "ne" soruları yöneltilir.
- 02:18Öznenin Özellikleri
- Özne tek bir sözcük olabilir veya birden fazla sözcüğün birleşimiyle söz öbeği olabilir.
- Özne insan olabilir, ayrıca somut, soyut, hayvan veya bitki gibi insan dışı varlıklar da özne olarak yer alabilir.
- Özne bir ikileme, tekrar grubu, isim tamlaması, belirtili-belirtisiz sıfat tamlaması, vedat öbeği, sıfat-fiil grubu veya isim-fiil grubu olabilir.
- 03:12Öznenin Çeşitleri
- Özne çeşitleri: gerçek özne, gizli özne, sözde özne ve örtülü öznedir.
- Gerçek özne, cümlede sözcük veya söz öbeği halinde yer alan öznedir.
- Gizli özne, cümlede yer almamasına rağmen yüklemdeki kişi eklerinden o işi kimin yaptığını bilmemiz durumudur ve öge sayısına dahil edilmez.
- 05:55Sözde Özne ve Örtülü Özne
- Sözde özne, yüklemde aslında nesne olan unsurun bir başkası tarafından eylemin yapılması durumudur.
- Örtülü özne, "kim tarafından" gibi ifadelerle dolaylı yoldan işi kimin yaptığını belirtir.
- Sözde özne çatı konusunda önemli olup edilgen çatı olarak adlandırılır.
- 08:04Öznenin Örnekleri
- "Çoluk çocuk bahçede sizi bekliyor" cümlesinde "çoluk çocuk" bir ikileme öznedir.
- "Uzun İsmail köşeyi dönünce arkadaşını gördü" cümlesinde "uzun İsmail" bir sıfat tamlaması öznedir.
- "Aylardır kirasını ödeyemeyen adam bir oda bulurum umuduyla bana gelmiş" cümlesinde "aylardır kirasını ödeyemeyen adam" bir sıfat tamlaması öznedir.
- 11:48Cümle Bölümlerinin Tespiti
- Cümlelerde yüklem, özne ve yardımcı ögeler gibi bölümler tespit edilir.
- Belirtili isim tamlaması, sıfat tamlaması, isim-fiil grubu ve sıfat-fiil grubu gibi farklı özne tipleri vardır.
- Fiil cümlelerinde özneyi bulmak kolaydır, ancak isim cümlelerinde özneyi bulmak daha zordur.
- 16:362021 KPSS Sorusu Çözümü
- 2021 KPSS sorusunda öznenin belirtili isim tamlaması olduğu tespit edilmiştir.
- Cümlelerde yüklemi doğru tespit etmek, öznenin türünü belirlemek için önemlidir.
- Cümlelerde gizli özne, belirtili nesne ve belirtisiz nesne gibi farklı yapılar bulunabilir.
- 20:44Yardımcı Ögeler
- Yardımcı ögeler nesne (düz tümleç), dolaylı tümleç ve zarf tümleçleridir.
- Nesne, yüklemde yapılan işten etkilenen varlıktır ve daha çok fiil cümlelerinde bulunur.
- Nesne kendi içinde belirtili nesne (ı/i/u/ü ekli) ve belirtisiz nesne (ı/i/u/ü ekli olmayan) olarak ikiye ayrılır.
- 23:19Belirtili ve Belirtisiz Nesne Kavramları
- Belirtili nesne, yükleme sorusuna "neyi" sorusuyla yanıt veren ve belirtme hal ekini alan nesnedir.
- Belirtisiz nesne, yükleme sorusuna "ne" sorusuyla yanıt veren ve belirtme hal ekini almayan nesnedir.
- Gizli özne, cümlede açıkça belirtilmeyen ama anlamı tamamlamak için gerekli olan öznedir.
- 23:23Belirtili Nesne Örnekleri
- "Bahçedeki çocuklar çiçekleri kopardı" cümlesinde "çioçekleri" belirtili nesnedir çünkü "neyi" sorusuna yanıt verir ve belirtme hal ekini almıştır.
- "Eve geçerken annesini aramış" cümlesinde "annesini" belirtili nesnedir çünkü "neyi" sorusuna yanıt verir ve belirtme hal ekini almıştır.
- "Yıllar sonra üniversite yıllarımın şehrini göreceğim" cümlesinde "üniversite yıllarımın şehrini" belirtili nesnedir ve zincirleme isim tamlamasıdır.
- 24:18Belirtisiz Nesne Örnekleri
- "Çocuklar bana rengarenk çiçek almış" cümlesinde "rengarenk çiçek" belirtisiz nesnedir çünkü "ne" sorusuna yanıt verir ve belirtme hal ekini almamıştır.
- "Genç adam görmemişti masadaki bardağı" cümlesinde "masadaki bardak" belirtisiz nesnedir çünkü "ne" sorusuna yanıt verir ve sıfat tamlamasıdır.
- "Son günlerde kitap okuyamıyorum" cümlesinde "kitap" belirtisiz nesnedir çünkü "ne" sorusuna yanıt verir.
- 28:46Özel Durumlar
- "Denemelerde netlerim yükseliyor dedi" cümlesinde "denemelerde netlerim yükseliyor" belirtisiz nesnedir çünkü aktarma cümlesi olarak belirtme hal ekini almamıştır.
- Belirtili ve belirtisiz nesne kavramları, özellikle özne ile belirtisiz nesneyi karıştırmamanın açısından önemlidir.
- 29:53Dolaylı Tümleç ve Yer Tamlayıcısı
- Dolaylı tümleç, ÖSYM tarafından yer tamlayıcısı olarak da adlandırılabilir.
- Dolaylı tümleç, yükleme, yönelme, bulunma ve ayrılma anlamlarını tamamlayan ve belirten unsurdur.
- Dolaylı tümleç, ismi yönelme hal eki olan "-a/-e", bulunma hal eki olan "-de/-da" ve ayrılma hal eki olan "-dan/-den" eklerini alır.
- 30:38Dolaylı Tümleçin Özellikleri
- Her "-a/-e", "-dan/-den", "-de/-da" eklerini alan sözcük dolaylı tümleç olmayabilir, bu ekleri alan kelimenin yönelme, bulunma veya ayrılma anlamları içermesi gerekir.
- Dolaylı tümleç, "nereye", "nerede", "nereden", "kime", "kimde", "kimden" sorularına yanıt veren, yönelme, bulunma veya ayrılma anlamlarını katan sözcüklerdir.
- Dolaylı tümleç tek bir kelimeden oluşabileceği gibi birden fazla sözden oluşan söz öbeğinden de oluşabilir.
- 31:47Dolaylı Tümleç Örnekleri
- "Yıllar önce Trabzon'a gitmişler" cümlesinde "Trabzon'a" dolaylı tümleçtir çünkü "nereye" sorusuna yanıt verir ve gitme eyleminin yöneldiği yeri bildirir.
- "Esra ile sabahın erken saatinde buluşma yerine vardık" cümlesinde "buluşma yerine" dolaylı tümleçtir çünkü "nereye" sorusuna yanıt verir.
- "Girişteki büyük vazoya çarptım" cümlesinde "girişteki büyük vazoya" dolaylı tümleçtir ve bir sıfat tamlamasıdır.
- 33:52Farklı Tamlamalar ve Dolaylı Tümleç
- "Fakülte sekreterinin odasına bir uğrayalım" cümlesinde "fakülte sekreterinin odasına" dolaylı tümleçtir ve zincirleme isim tamlamasıdır.
- "Bu haberi yıllar önce dönemin en çok satan gazetesinde okumuştum" cümlesinde "dönemin en çok satan gazetesinde" dolaylı tümleçtir ve belirtili isim tamlamasıdır.
- "Sokağın başında gördüm onu" cümlesinde "sokağın başında" dolaylı tümleçtir ve öbek isim tamlamasıdır.
- 36:18Dolaylı Tümleç ve Diğer Ögeler
- "Okulda tuttuğum günlükleri Arzuda unuttum" cümlesinde "Arzuda" dolaylı tümleçtir, "okulda" ise belirtili nesnedir.
- Dolaylı tümleç belirlerken önce yüklemi bulup yükleme yöneltmek gerekir, tüm sorular yükleme yöneltilmelidir.
- "Büyükbabamdan kalmıştı bu tesbihler, kitaplar" cümlesinde "büyükbabamdan" dolaylı tümleçtir ve "kimden" sorusuna yanıt verir.
- 38:29Dolaylı Tümleç ve Zarf Tümleci Farkı
- Her "-a/-e", "-dan/-den", "-de/-da" eklerini alan sözcüğün dolaylı tümleç olduğu düşünülmemelidir.
- "Akşamda buluşamayacağım" cümlesinde "akşamda" zarf tümleci olup "ne zaman" sorusuna yanıt verir.
- "Haberi aldığımda İzmir'deydim" cümlesinde "İzmir'de" zarf tümleci olup "nerede" sorusuna yanıt verir.
- "Yavru kedi korkudan titriyordu" cümlesinde "korkudan" zarf tümleci olup "neden" sorusuna yanıt verir.