Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen/eğitmen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi eğitim içeriğidir. Eğitmen, öğrencilere Türkçe dilbilgisi konularını anlatmaktadır.
- Video, sıralı cümlelerin tanımı ve özellikleriyle başlayıp, sıralı cümlelerin türlerini (bağımlı ve bağımsız) detaylı şekilde açıklamaktadır. Daha sonra cümle türleri (basit, birleşik, sıralı, bağlı) karşılaştırılmakta ve çeşitli soru çözümleri yapılmaktadır. Video, 20'den 29'a kadar olan soruların çözümüyle devam etmekte ve öge ortaklıkları gibi konuları da ele almaktadır.
- Videoda yan cümlecik, devrik cümle, eksiltili cümle ve fiilimsi gibi Türkçe dil bilgisi konuları da örneklerle açıklanmakta, öğrencilerin ödev testlerini incelemesiyle video sona ermektedir.
- Sıralı Cümle Tanımı
- Sıralı cümle, birbirine anlam ilgisiyle bağlanabilen en az iki yargının virgül ya da noktalı virgülle sıralanarak tek bir cümle oluşturmasıdır.
- Bir anlatımın içinde anlamca birbirine bağlı birden çok cümle bulunabilir ve her bir cümle tek başına yargı içeren bir anlatımdır.
- İki cümle aralarında anlamca bağ olduğu için tek cümle şekline getirilir.
- 01:13Sıralı Cümle Örnekleri
- "O konuyu iyi dinle, sonra bana da anlat" ve "Sordum, soruşturdum buldum o adamı sonunda" örnekleri sıralı cümlelerdir.
- "Bu söz ben bu işi yaparım demektir" ve "Görünen köy kılavuz istemez" örnekleri birleşik cümlelerdir.
- "Cebinden bir fotoğraf çıkardı, fotoğrafa bakarak derin düşüncelere daldı" ve "Cebinden bir fotoğraf çıkardı, fotoğrafa bakarak derin düşüncelere daldı" örnekleri sıralı cümlelerdir.
- 02:51Sıralı Cümlelerin Yapısı
- Sıralı cümlelerde en az iki yargı vardır ve bu yüzden en az iki yüklem vardır.
- Sıralı cümleler iki fiil cümlesinden oluşabileceği gibi iki isim cümlesinden, bir fiil bir isim cümlesinden de oluşabilir.
- Sıralı cümleler kendi içerisinde bağımlı ve bağımsız sıralı cümle olarak iki gruba ayrılır.
- 03:58Bağımlı Sıralı Cümleler
- Bağımlı sıralı cümlelerde en az bir öge ortaktır.
- Farklı yüklemler ortak özneye, nesneye ya da tümlece bağlanır.
- "Ödünç güle güle gider, ağlaya ağlaya gelir" örneğinde özne ortaklığı vardır.
- "Memleketin yollarını, dağını, taşını düşünüyor, düşündükçe özlüyordu" örneğinde hem özne hem nesne ortaktır.
- "Çok uzun zamandır burada oturuyor, burada çalışıyordu" örneğinde özne ve zarf tümleci ortaklığı vardır.
- 05:10Bağımsız Sıralı Cümleler
- Bağımsız sıralı cümlede herhangi bir öge ortaklığı söz konusu değildir.
- Sıralı cümleyi oluşturan cümleler anlamca birbirine bağlıdır ancak aralarında öge ortaklığı söz konusu değildir.
- "Siz kendinize inanın, başkaları da size inanacaktır" örneğinde özne ortaklığı yoktur.
- 05:44Sıralı Cümle Örnekleri ve Etkinlikler
- "Dünün romanı toplumdan uzak kalmış, onunla gerçekten ilgilenmemiştir" örneğinde özne ortaklığı olan bir sıralı cümledir.
- "Belgeliyor yüklem belgeleyen de yapılan antropolojik çalışmalar özne özne bir söz grubundan oluşmuş" örneğinde özne bir söz öbeğidir ve geçişli bir fiildir.
- "Bütün gün evde oturdu, yatağından bile çıkmadı" örneğinde öge ortaklığı vardır ve bağımlı sıralı bir cümledir.
- "Danışan dağı aşmış, danışmayan yolu şaşmış" örneğinde öge ortaklığı yoktur ve bağımsız sıralı cümledir.
- 08:30Bağımlı Sıralı Cümleler
- Bağımlı sıralı cümlelerde öge ortaklığı vardır ve cümleler birbirine bağlaçla bağlanır.
- Örnek: "Temmuz gelince İstanbul boşalacak" cümlesinde öge ortaklığı vardır.
- Örnek: "Herkes çok yorulmuştu, kimse konuşmuyordu bile" cümlesinde öge ortaklığı yoktur.
- 08:54Bağımsız Sıralı Cümleler
- Bağımsız sıralı cümlelerde öge ortaklığı yoktur ve cümleler birbirine bağlaçla bağlanır.
- Örnek: "Eski okul günlerini hatırladı, gözleri buğulandı" cümlesinde öge ortaklığı yoktur.
- Örnek: "Başkasının yaptıklarını beğenmiyor, hep kendi istediklerinin olmasını istiyordu" cümlesinde özne ortaklığı vardır.
- 12:23Bağlı Cümleler
- Bağlı cümle, yargıların bir bağlaçla bağlandığı cümlelerdir ve sıralı cümleye benzer özelliklere sahiptir.
- Bağlı cümlede cümleler birbirlerine bağlaçlarla (işte, ama, ancak, fakat, lakin, ne var ki, ne yazık ki gibi) bağlanır.
- Örnek: "Eleştiri güzel bir şey değildir ancak gereklidir" cümlesinde "ancak" bağlaçıyla iki ayrı cümle bağlanmıştır.
- 13:39Cümle Türleri Karşılaştırması
- Basit cümlede tek yüklem vardır ve yüklemden başka yargı bildiren sözcük yoktur.
- Birleşik cümlede tek yüklem vardır ancak yüklemin dışında yan cümlecik vardır.
- Sıralı cümlede en az iki yüklem vardır ve cümleler birbirine virgül ya da noktalı virgülle bağlanır.
- Bağlı cümlede ise birbirlerine bağlı en az iki yüklem vardır ve cümleler birbirlerine bağlaçla bağlanır.
- 14:08Örnek Sorular
- Örnek soruda "Çantamda yeni bir Anadolu medeniyetleri fotoğrafları albümü var" ifadesi bir isim cümlesi olduğu için yanlış bir yargıdır.
- Örnek soruda "Olaylara ve insanlara bakmayı öğrendikçe yaşamı daha iyi anlayacağınızı düşünüyorum" cümlesinde "insanlara" ve "olaylara" dolaylı tümleç olarak alınamaz.
- Örnek soruda "Herkes düşüncesini sanatlı ve sistemli bir şekilde ifade edemez" cümlesi girişik birleşik cümle değildir çünkü fiilimsi yoktur.
- 20:03Cümle Türleri ve Yan Cümlecik Soruları
- Yan cümlecik temel cümlenin öznesi olabilir, örneğin "sorumluluk alması beni mutlu etti" cümlesinde "sorumluluk alması" yan cümleciktir ve özne görevindedir.
- Yan cümlecik nesne görevi ile de kullanılabilir, örneğin "sıkıntıya katlanmamızın sebeplerini" cümlesinde "sıkıntıya katlanmamızın sebeplerini" nesne görevindedir.
- Yan cümlecik olmayan cümlelerde fiilimsi olmayan ifadeler bulunur, örneğin "koleksiyonunu Galata'da açık artırmaya çıkarmıştı" cümlesinde "artırma" kalıcı isimdir ve fiilimsi olmadığı için yan cümlecik oluşturmamıştır.
- 21:37Cümle Türleri ve Örnekleri
- Bağımlı sıralı cümlelerde en az bir ögenin ortak olması gerekir, örneğin "sazım benim dert ortağımdı, biricik arkadaşımdı" cümlesinde "sazım" ortak öznedir.
- Birleşik cümlelerde zarf fiil veya yan cümlecik bulunur, örneğin "kırılınca onsuz duramadım" cümlesinde "kırılınca" zarf fiildir.
- Devrik cümlelerde yüklem sonda olmayan cümlelerdir, örneğin "usta bir sazcı bularak sazımı verdim onarmaya" cümlesinde yüklem sonda değildir.
- 22:36Cümle Türleri ve Özellikleri
- Basit cümlelerde yüklem sonda olup, kurallı fiil cümlelerdir, örneğin "dağdan şehre indim" cümlesinde yüklem sonda ve kurallı bir fiil cümlesidir.
- Eksiltili cümlelerde yüklem söylenmemiş olur, örneğin "arama, bulma ve mutluluğun bitişi" cümlesinde yüklem söylenmemiştir.
- Devrik cümlelerde yüklem sonda olmayan cümlelerdir, örneğin "mutluluk bir arama mıdır diye düşündüğüm gün boyu" cümlesinde yüklem sonda değildir.
- 24:11Cümle Türleri ve Bağlaçlar
- Devrik fiil cümlelerinde yüklem sonda olmayan cümlelerdir, örneğin "türbesi yakışmış, bu kutlu tepeye yakışmış" cümlesinde yüklem sonda değildir.
- Fiilimsi cümlelerde sıfat fiil bulunur, örneğin "yattığı toprak belli, tuttuğu bayrak belli" cümlesinde "yattığı" ve "tuttuğu" sıfat fiillerdir.
- Sözde soru cümlelerinde cevap istemeyen bir soru ifadesi vardır, örneğin "kim demiş meçhul asker diye?" cümlesinde cevap istemeyen bir soru ifadesi vardır.
- 25:07Bağlı Cümleler ve Özellikleri
- Bağlı cümlelerde birden fazla yüklemin bir bağlaçla bağlanmasıyla oluşur, örneğin "bu algıladıklarını kendince dönüştürür ve değerlendirir" cümlesinde "ve" bağlacı ile iki cümle bağlanmıştır.
- "Ki" bağlacı genellikle nesneleri yüklem bağlar, örneğin "sizi yüzüstü bırakıp gideceğini sanmayın" cümlesinde "sizi" nesnesi "ki" bağlacı ile yüklem bağlanmıştır.
- Bağlı cümlelerde öge ortaklığı vardır, örneğin "her akşam birbirimizin evinde buluştuk, eski günleri yad ettik" cümlesinde gizli özne ve tümleç ortaklığı vardır.
- 28:39Cümle Türleri ve Örnekler
- Bağımsız sıralı cümlelerde öge ortaklığı yoktur, örneğin "söyleyene bakma, söyletene bak" atasözünde özne ortaklığı vardır.
- Ad isim cümlelerinde fiilimsiler yüklem olur, örneğin "yadsımaktır" ve "çevirmektir" fiilimsiler yüklem olmuştur.
- Devrik cümlelerde yüklem sonda olmayan cümlelerdir, örneğin "sevgisiz, sevinçsiz, mutsuz bir toplum oluyoruz" cümlesinde "oluyoruz" yüklemdir ve devrik bir cümledir.
- 31:44Sıralı Cümle Soruları
- Yirminci soruda B seçeneğinde sıralı cümle yapısı yoktur, burada birleşik cümle yapısı söz konusudur.
- Yirmibirinci soruda parçada sıralı cümle örneği yoktur, diğer seçenekler isim cümlesi, fiil cümlesi ve bağlı cümle örnekleridir.
- Yirmiikinci soruda C seçeneğinde birden çok öge ortaklığı yoktur, diğer seçeneklerde özne, zarf ve dolaylı tümleç ortaklıkları vardır.
- 35:21Sıralı Cümle Özellikleri
- Yirmiüçüncü soruda A seçeneğinde sıralı cümlede öge ortaklığı vardır, "o" öznesi her iki cümlede de ortaktır.
- Yirmidördüncü soruda C seçeneğinde ikinci cümle öge ortaklığı bulunan sıralı cümle değildir, bu cümle öge ortaklığı yoktur.
- Yirmibeşinci soruda A seçeneğinde "dün gece parçaladı bir aslan kafesini, bir gönül sonsuz ufka yol aldı kartal gibi" yapıcı sıralı bir cümledir.
- 37:33Cümle Türleri ve Özellikleri
- Yirmialtıncı soruda "zamanın değerini yapacak işi olan kimse bilir" cümlesi fiilimsilerin kullanıldığı giriş birleşik cümle yapısıdır, sıralı cümle değildir.
- Yirmiyedinci soruda B seçeneğinde "ata dost gibi bakmalı, ata düşman gibi binmeli" atasözü dolaylı tümleci ortak sıralı bir cümledir.
- Yirmisekizinci soruda D seçeneğinde "dostlar yalnız bırakmazlar, bizi arayıp sorarlar" cümlesinde hem özne hem de nesne ortaklığı vardır.
- Yirmidokuzuncu soruda C seçeneğinde "çifte bedestenli koca kayseri erciyes karşısında yaman görünür" cümlesinde tek yargı vardır.