Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin tahtada notlar alarak Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, KPSS, lisans, önlisans, ortaöğretim ve TYT sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik cümle çeşitleri konusunu ele almaktadır.
- Video, cümle çeşitlerinin üç ana başlıkta incelenmesini içermektedir: yüklemin yerine göre (kurallı, kuralsız/devrik, eksiltili cümleler), yüklemin türüne göre (isim cümlesi, fiil cümlesi) ve yargı sayısına göre (tek yargı, birden fazla yargı). Özellikle birleşik cümle türleri (girişik, şartlı, iç içe ve ki ile birleşik cümleler) detaylı şekilde örneklerle açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca sesteş kelimelerin (isim-fiil) cümle türlerindeki rolü, kök ve son hal arasındaki fark, makta-mekte eklerinin kullanımı gibi konulara değinilmektedir. Öğretmen, her bir cümle türünün özelliklerini, yüklem ve eylemsi kavramlarını kullanarak yargı sayısını nasıl belirleyeceğimizi adım adım göstermektedir. Video, öğrencilere üç cümle ödevi verilerek sona erer ve bir sonraki videoda bağlı cümle ve sıralı cümle özelliklerinin ele alınacağı belirtilir.
- 00:10Cümle Çeşitleri Konusuna Giriş
- Cümle çeşitleri, ÖSYM'nin son yıllarda doğrudan sormadığı ancak cümlenin ögeleri ve sözcük türleriyle paralel sorabileceği bir konudur.
- ÖSYM cümle çeşitleri ile ilgili soruları "yüklemin yerine göre", "yüklemin türüne göre", "yargı sayısına göre" gibi özelliklerle sormaktadır.
- Cümle çeşitleri KPSS, lisans, önlisans, ortaöğretim ve TYT gibi sınavlara hazırlanan tüm öğrencilerin ortak konusudur.
- 01:33Cümle Çeşitlerinin Ana Başlıkları
- Cümle çeşitleri kendi içinde üç ana başlıkta incelenebilir: yüklemin yerine göre, yüklemin türüne göre ve yargı sayısına/göre yapısına göre.
- Video ders notunda her bir ünitede sorular bulunmaktadır ve test şeklinde çözülecektir.
- Cümle çeşitleri konusunda eksik bırakılmayacak her şey soru test şeklinde işlenecektir.
- 02:25Yüklemin Yerine Göre Cümle Çeşitleri
- Cümleyi cümleyi oluşturan ana unsurlardan en önemlisi yüklemdir.
- Yüklem, yargı bildiren söz veya bir durum içeren söz/sözcük veya söz grubudur.
- Cümlede yüklem sonda ise kurallı cümle, yüklem sonda değilse (başta veya ortada) kuralsız (devrik) cümle, yüklem söylenmemişse eksiltili (kesik) cümle adını alır.
- 05:44Yüklemin Yerine Göre Cümle Örnekleri
- "Füsun Akadlı'nın bir kitabını okuyorum" cümlesinde yüklem "okuyorum" sonunda olduğu için kurallı cümledir.
- "Okuyor Füsun Akadlı'nın bir kitabını" cümlesinde yüklem başta olduğu için kuralsız (devrik) cümledir.
- "Binlerce kişi meydanda toplanmış" cümlesinde yüklem sonunda olduğu için kurallı cümle, "Meydanda binlerce kişi toplanmış" cümlesinde yüklem ortada olduğu için kuralsız (devrik) cümledir.
- "Meydanda binlerce kişi dans ediyor" cümlesinde yüklem söylenmemiş olduğu için eksiltili (kesik) cümledir ve üç nokta ile gösterilir.
- 09:14Yüklemin Türüne Göre Cümle Çeşitleri
- Cümle çeşitlerinde ikinci özellik olarak yüklemin türüne bakılır.
- Yüklem isim ya da isim soylu bir sözcük ise cümle isim cümlesi, yüklem çekimli fiil ise cümle fiil cümlesi olarak adlandırılır.
- Çekimli fiil, fiil kök ya da gövdesine kip ve kişi ekinin getirilmesiyle oluşur; tek kip alıyorsa basit çekimli, birden fazla zaman alıyorsa birleşik zamanlı (birleşik çekimli) eylem olarak adlandırılır.
- 11:49Cümle Türlerinin Belirlenmesi
- Cümle türlerini belirlerken yüklemi doğru bulmak önemlidir, örneğin "soğukta dışarı çıkan küçük kardeşimdir" cümlesinde yüklem "küçük kardeşimdir" sıfat tamlamasıdır.
- Yüklem sıfat tamlaması, isim tamlaması, belirtili belirtisiz, zincirleme isim fiil öbeği, sıfat fiil öbeği, edat öbeği, adlaşmış sıfat öbeği olursa bile, her zaman isim cümlesi kabul edilir.
- "Bu soğukta dışarı çıkan küçük kardeşim" cümlesinde yüklem "çıktı" tek başına bir kelime olduğu için fiil cümlesi oluşturur.
- 15:09Yüklem Türlerinin Belirlenmesi
- Yüklem belirlenirken sesteş kelimeler (iki farklı anlamı olan kelimeler) dikkatli incelenmelidir, örneğin "vardı" kelimesi cümledeki anlamdan isim veya fiil olarak belirlenir.
- "Evde iki şişe süt vardı" cümlesinde "vardı" isimdir ve isim cümlesi oluştururken, "İzmir'e altı saatte vardı" cümlesinde "vardı" fiildir ve fiil cümlesi oluşturur.
- Cümle türünü belirlerken yüklemdeki kök değil, son hali önemlidir; "başladık" fiil kökünden olup fiil cümlesi oluştururken, "uyumaktı" fiil kökünden olup isim cümlesi oluşturur.
- 22:32Cümle Yapısına Göre Sınıflandırma
- Cümleler yargı sayısı bakımından basit cümle ve birleşik cümle olarak sınıflandırılır.
- Basit cümlede tek yüklem, tek yargı vardır.
- Birleşik cümlede yüklem dışında başka unsurlarla artırılmış yargı vardır.
- 23:51Basit Cümle
- Tek yargı olan cümlelere basit cümle denir.
- Basit cümlede yüklem tek olmalıdır ve yüklemin dışında başka yargı bildiren eylem veya eylemsiz olmamalıdır.
- Yüklem isim veya fiil olabilir, yüklemin türü önemli değildir.
- 24:42Basit Cümle Örnekleri
- "Uzun bir yoldan geldim" cümlesinde tek yüklem "geldim" olduğu için basit cümledir.
- "Gece yarısı kapı çalındı" cümlesinde tek yüklem "çalındı" olduğu için basit cümledir.
- "Elinizdeki kumaştan çok güzel bir gömlek çıkar" cümlesinde tek yüklem "çıkar" olduğu için basit cümledir.
- 27:28Birleşik Cümle
- Birleşik cümlede yüklemin dışında yargı sayısını artıran bir unsur bulunur.
- Birleşik cümleler birden fazla yargısı olan cümlelerdir.
- Birleşik cümlelerde yan cümlecik, yan yargı temel yargıya bağlanabilir.
- 29:19Birleşik Cümle Türleri
- Eylem ile yargı sayısını artırıyorsa giriş birleşik cümledir.
- İse ek eylemi ile yargı sayısını artırıyorsa şartlı birleşik cümledir.
- Alıntı ifadeleriyle yargı sayısını artırıyorsa iç içe birleşik cümledir.
- Ki bağlacı ile yargıları bağlayan cümleler kili birleşik cümledir.
- 31:26Girişik Birleşik Cümle
- Girişik birleşik cümlede, yüklemin dışında eylemsi bulunur ve bu eylemsi yan cümlecik oluşturarak yargı sayısını artırır.
- "Kardeşim gelince çok sevindim" cümlesinde "sevindim" yüklem birinci yargıdır, "kardeşim gelince" eylemsi ile ikinci yargıyı oluşturur.
- "Akşam bu işi bitirmek istiyorum" cümlesinde "istiyorum" yüklem birinci yargıdır, "bitirmek" eylemsi ile ikinci yargıyı oluşturur.
- 33:35Farklı Birleşik Cümle Türleri
- Şartlı birleşik cümlede, yüklemin dışında şart ekinli eylemsi bulunur ve "şart" anlamı verir.
- Kili birleşik cümlede, "ki" bağlacı ile iki cümleyi birleştirir.
- İç içe birleşik cümlede, ana cümlenin yüklemi içinde başka bir cümle bulunur ve alıntı cümlesi doğrudan aktarılır.
- 37:50Basit Cümle Örneği
- "Kendini ağır ve müşfik akan bir suyun koynuna bırakmış bir insanım bugünlerde" cümlesinde yüklem sıfat tamlamasıdır.
- Yüklemin içindeki eylemsi yargı sayısını artırmaz, bu nedenle cümle basit cümledir.
- "İnsanların bitmeyen kavgaları var, kendileriyle" cümlesinde "var" yüklem birinci yargıdır, "bitmeyen" eylemsi ile ikinci yargıyı oluşturur ve girişik birleşik cümledir.