Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi dersinde çatı konusunu anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, tahtada notlar alarak ve tablolar kullanarak konuyu açıklamaktadır.
- Video, çatı konusunun KPSS sınavlarında soru değeri taşıdığını belirterek başlıyor ve çatı kavramının iki başlık altında inceleneceğini açıklıyor: nesnesine göre ve öznesine göre. İlk bölümde nesnesine göre çatı ilişkisi ele alınırken, ikinci bölümde nesne-yüklem ilişkisi dört kategoride (geçişli, geçişsiz, oldurgan ve ettirgen) inceleniyor. Son bölümde ise geçişli fiiller ve ettirgenlik kavramları detaylı şekilde açıklanıyor.
- Video, bir serinin ilk bölümü olup, bir sonraki videoda özne-yüklem ilişkisi ve etken çatılar ele alınacağı belirtilmektedir. Özellikle "-mak" eklerinin kullanımı, "-t" ve "-d" eklerinin getirilmesiyle tekrar geçişli hale getirilen fiiller ve işi başkasına yaptırma anlamına gelen "ettirgenlik" kavramı örneklerle açıklanmaktadır.
- Çatı Kavramı ve Önemi
- Sözcük türleri konusunun sonuna gelinerek çatı konusu anlatılacak.
- Çatı önemli bir konudur ve KPSS'de 2012 yılında bir kere soru gelmiştir.
- Çatı ile ilgili sorular genellikle karma dilbilgisi başlığı altında sorulur.
- 00:58Çatı Kavramının Tanımı
- Çatı, yükleme eylem olan bir cümlenin özne ya da nesneye göre durumudur.
- Özne, kim ya da ne sorularıyla cevap alınan işi yapan unsurdur.
- Nesne, eylemden ya da yapılan işten etkilenen ögedir ve genellikle neyi, kimi ya da ne sorularıyla bulunur.
- 01:50Çatı Türleri
- Çatı iki başlıkta incelenir: nesnesine göre ve öznesine göre.
- Yüklemi isim ya da fiilimsi olan cümlelerde çatı aranmaz.
- Fiilimsiler isim kabul edilir ve bir cümlenin yüklemi olduğu zaman isim cümlesi olarak adlandırılır.
- 05:47Nesne-Yüklem İlişkisi
- Nesne-yüklem ilişkisi dörde ayrılır: geçişli, geçişsiz, oldurgan ve ettirgen.
- Geçişli eylem, nesne alabilen eylemlerdir; geçişsiz eylem ise nesne alamayan eylemlerdir.
- Bir eylemin geçişli olabilmesi için cümlede nesne olması gerekmez, eylemin nesne alma potansiyeli varsa geçişlidir.
- 07:52Geçişli Eylem Örnekleri
- "İstanbul'u dinliyorum" cümlesinde "dinliyorum" eylemi nesne alabildiği için geçişlidir.
- "İyileştiği için hastayı taburcu etmişler" cümlesinde "taburcu etmişler" eylemi nesne alabildiği için geçişlidir.
- "Anlaşılmayınca bir kez daha anlattım" cümlesinde nesne kullanılmadığı halde eylem geçişlidir.
- 10:48Nesne-Yüklem İlişkisi ve Çatı
- Nesne-yüklem ilişkisi, yüklemin nesne alıp alamadığına göre geçişli veya geçişsiz olabilir.
- Bir eylemin geçişli olup olmadığını anlamak için eylemin başına "onu" getirerek cümleyi okumak yeterlidir.
- Yüklem isim ya da fiilimsi ise çatı özelliği aranmaz.
- 12:40Geçişsiz Eylemlerin Geçişlilik Özelliği
- Bazı eylemler cümledeki kazandıkları anlama göre bazen geçişli bazen geçişsiz olabilir.
- "Sürmek" eylemi "Bu işi yapması oldukça uzun sürdü" cümlesinde geçişsizken, "Şoför bu büyük aracı oldukça dikkatli sürdü" cümlesinde geçişlidir.
- "Çıkmak" eylemi "Bunları görünce evden hemen çıktı" cümlesinde geçişsizken, "Akif Efendi merdivenleri yavaşça çıktı" cümlesinde geçişlidir.
- 16:30Oldurgan ve Ettirgen Ekler
- Oldurgan, geçişsiz bir fiilin üzerine "-r", "-ir", "-ir", "-te", "-it", "-it", "-ud", "-ud", "-dır", "-dir" ekleri getirilerek geçişli hale getirilmesidir.
- "Kaçmak", "korkmak", "yerleşmek", "uyumak", "doğmak" ve "gülmek" fiilleri geçişsizken, bu ekler sayesinde geçişli hale gelir.
- Ettirgen, işi başkasına yaptırma anlamı taşıyan eklerdir.
- 18:58Geçişli Fiiller ve Ettirgenlik
- Geçişli fiiller, üzerine "t" ve "d" ekleri getirildiğinde tekrar geçişli olan fiillerdir.
- Ettirgenlik, geçişli bir fiilin "rt" ekleriyle tekrar geçişli yapılmasıdır ve işi başkasına yaptırma anlamı taşır.
- Ettirgenlik, işi başkasına yaptırma anlamına gelir; örneğin "açtırdım", "yıkattım", "yaptırdım" gibi fiillerde işi başkası yapmıştır.
- 21:02Olgu ve Ettirgenlik Farkı
- Bir fiilde "rt" ekleri varsa, bu ekleri kapatıp geriye kalan malzeme geçişsizse "olgu", geçişliyse "ettirgen" olarak adlandırılır.
- Sınavlarda olgu ve ettirgenlik çok sorulmadığı için, yükleme isim veya fiilim ise çatı aramamak gerekir.
- Nesne yüklen geçişli mi geçişsiz mi, nesne var mı yok mu ona bakılmalı ve eylemlerin başına "onu" getirerek okumaya çalışılmalıdır.
- 22:03Çatılar Hakkında Bilgi
- Çatılarla ilgili iki video sunulacağı belirtilmiştir.
- Bu birinci videoda nesne-yüklem ilişkisi anlatılmıştır.
- Bir sonraki videoda özne-yüklem ilişkisi, edilgen-dönüşlü çatılarda etken çatıdan söz edilecektir.