Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin tahtada notlar alarak Türkçe dil bilgisi ve yazım kurallarını anlattığı eğitim içeriğidir.
- Video, üç ana bölümden oluşmaktadır: İlk bölümde yapım ekleri ve yazım kuralları (yeryüzü şekillerinin büyük harfle yazılması, kurumlara gelen eklerin bitişik yazılması) ele alınmaktadır. İkinci bölümde sözcük yapısının temel unsurları (kök, gövde, basit sözcükler, türemiş sözcükler ve birleşik sözcükler) incelenmektedir. Son bölümde ise birleşik sözcüklerin yazım kuralları detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Öğretmen, "tartış", "türkçe", "uçak", "delirmek", "kanamak", "oynamak" gibi kelimelerin köklerini ve yapım eklerini örneklerle açıklamakta, ayrıca "benzemek", "çevre", "yumurtlamak" gibi örneklerle isimden fiil yapan ekleri göstermektedir. Video, öğrencilere bir cümle yazma alıştırmasıyla sonlanmaktadır.
- 00:03Yazım Kuralları
- Önceki derste dil bilgisine giriş yapılmış ve çekim ekleri tanıtılmıştır.
- Bu derste yapım ekleri tanıtılacaktır.
- Yeryüzü şekilleri (dağ, ovalar, göller, deniz) büyük harfle başlar ve sonuna gelenek kesmeyle ayrılır.
- 01:47Kurum İsimleri ve Yazım Kuralları
- Kurum isimleri büyük harfle başlar ve gelen ekler kesmeyle ayrılmaz, bitişik yazılır.
- "İnisiyatif" kelimesi "insiyatif" şeklinde yazılır, "insiyatif" şeklinde yazanlar yanlıştır.
- "Original" kelimesinin doğru yazımı "original" şeklindedir.
- 03:19Yapım Ekleri ve Kökler
- Yapım eklerini anlamak için önce kelimenin kökünü bulmak gerekir.
- Kök, sözcüğün bütünüyle ilişkili olan anlamlı en küçük parçadır.
- Yapım ekleri, fiilden fiil, isimden isim veya isimden fiil yapan eklerdir.
- 04:36Yapım Ekleri Örnekleri
- "Tartış" kelimesinin kökü "tartmak"tır ve "iş" eki fiilden fiil yapan bir ektir.
- "Türkçe" kelimesinin kökü "Türk"tir ve "çe" eki isimden isim yapan bir ektir.
- "Uçak" kelimesinin kökü "uçmak"tır ve "ak" eki fiilden isim yapan bir ektir.
- 06:15Diğer Yapım Ekleri Örnekleri
- "Delirmek" kelimesinin kökü "deli"dir ve "r" eki isimden fiil yapan bir ektir.
- "Kanamak" kelimesinin kökü "kan"dır ve "a" eki isimden fiil yapan bir ektir.
- "Oynamak" kelimesinin kökü "oyun"dur ve "a" eki isimden fiil yapan bir ektir.
- 08:50Zor Yapım Ekleri Örnekleri
- "Beklemek" kelimesinin kökü "bek"tir ve "mek" eki isimden fiil yapan bir ektir.
- "Bekçi" kelimesinin kökü "bek"tir ve "çi" eki isimden isim yapan bir ektir.
- "Çöplük" kelimesinin kökü "çöp"tür ve "lük" eki isimden isim yapan bir ektir.
- 10:08Son Yapım Ekleri Örnekleri
- "Gamsız" kelimesinin kökü "gam"dır ve "sız" eki isimden isim yapan bir ektir.
- "Eğlenmek" kelimesinin kökü "eğlenmek"tir ve "mek" eki fiilden fiil yapan bir ektir.
- "Avrupalı" kelimesinin kökü "Avrupa"dır ve "lı" eki isimden isim yapan bir ektir.
- 11:21Kelime Kökleri ve Ekler
- "Benzemek" kelimesinin kökeni "beniz"dir ve "e" eki ile isimden fiil yapma işlemi gerçekleştirilmiştir.
- "Çevre" kelimesinin kökeni "çevirmek"dir ve "e" eki ile fiilden isim yapma işlemi gerçekleştirilmiştir.
- "Yumurtlamak" kelimesinin kökeni "yumurta"dır ve "a" eki ile isimden fiil yapma işlemi gerçekleştirilmiştir.
- 13:21Kök, Gövde ve Türemiş Kelimeler
- Kök, sözcüğün bütünüyle anlamlı ve ilişkili en küçük parçasıdır.
- Gövde, köke bir yapım eki getirildiğinde oluşur ve "benzemek", "çevre" ve "yumurtlamak" gibi kelimeler gövde durumundadır.
- Gövdeden türemiş kelime, gövdeye bir yapım eki daha eklendiğinde oluşur ve "gözlükçü" gibi kelimeler gövdeden türemiş sözcüktür.
- 16:13Sözcük Yapısı
- Sözcük yapısı temelde üç başlığa ayrılır: basit sözcükler, türemiş sözcükler ve birleşik sözcükler.
- Basit sözcükler, yapım eki almamış kelimelerdir ve çekim eki alabilirler.
- Türemiş sözcükler, yapım eki alan sözcüklerdir ve yeni bir kelime üretmişlerdir.
- 20:23Birleşik Sözcükler
- Türkçede iki sözcük yan yana geldiğinde, aralarında ses olayı olursa (ünlü düşmesi, ünsüz türemesi, yumuşama) birleşik yazılırlar.
- "Hissetmek", "niçin", "kahvaltı", "cumartesi" ve "nasıl" gibi kelimeler ses olayı nedeniyle birleşik yazılır.
- İkinci ihtimalle, iki kelime kendi anlamını kaybedip yeni bir anlam kazanırsa da birleşik yazılırlar.
- 22:37Birleşik Yazılan Kelimeler
- İki kelimenin kendi anlamlarını kaybetmesi ve yeni bir anlam kazanması durumunda birleşik yazılır.
- "İmam bayıldı", "nar çiçeği", "yavruağzı", "ali nazik", "dilber dudağı", "vişne çürüğü" gibi kelimeler birleşik yazılır çünkü ikinci kelime kendi anlamını yitirip yeni bir anlam kazanmıştır.
- "Karga burnu", "kedi gözü", "it dirseği" gibi kelimeler de birleşik yazılır çünkü ikinci kelime kendi anlamını yitirip yeni bir anlam kazanmıştır.
- 25:12Ayrı Yazılan Kelimeler
- İkinci kelime kendi anlamını koruyorsa kelimeler ayrı yazılır.
- "Köpek balığı", "hamam böceği", "su yılanı" gibi hayvan türleri ayrı yazılır çünkü ikinci kelime kendi anlamını korumaktadır.
- Eğer bir hayvan türüyle beraber o türün rengi verilirse bileşik yazılır (bozkurt, boza, alabalık, karasinek).
- 27:09Özel Durumlar
- "Ev" kelimesi kurum anlamında kullanılırsa (polis evi, ordu evi, cezaevi, öğretmen evi) birleşik yazılır.
- "Baş" kelimesi kafa anlamını yitirmişse (başhekim, başsavcı, elebaşı) birleşik yazılır.
- "Sever" kelimesi bir şeyin sempatisini duyan anlamda kullanılırsa (doğasever, kitap sever, hayvansever, sanatsever) birleşik yazılır.
- 29:43Alt, Üst ve Üzeri Kelimeleri
- "Alt", "üst" ve "üzeri" kelimeleri soyut bir anlam kazanırsa bitişik yazılır.
- Bu kelimeler somut bir anlam kazanırsa ayrı yazılır.
- "Alt geçit", "üst geçit", "masanın üzeri" gibi örnekler somut anlamını koruduğu için ayrı yazılır, "bilinçaltı", "olağanüstü", "akşam üzeri" gibi örnekler soyut anlam kazandığı için bitişik yazılır.
- 32:44Cümle Örneği
- "Alt geçitten geçerken, gözaltına alınan cin göz recai, gözaltı torbalarının şiştiğini ve halüsinasyon gördüğünü söyledi" cümlesi verilmiştir.
- Bu cümlenin doğru yazını üçüncü videoda verilecektir.