Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan hukuk dersi formatında olup, Türk yargı sistemi ve anayasa mahkemesi konularını detaylı şekilde ele almaktadır.
- Video, yargı sisteminin ikinci dersi olarak başlayıp, anayasa mahkemesi'nin norm denetimleri, iptal davası, somut norm denetimi ve bireysel başvuru konularını kapsamlı şekilde incelemektedir. Daha sonra Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi, Hakimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay gibi yargı sisteminin önemli kurumlarının yapısı, üyeleri ve görevleri açıklanmaktadır.
- Videoda her bir kurumun yetkileri, görevleri ve işleyiş süreçleri karşılaştırmalı olarak sunulmakta, sınavlarda çıkabilecek soru tipleri üzerinden konular pekiştirilmektedir. Ayrıca, anayasa mahkemesi'nin denetleyemediği konular, yargı yolu kapalı olan inkılap kanunları ve Sayıştay'ın TBMM adına yaptığı denetimler gibi önemli bilgiler de paylaşılmaktadır. Video, yargı ünitesinin son dersi olup, bir sonraki derste idare konusunun işleneceği duyurulmaktadır.
- 00:07Anayasa Mahkemesi'nin Norm Denetimleri
- Anayasa Mahkemesi, Türkiye'de yasaların anayasaya uygunluğunu denetimini iki şekilde yapar: siyasal denetim ve yargısal denetim.
- Siyasal denetim, yasaların yürürlüğe girmeden önceki süreçlerdir (komisyonda görüşülme, meclise tartışılma, cumhurbaşkanına gitme, cumhurbaşkanı iadesi).
- Yargısal denetim, yasaların yayımlandıktan sonra Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır.
- 01:07Anayasa Mahkemesi'nin Denetim Alanları
- Anayasa Mahkemesi'nin denetiminde dört norm vardır: kanunlar, cumhurbaşkanı kararnameleri, meclis içtüzüğü ve anayasa değişiklikleri.
- Anayasa değişiklikleri sadece şekil yönünden (oylamalardaki usulsüzlükler, teklif yeter sayısı, toplantı yeter sayısı) denetlenir.
- Kanunlar, cumhurbaşkanı kararnameleri ve meclis içtüzüğü hem şekil hem de esas bakımından denetlenir.
- 02:36Anayasa Değişikliklerinin Denetimi
- Anayasa değişiklikleri esas bakımdan Anayasa Mahkemesi'nin denetimine tabi değildir çünkü normlar hiyerarşisinde anayasa en üsttedir.
- Esas denetimi, bir kuralın kendisinin üstünde olan bir kurala içerik olarak uygun olup olmamasıdır.
- Anayasanın üzerinde bir kural olmadığı için anayasanın içerik olarak uymak zorunda olduğu bir kural yoktur.
- 03:10Denetim Usulleri
- Denetim usulleri iki türlüdür: şekil denetimi ve esas denetimi.
- Şekil denetimi, toplantı yeter sayısı gibi usulleri kontrol eder.
- Esas denetimi, maddenin kendisinin anayasaya uygun olup olmadığını kontrol eder.
- 05:53Anayasa Mahkemesi'nin Dava Türleri
- Anayasa Mahkemesi'nde üç tür dava görülür: soyut norm denetimi (iptal davası), somut norm denetimi ve bireysel başvuru (anayasa şikayeti).
- Soyut norm denetimi, henüz somut bir olaya uygulanmamış, somut bir uyuşmazlığa konu olmamış normların on gün veya altmış günlük sürelerde Anayasa Mahkemesi'ne götürülmesidir.
- Somut norm denetimi, somut bir dava sırasında kuralın anayasaya aykırılığı ileri sürülmesidir.
- Bireysel başvuru (anayasa şikayeti), vatandaşların devleti şikayet ederek anayasal haklarını korumasını istemesidir.
- 09:00İptal Davası Açma Yetkisi
- İptal davası, cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin bir kuralın resmi gazetede yayımını takiben on gün veya altmış günlük sürelerde Anayasa Mahkemesi'ne götürüp dava açmalarıdır.
- İptal davası açma yetkisine sahip olanlar: cumhurbaşkanı, meclis üye tam sayısının en az beşte biri (120 milletvekili) ve mecliste en fazla üyeye sahip iki parti grubudur.
- En fazla üyeye sahip iki parti grubu sadece altmış günlük sürelerde dava açabilir, on günlük sürelerde bu iki grup yoktur.
- 11:25Anayasa ve Kanunların İptal Davaları
- Anayasa değişiklikleri sadece şekil bakımından dava edilebilir ve dava açma süresi on gündür.
- Kanunlar hem esas hem şekil bakımından dava edilebilir, ancak anayasa değişiklikleri sadece şekil bakımından dava edilebilir.
- Anayasa değişikliği için sadece cumhurbaşkanı ve yüzyirmi milletvekili dava açabilir, iki parti grubu sadece altmış günlük sürelerde dava açabilir.
- 12:40İptal Davalarının Süreleri ve Açan Kişiler
- Kanunların içerik (esas) ve iç tüzüğü hem şekil hem esasta dava açma süresi altmış gündür.
- Cumhurbaşkanı, yüzyirmi milletvekili ve meclisteki en yüksek üyeye sahip iki parti grubu (AK Parti ve CHP) kanunların içerik ve iç tüzüğü için altmış gün içinde anayasa mahkemesine iptal davası açabilir.
- Öğretmenlik Meslek Kanunu örneğinde, şekil bakımından dava açma süresi on gündü ve içerik olarak anayasaya aykırılıklar ileri sürüldü, bu nedenle altmış gün içinde CHP tarafından anayasa mahkemesine iptal davası açıldı.
- 19:23İptal Davalarının Türleri
- İptal davası siyasal karar organlarının belli süreler içerisinde anayasa mahkemesine dava açmasıdır ve soyut norm denetimidir.
- Somut norm denetimi, bir davada uyuşmazlığa konu olmuş bir kanun hükmünün anayasaya aykırılığının ileri sürülmesidir.
- Somut norm denetimi, mahkemelerde görülmekte olan bir dava sırasında taraflardan birinin veya mahkeme makamının uyuşmazlığın çözülmesine uygulanacak olan hükmün anayasaya aykırı olduğunu ileri sürmesi halinde işlemeye başlayan yargısal denetimdir.
- 22:43Somut Norm Denetimi Şartları
- Somut norm denetimi, görülmekte olan bir davada tarafların veya mahkemenin anayasaya aykırı olduğu iddia ettiği kanun veya cumhurbaşkanı kararnamesi için uygulanır.
- Denetim sadece içerik denetimiyle sınırlıdır, şekil denetimi (toplantı yeter sayısı, oylama yeter sayısı gibi) yapılmaz.
- Anayasaya aykırılık itirazına konu edilmiş normun uyuşmazlığa uygulanacak norm olması gerekir.
- 23:56Somut Norm Denetimi Süreci
- Hakim, anayasa mahkemesi'nin kararı verene kadar davayı erteler ve dosyayı anayasa mahkemesi'ne gönderir.
- Anayasa mahkemesi işin kendisine gelişinden itibaren beş ay içinde kararını açıklar.
- Beş ay içinde karar verilmezse, mahkeme mevcut kanun veya cumhurbaşkanlığı kararnamesine göre davayı sonuçlandırır.
- 25:27Anayasa Mahkemesi Kararının Uygulanması
- Anayasa mahkemesi kararı esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar mahkeme davayı görmeye devam eder.
- Anayasa mahkemesi sonradan gelen kararına bile uymak zorundadır.
- Anayasa mahkemesi itirazı kabul edip kanunu iptal ederse, aynı maddeyi bir daha anayasa mahkemesine götürmek için on yıl geçmesi gerekir.
- 30:01Bireysel Başvuru
- Bireysel başvuru (anayasa şikayet) 2010 yılında getirilmiştir.
- Bu hak, devletin anayasaya aykırı davranması veya anayasal bir hakkın çiğnenmesi durumunda kullanılır.
- Bireysel başvuru, Türkiye'de insan haklarının korunması açısından en etkili denetim yolu olarak kabul edilir.
- 31:12Bireysel Başvuru Hakkı
- Bireysel başvuru hakkı herkes için geçerlidir, yabancılar da dahil olmak üzere.
- Yabancılar sadece anayasanın onlara tanıdığı haklarla sınırlı olarak başvurabilir, siyasi haklar gibi bazı haklardan yararlanamazlar.
- Bireysel başvuruda bulunabilmek için hem anayasada hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde güvence altında olması gereken bir hak ihlal edilmiş olmalıdır.
- 32:43Bireysel Başvuru Koşulları
- Bireysel başvuru konusu kişiler arasındaki meseleler değil, devletin gücüyle sınırlandırılmış haklardır.
- Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yolları tüketilmiş olmalı, iç hukuk yolları bitirilmelidir.
- Bireysel başvuru, Türkiye'de insan hakları açısından en etkili denetim yoludur.
- 35:39Anayasa Mahkemesi ve Bireysel Başvuru
- Bireysel başvuru için olağan kanun yolları tüketilmiş olmalı ve kamu gücü ile ihlal edilen haklar için geçerlidir.
- Bireysel başvuru Anayasa Mahkemesi'nin bölümleri tarafından incelenir, Genel Kurul'a bakılmaz.
- Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapmak için Türk vatandaşı olmak gerekmez, yabancılar da başvurabilir ancak sadece anayasada onlara tanıdığı haklar konusuyla sınırlı olarak.
- 36:29Anayasa Mahkemesi'nin Denetleyemediği Normlar
- Anayasa Mahkemesi bazı normları denetleyemiyor: OHAL kararnameleri, yargı yolu kapalı yürürlüğe giren anlaşmalar ve parlamento kararları.
- Parlamento kararlarına karşı yargı yolu kapalı olmasına rağmen, iç tüzük, şekil esas dokunulmazlığın kaldırılması, vekilin düşürülmesi ve 7-15 kuralı gibi üç istisna vardır.
- İnkılap kanunları dava edilemez, yargıya götürülemez.
- 37:12İnkılap Kanunları
- İnkılap kanunları, Cumhuriyet'in ilk yıllarında kabul edilen ve modern yapı kazanması amacıyla getirilen devrimlerdir.
- İnkılap kanunları arasında tevhidi tedrisat kanunu, şapka kanunu, tekke ve zaviyelerin kapatılmasına dair kanun, medeni kanundaki tek eşli evlilik, uluslararası rakamların kabulü, Türk harflerinin kabulü, ünvan ve lakapların kaldırılmasına dair kanun ve bazı giysilerin giyilemeyeceğine dair kanun bulunmaktadır.
- İnkılap kanunları arasında saltanatın kaldırılması, hilafetin kaldırılması, takvim, saat, ölçülerde değişiklik, soyadı kanunu, cumadan pazara alınması, hafta tatili ve cumadan pazara alınması gibi kanunlar yoktur.
- 40:41Anayasa Mahkemesi'nin Görevleri
- Anayasa Mahkemesi'nin görevleri arasında kanunlar, tüzükler, bütçe kanunları, kararnameler, iç tüzükler ve anayasa değişiklikleri denetlemek yer alır.
- İnkılap kanunları (tevhidi tedrisat, şapka kanunu, tekke zaviyeler, medeni kanun, tek eşlilik, uluslararası saatler, Türk harfleri, bazı giysilerin giyilemeyeceğine dair kanun, efendi bey, paşa gibi lakapların kullanılmaması) yargı yolu kapalıdır.
- Anayasa Mahkemesi kararları kesindir, net nokta gerekçesi yazılmadan açıklanamaz ve kendisini meclisin veya cumhurbaşkanının yerine koyup yeni bir hüküm tesis edemez.
- 42:29Anayasa Mahkemesi'nin İptal Kararları
- Anayasa Mahkemesi bir kanunu veya kararnameyi iptal ettiğinde, bu karar resmi gazetede yayımlandığında yürürlükten kalkar ancak hukuki boşluk doğabilir.
- Anayasa Mahkemesi, iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir, ancak bu süre kararın resmi gazetede yayınından başlayarak bir yılı geçemez.
- İptal kararları geçmişe yürümez, yani önce yapılanlar kalır; örneğin bir kadın medeni kanun maddesini iptal ettirdiğinde, önceden kocalarının soyadını alan kadınlar otomatikman kendi soyadlarını almazlar.
- 45:26Anayasa Mahkemesi Kararlarının Uygulanması
- Anayasa Mahkemesi kararları resmi gazete'de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme, yargı organları, idare makamları ve gerçek-tüzel kişileri bağlar.
- Anayasa Mahkemesi'nin üç üyesini meclis seçer, görev süreleri on iki yıldır ve mahkemeye üye olmak için kırk beş yaşını doldurmak gerekir.
- Mahkeme başkanını üyeler kendi arasında üye tam sayısının salt çoğunluğuyla dört yıl için seçer.
- 47:27Yargıtay'ın Görevleri ve Yapısı
- Türkiye'de adli yargının temiz mahkemesi Yargıtay'dır ve adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı mercie bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercidir.
- Kanunla gösterilen belli davalarda (hakim, savcılar görev suçu gibi) ilk ve son derece mahkemesi Yargıtay'dır.
- Yargıtay üyeleri istisnasız bütün üyelerini birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hakim ve savcılar arasından, hakimler ve savcılar kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla seçilir.
- 49:34Yargıtay'ın Yönetim Kurulu
- Yargıtay başkanı, başkan vekilleri ve daire başkanları üyeler kendi içinden üye tam sayısının salt çoğunluğu bulamadıkları durumlarda uzun süre seçilemezler.
- Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ile başsavcı vekilini Yargıtay Genel Kurulu'nun göstereceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı seçer.
- Yargıtay üyeleri dört yıllığına seçilir ve süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
- 51:59Yargıtay
- Yargıtay, adliye mahkemece verilen ve kanunun başka bir adli yargı mercide bırakmadığı karar ve hükümlerin son temiz mahkemesidir.
- Yargıtay üyeleri birinci sınıfa ayrılmış olup, hakimler-savcılar kurulu tarafından üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla dört yıl için seçilirler.
- Başsavcı ve başsavcı vekili, yargıtay genel kurulu'nun göstereceği adaylar arasından cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilir.
- 53:22Danıştay
- Danıştay, Türkiye Cumhuriyeti'nin en yüksek idare mahkemesi olup, inceleme ve danışma merciidir.
- Danıştay'ın dörtte üçünü HSK, dörtte birini cumhurbaşkanı seçer; ayrıca bürokrat üyeler de Danıştay'da görev yapabilir.
- Danıştay, idari davaları görür ve kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz, şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirir.
- 57:41Uyuşmazlık Mahkemesi
- Uyuşmazlık Mahkemesi, adli yargıdaki bir mahkeme ile idari yargıdaki bir mahkeme arasında uyuşmazlık olursa devreye girer.
- Uyuşmazlık Mahkemesi, adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle yetkilidir.
- Uyuşmazlık Mahkemesi'nin başkanlığını anayasa mahkemesince kendi üyeleri arasından görevlendirilen bir üye yapar.
- 1:01:18Hakimler ve Savcılar Kurulu
- Hakimler ve Savcılar Kurulu, hakim ve savcıların özlük işlerini (atama, terfi, tayin, disiplin) devletin hiçbir organına bağlı olmayan bağımsız bir kuruluş olarak yürütür.
- Türkiye'de yargının bağımsızlığı, Hakimler ve Savcılar Kurulu'nun bağımsızlığından geçer.
- Yüksek Hakimler Kurulu 1961 Anayasası'nda, Yüksek Savcılar Kurulu 1982'de birleştirilip Hakimler ve Savcılar Kurulu olarak düzenlenmiştir.
- 1:03:04Hakimler-Savcılar Kurulu
- Hakimler-Savcılar Kurulu (HSK) on üç üyeden oluşur ve iki daire halinde çalışır.
- Kurulun iki üyesi seçimle gelmez: Adalet Bakanı (doğal başkan) ve Adalet Bakan Yardımcısı (doğal üye).
- Geri kalan on bir üyenin yedi'sini Meclis, dört'ünü Cumhurbaşkanı seçer.
- 1:07:39HSK'nın Görevleri
- HSK, Yargıtay üyelerinin tamamını ve Danıştay üyelerinin dörtte üçünü seçer.
- Hakim ve savcıları mesleğe kabul eder, atama ve nakillerini yapar, yetki verir, geçici görevler yükseltir, birinci sınıfa ayırır ve kadro dağıtır.
- Meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verir, meslekten ihraç eder, disiplin cezası verir ve görevden uzaklaştırma yapabilir.
- 1:08:19HSK'nın Yargı Yolu
- HSK'nın sadece meslekten ihraç kararına karşı yargı yolu açık, diğer kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
- Hakim ve savcılar disiplin cezası veya görev yeri değişikliği gibi kararlara karşı dava edemezler.
- Yargıtay'ın tüm üyelerini ve Danıştay'ın üyelerinin dörtte üçünü seçer.
- 1:09:33Sayıştay
- Sayıştay adı üzerine saymaktan gelir ve hesap yargısı yapar.
- Anayasa düzenlememiş olsa da yüksek mahkeme gibi çalışır.
- Sayıştay'ı görürsek sorularda genelde cevabımız meclise çıkar.
- 1:09:48Sayıştay'ın Görevleri ve Yetkileri
- Sayıştay, denetimlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi adına yapar ve başkanını ve üyelerini meclis seçer.
- Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ve sosyal güvenlik kurumlarının gelir ve giderlerini meclis adına denetler.
- Sayıştay'ın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde kararı düzeltme talebinde bulunabilir, ancak idari yargı yoluna başvurulamaz.
- 1:11:34Sayıştay ve Danıştay Arasındaki Uyuşmazlık
- Vergi konusunda Sayıştay ile Danıştay arasında uyuşmazlık olursa, Danıştay'ın kararı esas alınır çünkü Danıştay bir yüksek mahkeme iken Sayıştay bir yüksek mahkeme değildir.
- Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ve sosyal güvenlik kurumlarının gelir ve giderlerini meclis adına denetler.
- Sayıştay ile Danıştay arasında uyuşmazlık olduğunda, uyuşmazlık mahkemesi kurulmaz çünkü bu iki kurum eşit değildir.
- 1:13:28Yargıtay ve Hakimler-Savcılar Kurulu
- Yargıtay, Cumhuriyet Başsavcısı ile Başsavcı Vekili'ni seçer.
- Hakimler-Savcılar Kurulu onüç üyeden oluşur, bunların ikisi doğaldır ve biri Adalet Bakanı'dır.
- Kurulun yedi üyesini TBMM, dört üyesini Cumhurbaşkanı seçer ve iki daire halinde çalışır.
- 1:14:16Dersin Sonu ve Gelecek Ders
- Yargı ünitesi eksiksiz ve detaylı bir şekilde anlatılmıştır.
- Bir sonraki derste idare kavramı üzerinde durulacak ve mevzuat videoları bitirilecektir.
- Öğrencilerden soru bankasındaki ilgili ünite ile ilgili soruları mutlaka çözmeleri istenmektedir.