Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan kapsamlı bir Türk tarihi dersidir. Eğitimci, tahtada notlar göstererek öğrencilere Türk tarihi konularını anlatmaktadır.
- Video, İkinci Köktürk Devleti'nin kuruluşu ve tarihi, Orhun Kitabeleri'nin önemi, Uygur Devleti'nin gelişimi ve Türk kavimlerinin (Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar, Peçenekler, Kıpçaklar, Sibirler, Oğuzlar, Başkurtlar, Karluklar ve Kimekler) Avrupa ve Asya'daki yaşam alanları hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Ders, Türk tarihi konusunda kapsamlı bir anlatım yaparak tarih sınavlarına hazırlanan öğrenciler için faydalı bir kaynak niteliğindedir.
- Videoda ayrıca Türk kavimlerinin dini benimsedikleri, kurdukları devletler, İslamiyet'e geçiş süreçleri ve Arapların yayılmasına karşı verdikleri mücadeleler gibi önemli tarihsel olaylar da ele alınmaktadır. Özellikle Uygurların yerleşik hayata geçiş süreci, Maniheizm dinini benimsemesi ve bunun sonucunda ortaya çıkan değişiklikler detaylı olarak anlatılmaktadır.
- 00:09Birinci Köktürk Devleti'nin Yıkılışı ve Çin Esareti
- Birinci Köktürk Devleti 630 yılında yıkıldı ve Türk boyları Çin esareti altına girdi.
- Türk boylarının büyük çoğunluğu Çin esaretine girdi, ancak Hazarlar ve Türgeçler gibi batıdaki boylar bağımsızlıklarını korudu.
- 639 yılında Kürşat isyanı çıktı, bu isyan Türklerin Çin'e karşı çıkardığı ve bağımsızlık ruhunu ortaya koyan bir hareketti.
- 02:38İkinci Köktürk Devleti'nin Kuruluşu
- 680 yılında Kutluk Bey, Çin'deki Türk boylarını bir araya getirerek Çin'e karşı isyan etti ve İkinci Köktürk Devletini (Kutluk Devleti) kurdu.
- Kutluk Bey'e ilham kaynağı olan Kürşat isyanının en büyük yardımcısı Tonyukuk (Apa Tarkan ünvanlı) idi.
- Kutluk Bey, Türk boylarını derleyerek topladığı için İlters unvanını aldı ve devletin başkenti Ötüken'den Karakurum'a taşındı.
- 05:18Kutluk Kağan ve Kapgan Kağan Dönemi
- Kutluk Kağan Çin'e karşı 46 başarılı sefer düzenledi.
- Kutluk Kağan'ın ölümü üzerine yerine Kapgan Kağan geçti.
- Kapgan Kağan döneminde tüm Türk boyları bir araya getirildi, Çin'e karşı 25 başarılı sefer düzenlendi ve Çin vergiye bağlandı.
- 08:48Bilge Kağan Dönemi ve Orhun Kitabeleri
- Bilge Kağan döneminde bozulan düzen tekrar sağlandı ve Türk siyasal birliği kuruldu.
- İkinci Köktürklerin en parlak dönemini Bilge Kağan döneminde yaşadılar.
- Bilge Kağan döneminde Orhun Kitabeleri dikildi, bu Türk tarihinin Türkçe ilk yazılı kaynaklarıdır.
- 11:13Orhun Kitabeleri
- Orhun kitabeleri, Türk tarihi hakkında bilgi veren en eski Türkçe kaynaktır.
- İlk Türkçe kaynak, ilk edebi ürün ve ilk siyasetname olarak nitelendirilen Orhun kitabeleri, 725 Tonyukuk, 732 Kültigin ve 735 Bilge Kağan adına dikilmiştir.
- Tonyukuk bizzat kendisi tarafından yazılmıştır ve ilk Türk yazarı, tarihçisi ve siyasetçisi olarak kabul edilir.
- 12:52Orhun Kitabelerinin İçeriği
- Kitabeler Çin esareti, Türk töresi, Türklerin tarihi ve Türk devlet anlayışı hakkında bilgi vermektedir.
- Türk töresi konusunda "il gider, töre kalır" atasözü ve Bilge Kağan'ın "mavi gök yağız yer çökmediği sürece senin elini töreni kim bozabilirler?" sözü vurgulanmaktadır.
- Türklerin bağımsızlık ruhu ve töresi kıyamete kadar devam edecektir, devlet yıkılabilir ama Türk töresi devam eder ve yeni bir devlet kurulur.
- 15:20Orhun Kitabelerinin Keşfi
- Kitabeler 18. yüzyılın başında John Shrenberg tarafından bulunmuş, 1893'te Danimarkalı dilbilimci William Thomson tarafından okunmuştur.
- Türk tarihinin en eski yazılı kaynakları olan Orhun kitabelerini okuyan ve Türk ve dünya medeniyetinin hizmetine sunan William Thomson olmuştur.
- Bugut, Çöğren ve Yenilse yazıtları da vardır ancak Türk tarihi hakkında bilgi veren okunmuş en eski Türkçe yazılı kaynak Orhun kitabeleridir.
- 16:37Köktürk Devletinin Yıkılışı ve Uygur Devleti
- Bilge Kağan'ın ölümünden sonra taht kavgaları başlamış, bunu fırsat bilen Uygur, Basmyl ve Karluklar bir araya gelerek Köktürk Devleti'ni yıkmıştır.
- Köktürk Devleti'nin yıkılmasıyla aynı yıl Uygur Devleti kurulmuştur (744-840).
- Uygur Devleti'nin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır, başkenti önceleri Ötüken'dir, daha sonra Karabalgasun'a (Ordu Balık Şehri) taşınmıştır.
- 20:12Uygur Devleti'nin En Parlak Dönemi
- Moenche (Moyençur) döneminde Türk siyasal birliği kurulmuş, devlet en geniş sınırlarına ulaşmış ve en parlak dönemini yaşamıştır.
- Moyençur'ün adına dikilen yazıt Shine yazıt olarak da bilinmektedir.
- Bu dönemde henüz Uygur alfabesi icat edilmemiş, Uygur yazıtları da Köktürk alfabesi ile yazılmıştır.
- 21:46Maniheizm Dini
- Bögü Kağan döneminde Maniheizm dini benimsenmiştir.
- Hunlar ve Köktürkler Çinlilerle ipek yolu'na egemen olmak amacıyla savaşmışlardır.
- Bögü Kağan Çin'e gitmiş, ticaretler yapmış ve Maniheizm'i benimsemiş, Uygur ülkesine dönerken dört mani rahibe almıştır.
- 24:10Uygurların Yerleşik Hayata Geçişi
- Uygurlar Maniheizm dininin etkisiyle yerleşik hayata geçerek Türk tarihinde ilk yerleşik ve tam anlamıyla tarımsal hayat başlattılar.
- Uygurlar saray, tapınak, köy, kasaba ve şehir mimarisini, duvar resmi (fresco) sanatını, örgün eğitim, kütüphane, ortaoyunu, matbaa ve kağıt kullanımını Türk tarihinde ilk kez tanıttılar.
- Uygurlar Türk resim sanatının temsilcisi kabul edilir ve Türk tarihinde ilk kez bankacılık sistemi ortaya çıktı.
- 27:13Uygurların Yaşam Şekilleri ve Değişimleri
- Uygurların yaşam şekilleri, ekonomik uğraşları, sanat anlayışı, hukuk anlayışı ve savaşçı özellikleri köktürklerle karşılaştırıldığında önemli değişiklikler gösterdi.
- Uygurlarda yazılı hukuk, sanat anlayışı ve ekonomik sistem değişti, savaşçı özelliklerinde ise zayıflamalar görülür.
- Uygurlar Maniheizm dinini benimseseler de milli kimliklerini kaybetmediler, et yemeye devam ettiler ve dini terimlerin Türkçeye karşılığını bulup kullandılar.
- 29:46Uygurların Tarihsel Yolculuğu
- Bögü Kağan'ın ölümünden sonra Uygur Devleti 840 yılında parçalandı ve Kansu (Sarı Uygurlar) ile Turfan Uygurları olarak ikiye ayrıldı.
- 13. yüzyılda Uygurlar Moğolların egemenliğine girdi ve Moğolların Türkleşmesi'nde büyük etkide bulundu.
- Moğolların devlet kademesinde memurluk, okullarda öğretmenlik ve katiplik yapan Uygurlar, Çin egemenliğinde yaşayan bir kısmı İslamiyet'i seçerek bugün bile Çin egemenliğinde Müslüman Uygur Türkleri bulunmaktadır.
- 31:20Diğer Türk Devleti Toplulukları
- İslam öncesi Türk tarihinde Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar, Peçenekler, Kıpçaklar, Diagradılar, Kumanlar, Sibirler, Oğuzlar, Başkurtlar, Türgeşler, Kırgızlar, Karluklar ve Kimekler gibi Türk toplulukları yaşamıştır.
- Hunlar ve Avarlar hem Asya'da hem Avrupa'da devlet kurmuş, diğer topluluklar ise ya Asya'da ya da Avrupa'da yaşamışlardır.
- Peçenekler topluluk halinde yaşamış, teşkilatlı bir devlet kuramamış Türk topluluklarıdır.
- 34:07Avarlar
- Avarlar (Juan Juanlar), hem Asya'da hem Avrupa'da devlet kurmuş, Orta Avrupa'da Türk egemenliği kurmuşlardır.
- Türk tarihinde İstanbul'u ilk kuşatan Türk devleti Avarlardır ve Sasanilerle ittifak ederek İstanbul'u iki kez kuşatmışlardır.
- Avarlar Avrupa'ya gidip Hristiyanlığı benimsemiş, milli kimliklerini koruyamamış ve bugün Avar topluluğu yoktur.
- 36:48Bulgarlar
- Tuna Bulgarları, Balkanlarda yaşadılar ve Boris Han döneminde Hristiyanlığı benimseyerek Türklik özelliklerini kaybettiler.
- İtil (Volga) Bulgarları, Doğu Avrupa'da yaşadılar ve Almış Han döneminde İslamiyet'i seçtiler.
- İtil Bulgarları, Avrupa'ya İslam kültürünü taşıyan ilk Türk devleti olup, 921 senesinde İslamiyet'i resmi din olarak kabul ettiler.
- 39:50Hazarlar
- Hazarlar, Hazar Denizi ile Balkanlar arasında, Doğu Avrupa'da devlet kurarak Perdeniz'in kuzeyine egemen oldular.
- Hazarlar son derece tüccar bir devlet olup, bölgede Hazar Barış Çağı'nı yaşatarak ipek yolu ve kürk yolunun kullanılmasını sağladılar.
- Hazar Hakanları ticari boyutlardan dolayı Museviliği benimseyen tek Türk devleti olup, ordusu ücretli askerlerden oluşmuştu.
- Hazarlar son derece hoşgörülüydü ve ülkesindeki farklı dinlere (Müslüman, Musevi, Hıristiyan, Gök Tanrı inanışına sahip olanlar) ayrı mahkemeler kurmuşlardı.
- 43:16Macarlar ve Peçenekler
- Macarlar, bugünkü Macaristan'da devlet kurdular, zamanla Hristiyanlaştılar ve Türklük özelliklerini kaybettiler.
- Peçenekler, Karadeniz'in kuzeyinde yaşadılar, teşkilatlı bir devlet kuramadılar ve Ruslarla mücadele ettiler.
- Peçenekler, Bizans ordusunda paralı askerlik yaptılar ve Malazgirt Savaşı'nda (1071) saf değiştirdiler.
- 46:24Kıpçaklar ve Türkmenler
- Uzlar ve peçenekler Bizans ordusunda paralı askerlik yaparken, Malazgirt Savaşı'nda Alparslan'ın ordusuna geçerek savaşı kazanılmasında büyük etkiye sahip olmuştur.
- Kıpçaklar (Kumanlar, Gençler) Hazar Denizi'nin batısından Doğu Avrupa'ya kadar yaşamış, Altın Orda Devletinin Türkleşmesi'nde etkili olmuşlardır.
- Altın Orda Devleti, Kıpçak Türklerini Memluklara ve Eyyubilere satmış, bu nedenle Eyyubi ve Memluk ordusunda Kıpçak Türkçesi konuşulmuş ve Eyyubilerin resmi dillerinden biri Türkçe olmuştur.
- 47:56Kıpçakların Savaşları ve Kültürleri
- Kıpçaklar Ruslarla mücadele etmişler ve bu savaşlar Rusların milli destanı olan Igor Destanı'na konu olmuştur.
- Kıpçaklar Müslüman Oğuzlar (Türkmens) ile savaşmışlar ve bu savaşlar Dede Korkut Destanı'na konulmuştur.
- Kıpçakların lehçesiyle yazılmış bir sözlüğü vardır ve bu sözlüğe "Codex Kuanicus" (Kumanların Kitabı) adı verilmiştir.
- 49:14Sibirler ve Başkurtlar
- Sibirler Sibirya'da yaşamış, Avrupa'nın kuzeyine kadar gitmiş ve bulundukları bölgeye adlarını vermişlerdir.
- Sibirya adı Sibir Türklerinden gelmiştir.
- Başkurtlar Asya'da yaşamış, genellikle Köktürklere bağlı olarak yaşamışlardır.
- 49:58Kimeler ve Türgeçler
- Kimeler ülkelerini onbir ile ayırmış ve tutuk (valiler) tarafından yönetmişlerdir.
- Türgeçler (Türgişler) Asya'da yaşamış, Köktürk fetret döneminde Türkleri korumuşlardır.
- Baga Tarkan, kendi adına 630 tarihinde para bastıran ilk Türk hükümdarıdır ve kendi adına para bastıran ilk Türk devleti Türgeşlerdir.
- 51:39Türgeçlerin Savaşları
- Sulu Kağan döneminde Türgeçler Emevilerle savaşmış ve Orta Asya'nın Araplaşmasını engellemişlerdir.
- Hazarlar da Hazreti Osman döneminde Araplarla savaşmış ve Kafkasların Araplaşmasını engellemişlerdir.
- Türgeçler Emevilerin Orta Asya'ya girmesini ve Orta Asya'nın Araplaşmasını engellemişlerdir.
- 53:20Kırgızlar ve Karluklar
- Kırgızlar Orta Asya'da devlet kurmuş, 840 yılında Uygurları yıkmış ve Ötüken'i başkent yapmışlardır.
- Manas Destanı Kırgızlara ait, dünya tarihinin en uzun ve canlı (günümüze kadar yazılmaya devam eden) destandır, 400 bin beyitten fazladır.
- Moğollara (Cengiz Han'a) itaat eden ilk Türk topluluğu Kırgızlar olmuştur.
- 54:41Karluklar ve Moğolların Türkleşmesi
- Karluklar Orta Asya'da yaşamış ve İslamiyet'i kabul eden ilk Türk topluluğu olmuştur.
- Moğollara itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğu Karluklar olmuştur.
- Moğolların Türkleşmesinde etkili olan üç Türk topluluğu vardır: Uygurlar, Kırgızlar ve Karluklar; bunların en değerli olanı Uygurlar olmuştur.