Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Kültür Sanat Avaz" programında sunucu ve Kazakistan'dan Pamukkale Üniversitesi öğretim üyesi Doçent Doktor Cazire Otuz Bay arasında geçen bir röportajdır. Doçent, "Türk Kavram Sisteminde Renkler" adlı doktora çalışmasını ele almaktadır.
- Video, Türk kültüründe renklerin önemi, etimolojik kökenleri ve kültürel anlamları üzerine odaklanmaktadır. Beyaz, gök (mavi, yeşil, gri), kızıl, kırmızı, sarı gibi renklerin Türk kültüründeki anlamları, yönlerle ilişkileri ve farklı kültürlerdeki algılanışları detaylı olarak incelenmektedir.
- Programda ayrıca ışığın renk dalga boyu, renklerin evrenselliği ve evrimi hakkındaki batılı araştırmalar değerlendirilmekte, Türk kültüründeki renk algılarının Çinliler, Hintliler ve Moğollar gibi farklı toplumlarda farklı olduğu belirtilmektedir. Güneşin renginin farklı kültürlerde farklı algılanması ve beyaz rengin Türk kültüründe "ürün" ve "ak" kelimeleriyle ifade edilmesi gibi ilginç bilgiler de paylaşılmaktadır.
- 00:41Eski Dost Şiiri
- Program, Özbekistan'ın büyük şairlerinden Tahir Kahhar'ın "Eski Dost" şiiriyle başlıyor.
- Şiirde ayrılık, kayıp ve eski dostlara olan özlem anlatılıyor.
- Şiir, Türk dünyasını kapsayan bir konuyla ilgili bir programın başlangıcını oluşturuyor.
- 02:35Programın Konusu
- Programda Kazakistan'dan Pamukkale Üniversitesi öğretim üyesi Doçent Dr. Cazire Otuz Bay'ın "Türk Kavram Sisteminde Renkler" konulu doktora çalışması ele alınıyor.
- Renk kavramı insanlık kadar eski olmasına rağmen, kültürleşmesi ve kavramlaşması medeniyetin gelişmesiyle birlikte gerçekleşmiş.
- Program, Türk dünyasını kapsayan bir konuyla ilgili bir doktora çalışmasını ele alıyor.
- 03:55Renklerin Önemi
- Renkler herkesin ilgisini çeken bir konu olup, Türklerde gök rengi kutsal bir renk olarak sayılıyor.
- Gök rengi sadece mavi değil, aynı zamanda yeşil ve gri içinde ifade edilebiliyor.
- Kızıl kelimesi Türk dünyasında kırmızı anlamına geliyor ve hem koruyucu hem çekici bir özelliği var.
- 05:25Türklerde Renklerin Önemi
- Türklerde en önemli renk beyazdır, ikinci önemli renk ise mavidir (gök rengi).
- Türkler asırlar boyunca geniş, uçsuz bucaksız bozkır hayatında göçebe bir hayat yaşamış ve bu zorlu hayatı başarıyla sürdürmüşler.
- Göçebe hayat sırasında Türkler en çok gördükleri renk göktür çünkü gökyüzü aydınlıktır ve bozkır üzerinde sürekli hareket halinde olan toplum her zaman gökyüzüne bakmıştır.
- 07:11Gök Renginin Özellikleri
- Gök sadece mavi değil, aynı zamanda yeşil ve gri içinde ifade ediliyor.
- Mavi denince açık mavi psikaya oturuyor, ancak gök dediğinde otların göğe ermesi yani yeşillenmek anlamına geliyor.
- "Yeşil başlı gövel ördek" gibi Türklerde hem yeşil hem göğü kullanmış.
- 07:58Işık ve Renk Kavramı
- Işıkta yedi tane renk vardır ve cisimlere çarptıktan sonra yansıttığı duyum gözle algılanan renktir.
- Bir cisme çarptıktan sonra ışıkta yedi renkten altı yutulur, sadece bir renk yansıtılır ve biz o rengi görürüz.
- Gök kelimesi sadece mavi değildir, gökyüzü her zaman mavi değildir; güneş olduğu zaman mavidir, güneş olmadığı zaman siyahtır.
- 08:52Gök ve Yeşil Kavramları
- Gök çok ilahi bir kavramdır ve "gökmek" yeşillik içinde, yeşillendi anlamında da kullanılır.
- Yeşil kelimesi eski Türkçe'de ışık, güneş, aydınlık ve gökyüzü ile ilgilidir.
- Gök tamamen ilahi üst düzey bir renktir ve beyazdan sonra gelir; gökyüzü her zaman mavi değildir, güneşin ışığı azaldığında bulutlar geldiğinde gri görünür.
- 10:16Renklerin Yönlerle İlişkisi
- Akdeniz ve Karadeniz isimlerinin kökeni çok eskiye dayanır ve Ziya Gökalp'in "Türk Medeniyetinin Tarihi" adlı kitabında 1920'lerde cihetlerin renkle adlandırılması konusu ele alınmıştır.
- Eski Türklerde siyah rengin kuzeyi, beyazın batıyı, kırmızının güneyi, sarının merkezi ve mavinin doğuyu ifade ettiği belirtilmiştir.
- 1942'de Fahri Çelik Çelik adlı kişi "Türklerde Renklerin Yön Olarak Belirtilmesi" adlı bir makale yayınlamış, daha sonra Reşat Genç'in "Kırmızı Sarı Yeşil Mavi" adlı kitabı da bu konuyu ele almıştır.
- 13:47Renklerin Evrenselliği ve Evrimi
- Batılı araştırmacılara göre her toplumda renkler aynı şekilde değildir, renklerin algısı evrenseldir ama duyumu evrensel değildir.
- Berlin ve Kay'ın 1969 yılında "Renklerin Evrenselliği ve Evrimi" adlı yayınından sonra birçok renkle ilgili çalışma başlamıştır.
- Berlin'deki çalışmada bir cilde iki tane renkle ilgili terim varsa bunun birisi beyazdır, siyahtır; üç tane renk terimi varsa üçüncüsü kesinlikle kırmızıdır.
- 16:07Türk Dilindeki Renk Kavramları
- Türk yazılı tarihi eserlerinde en çok kullanılan kelimeler siyah ve beyazdan sonra göktür ve en çok anlamı olan göktür.
- Eski kelimeler yeni kelimelere göre daha çok anlam yüklüdür; Türklerin temel renk adlarına bakıldığında hepsi birer tane Türk ve dünya görüşünü ortaya koyan birçok anlamlara sahiptir.
- Beyaz kavramı için Türk dünyasında "ak" kullanılırken, sadece Türkiye Türkçesinde ve Gagavuz Türkçesinde "beyaz" kullanılır; siyah kavramı için ise tüm Türk dünyasında "kara" kullanılır.
- 18:34Türk Renklerinin Anlamları
- Ak ve kara gibi eski kelimeler çok fazla metafor ve anlam yüklendiği için, sadece rengi anlatmak için yeni kelimeler (siyah, beyaz) kullanılmış olabilir.
- Ak kelimesi Türklerde kutsal ve en üst düzeyde bir renk olarak algılanırken, beyaz da Türklerde önemli bir kutsal renk olarak kabul edilir.
- Newton'un 1666'da yaptığı araştırmada ışığın esas renginin beyaz olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır, ancak Türkler Newton'dan önce bile beyazın ışığın rengi olduğunu ve kutsal bir renk olduğunu biliyorlardı.
- 21:15Kırmızı Rengin Anlamları
- Kırmızı kelimesi Farsça kökenli olup, Türk dünyasında tam kırmızı renk için kullanılır, ancak Anadolu'da biraz daha açık bir alev rengi gibi algılanır.
- Kırmızı kelimesinin kökeni "kızmak"tan gelir ve Türk halk kültüründe güneşin yeryüzündeki sembolü olarak algılanır.
- Kırmızı rengin koruyuculuk ve kötü ruhları kovma özellikleri vardır, bu nedenle nazarlardan korunmak için kırmızı takılır veya bağlanır.
- 24:12Sarı Rengin Anlamları
- Sarı rengi Türk kültüründe en çok hastalıkla ilgili anlamlarla ilişkilendirilir, ancak yön bildirme açısından merkez anlamı da vardır.
- Sarı rengi Çin'de "Huai Nehri" olarak bilinen merkez nehirden, Kazakistan'da ise bozkırın sarılığından kaynaklanmaktadır.
- Sarı renginde enerji kaybı vardır, bu nedenle bitkilerin sararması ve hastalıkların sarı ile ilgili başlaması gibi durumlar bu enerji kaybından kaynaklanabilir.
- 27:22Renklerin Kültürel Algısı
- Türk kültüründeki renk kavramları evrensel değildir, farklı kültürlerde farklı anlamlar taşır.
- Anna Marie von Gabain'in araştırmalarına göre, yön bildiren renk adları Çinlilerde, Hintlilerde, Moğollarda ve diğer toplumlarda Türklerle aynı değildir.
- Benzer toplumlar arasında renk algısı farklılık gösterebilir, örneğin Ruslarla Türklerin renk algısı ve dünya görüşü birçok yerde uyuşur çünkü asırlar boyunca komşu olarak yaşamışlardır.
- 29:29Güneşin Rengi ve Türk Kültüründe Beyaz
- Budist toplumlarda güneşin rengi beyaz değil, kırmızı, sarı veya turuncu olarak algılanabilir.
- Güneşin sarı olarak çizilmesi sonradan eğitimle toplumlara aşılanan bir algıdır, geleneksel bir algı değildir.
- Türklerde beyaz için iki farklı terim kullanılmıştır: "ürün" kelimesi (ürür kelimesinden gelir ve güneş anlamına gelir) ve "ak" kelimesi (güneşin ışığı için kullanılır).
- 30:53Eski Türk İnanışları ve Kültür Alışverişi
- Altay Türklerinde Ülgen tanrı olarak görülürken, dünyayı yaratıp Ülgen'e veren bir "ak ana" vardır.
- Yakut Türklerinin inanışlarında "ürün ayağı" vardır ve beyaz iyi olarak görülür.
- Kuzey Türk lehçelerinde ve toplumlarında çok eski Türk inanışlarına ait kelimeler, düşünceler ve kavramlar korunmuştur.
- 32:21Kültürün Dünyayı Algılamada Etkisi
- Herkes aynı güneşe baksa da, kimisi güneş'i beyaz, kimisi kırmızı, kimisi sarı görür.
- Aynı dili konuşan ve kültürü yaşayan bir toplumun belli bir zaman sonra algısı aynı olmaya başlar.
- Köydeki ve şehirdeki insanın ekmek algısı farklıdır; köydeki insan tandır ekmeği, şehirdeki insan ise marketlerde gördüğü farklı ekmek türlerini algılar.
- 34:27Programın Kapanışı
- Programda Türk kavram sisteminde renkler konusu ele alınmıştır.
- Kültür sanat avaz'da program konuğu Cazira Otuz Bay Yaraydı'dır.
- Program, kültür dünyamızı renklendirmek amacıyla hazırlanmıştır.