Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan kapsamlı bir tarih dersidir. Eğitimci, KPSS ve ÖABT sınavlarına hazırlık amacıyla Türk İslam devletlerini kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Mısır'da kurulan ilk Türk İslam devleti olan Tolunoğulları'ndan başlayarak, İsidler, Fatimiler, Eyyubiler, Memlükler ve Anadolu'da kurulan Danışment, Saltuk, Mengücek ve Artuk beyliklerine kadar uzanan bir tarih yolculuğu sunmaktadır. Ardından Akkoyunlular, Karakoyunlular, Safevi, Babür, Timur ve Cengiz Han İmparatorluğu gibi Orta Asya ve Yakın Doğu'da kurulan Türk devletleri ele alınmaktadır.
- Ders, her devletin kurucusu, önemli özellikleri, tarihsel önemi ve önemli yapıları hakkında detaylı bilgiler içermektedir. Ayrıca, sınavlarda çıkabilecek soru tipleri, devletlerin kuruluş ve yıkılma tarihleri, önemli savaşlar ve tarihi şahsiyetler hakkında ipuçları da verilmektedir. Eğitimci, öğrencilerin dikkat etmesi gereken tarih sıralamalarında yapılan yaygın hataları da düzeltmektedir.
- Türk İslam Devletleri Hakkında Giriş
- Videoda Türk İslam devletleri, özellikle Mısır'da, Anadolu'da ve Yakın Doğu'da kurulan devletler ele alınacaktır.
- Önceki videolarda Büyük Selçuklu Devleti, Karahanlılar ve Gazneliler devletleri işlenmiş, şimdi Mısır'da kurulan devletlere geçilecektir.
- 01:01Tolunoğulları Devleti
- Tolunoğulları, Tolunoğlu Ahmet tarafından kurulmuş, Mısır'da kurulan ilk Türk İslam devletidir.
- Tolunoğulları, Abbasiler'in zayıflamasıyla ortaya çıkan küçük devletçiklerden biri olan "tevaif-i mülk" devletidir.
- Tolunoğulları, maristan adında hastaneler kurmuş ve ilaçları köle-fakir ayrımı yapmadan ücretsiz dağıtmıştır.
- Napolyon Bonapart, Tolunoğulları'nın yapıtlarını övgüyle bahsetmiştir.
- 04:44İşitler Devleti
- İşitler (İscitler), Mısır'da kurulan ikinci Türk İslam devletidir ve kurucusu Muhammed bin Tugaç'tır.
- İşitler, Abbasilerden ayrılarak kurulmuş ve Hicaz (Mekke ile Medine) bölgesine egemen olan ilk Türk İslam devletidir.
- Abbasiler halifesi, İşitler'e Mekke ve Medine gibi kutsal şehirlere sahip olmasından dolayı "Akşit" (nur yüzlü, güneş gibi parlak) ünvanını vermiştir.
- 07:25Mısır'da Kurulan Türk İslam Devletleri Sıralaması
- Mısır'da kurulan Türk İslam devletleri sırasıyla: Tolunoğulları, İşitler, Eyyubiler ve Memlükler'dir.
- "Tema" terimi, bu devletlerin sıralamasını temsil etmez, sadece "hangisi Mısır'da kurulan Türk İslam devletlerinden biri değildir?" sorusunda kullanılır.
- Tolunoğulları, İşitler'i son vermiş, İşitlerden sonra Fatimiler kurulmuş, Fatimilerden sonra Haçlılar, Haçlıları ise Eyyubiler yenmiştir.
- 10:55Eyyubiler Devleti
- Eyyubiler devletinin kurucusu Selahattin Eyyubi'dir.
- Selahattin Eyyubi, 1187 tarihinde Haçlıları yenerek Kudüs'ü geri almış ve "Hadi Mül Haremeyn" (Mekke ve Medine'nin hizmetkarı) ünvanını kullanmıştır.
- Eyyubiler'in çizimleri, sancakları, bayrakları ve armaları ileride Avrupalıların armalarının örneklerini teşkil etmiştir.
- 12:21Memlükler Devleti
- Memlükler devleti, 1250 yılında Aybek adında bir komutan tarafından kurulmuş olup, "köle" anlamına gelen "memlük" kelimesinden ismini almıştır.
- Memlükler devletinde veraset sistemi diğer Türk İslam devletlerinden farklı olarak, kan bağı olmamasına rağmen ordunun komutanları sultanı devirerek tahta çıkabilmekteydi.
- Memlükler, 1260 Anıkçalut ve 1277 Elbistan savaşlarında Moğolların ilerleyişini durdurmuş, ancak 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye savaşlarında Yavuz Sultan Selim'e yenilerek tarih sahnesinden silinmiştir.
- 15:37Memlüklerin Önemi
- 1258 tarihinde İlhanlılar'ın Abbasi halifeliğini fethedince, halifeler Memlükler'e sığındı ve hilafet Memlükler'in himayesine geçti.
- Memlükler'in resmi dilleri bir dönem Türkçe, bir dönem Arapça'dı.
- Memlükler, 1258'de İlhanlılar'ın Abbasi halifeliğini fethedince halifeleri Memlükler'e sığındı ve hilafet Memlükler'in himayesine geçti.
- 18:19Anadolu'da Kurulan Türk İslam Devletleri
- Anadolu'da kurulan ilk Türk İslam devletleri, Malazgirt Savaşı'ndan sonra (1071) kurulmuş olup, bu devletler daha sonra beylikler olarak da adlandırılmaktadır.
- Sultan Alparslan'ın "fethedenin malı fethedene aittir" ilanı üzerine, fethedilen topraklarda beylikler kurulmaya başlanmıştır.
- Büyük Selçuklu yıkılış sürecine girince, bu beylikler artık devlet gibi hareket etmeye başlamıştır.
- 19:42Danışmentler Beyliği
- Danışmentler Beyliği, 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra kurulan ilk Türk İslam devletlerinden biridir.
- Danışmentler Beyliği, Sivas, Tokat ve Malatya civarlarında kurulmuş ve Kayseri'de Ulu Cami'yi, Niksar'da ise Anadolu'da kurulmuş ilk Türk İslam medresesi olan Yağıbasan Medresesi'ni bırakmıştır.
- 23:23Saltuklar Devleti
- Saltuklar, Erzurum ve çevresinde kurulan ilk Türk-Islam devletidir ve Anadolu'da ilk kurulan devlet olarak bazı kaynaklarda belirtilir.
- Saltuklar'ın günümüze kalan eserleri arasında Mama Hatun Türbesi, Micingerd Kalesi, üç kümbet, Kale Camii ve tepsi minare bulunmaktadır.
- Saltuklar'ın kurulduğu yerler Erzurum ve Erzincan çevresidir ve bu bölgede kurulan ilk Türk-Islam devleti olarak nitelendirilir.
- 25:11Mengücekliler
- Mengücekliler, Mengücek Bey tarafından Divriği civarında (bugün Sivas'a bağlı) kurulmuştur.
- Mengücekliler'in en önemli eseri Divriği Ulu Camii'dir, bu cami 1985'ten beri UNESCO tarafından korunan Türkiye'deki ilk eserdir.
- 1921 ve 1939 Erzincan depremlerinde Mengücekliler'in diğer eserleri yok olmuştur.
- 28:35Artuklular
- Artuklular, Mardin, Harput ve Diyarbakır'da üç şube şeklinde kurulmuşlardır.
- Artuklular'ın günümüze kalan önemli eserleri Hasankeyf ve Diyarbakır Silvan'da bulunan Malabadi Köprüsü'dür.
- Artuklular, Cezeri adında bir bilim adamı yetiştirmiştir; Cezeri, elektrik olmadan otomatik makinalar yapan, sibernetik ve robotik biliminin kurucusudur.
- 32:21Çaka Bey
- Çaka Bey, 1081 tarihinde İzmir Foça'da ilk defa Türk olarak gemi yaparak dünya tarihine geçmiştir.
- Çaka Bey, Bizans'a esir düşerek gemi yapmayı öğrenmiş ve daha sonra kendisi gemi yapmıştır.
- Çaka Bey, Bizanslılardan birçok limanı alsa da, Anadolu Selçuklu Devleti ile yaptığı ittifak sonucunda zehirlenerek öldürülmüştür.
- 34:14Osmanlı Devleti ve Türk Devletleri
- Osmanlı Devleti'ndeki ünlü denizciler arasında Piri Reis ve Barbaros Hayrettin bulunmaktadır.
- Çaka Bey, 1081'de Osmanlı kurulduğu ve 1299'da var olduğu için, bu isim bir sınav sorusunda yanlış cevap olarak verilebilir.
- Orta Asya ve Yakın Doğu'da kurulan diğer Türk devletleri arasında Akkoyunlular, Karakoyunlular, Safevi, Babür, Timur ve Harzemşahlar bulunmaktadır.
- 35:23Akkoyunlular
- Akkoyunlular, Şii karakterli bir Türk devletiydi ve Kur'an-ı Kerim'i Türkçeye çevirmişlerdi.
- En önemli hükümdarı Uzun Hasan'dı ve Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getirmişlerdi.
- Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlı'ya rakip olmuşlar ve 1473'te Otlukbeli Savaşı'na son verilerek yıkılma sürecine girmişlerdi.
- Ali Kuşçu, Celaleddin Deva gibi bilim insanları Akkoyunlular'da yetişmiştir.
- 38:29Karakoyunlular ve Safevi
- Karakoyunlular, Akkoyunlular'ı sonera erdirmiştir ve Azerbaycan'ın Türkleşmesi'nde etkilidir.
- Safevi, İran'da kurulan Şii karakterli bir devlettir ve 1514'te Çaldıran Savaşı'nda Yavuz Sultan Selim tarafından yenilerek yıkılma sürecine girmiştir.
- 39:37Babür İmparatorluğu
- Babür İmparatorluğu, 1526'da kurulup 1858'de İngiltere tarafından yıkılan, Yeniçağ'da kurulup Yakın Çağ'da yıkılmış bir Türk-Islam devletidir.
- Kurucusu Babür Şah'dır ve Vekayi Name (Babürname) adlı eseri ünlüdür.
- Shah Cihan, eşi Mümtaz Sultan'a yaptırdığı Taj Mahal anıt mezarı için Osmanlı'dan Mimar Sinan'ın öğrencilerini göndermiştir.
- Taj Mahal'de çalışan sanatkarların elleri kesildiği rivayet edilir ve bu yapı 2021 ÖABT sınavında sorulmuştur.
- 43:30Harzemşahlar
- Harzemşahlar, Harezm bölgesinde kurulmuş ve bölgenin adını almıştır.
- Büyük Selçuklu Devleti'nin devamı olarak görülmüştür.
- 1217-1218 yıllarında Moğolların gönderdiği Cengiz'in kafileye saygısızlık yapıldığı için Otrar Faciası yaşamışlardır.
- 1230'da Yassı Çemen Savaşı'nda Anadolu Selçuklu Devleti'ne yenilmiş ve 1231'de İlhanlılar tarafından son verilmiştir.
- 45:02Timur ve Türk Tarihi
- Timur Türk olmasına rağmen yönettiği ırk Moğol olduğu için "Emir Timur" unvanını kullanmıştır.
- Timur'un Türk tarihi için iki büyük zararı vardır: Altın Orda Devleti'nin parçalanmasına yol açması ve Ankara Savaşı'nda Yıldırım Beyazıt'ı yenerek Osmanlı Devleti'ni Fetret Devri'ne sokması.
- Timur güçlü bir komutan olup, bilgili bir hükümdardır ve gözlemevi (rasathane) yaptırarak Ali Kuşçu, Hüseyin Baykara, Ali Şir Nevai ve Uluğ Bey gibi önemli bilim insanlarını yetiştirmiştir.
- 48:15Cengiz Han ve Yasağ
- Cengiz Han Türk töresini alıp yasanameyi büzük büzük büyük yasalar çıkartmış ve bu yasalara uymuştur.
- Cengiz Han ölmeden önce devleti torun ve oğulları arasında dörde paylaştırmıştır.
- Cengiz Han'ın torunları kurdukları yerlere göre farklı gelişimler göstermişlerdir: Kubilay Çin'de kurulmuş ve zamanla asimile olmuş, diğerlerinin çoğu İslam'a girmiştir.
- 50:44İlhanlı Devleti'nin Önemi
- İlhanlılar, İran ve civarında kurulmuş önemli bir Moğol devletidir.
- İlhanlılar 1230'larda Haşhaşiliği (Batinili) yok etmiş, 1258'de Abbasileri yıkarak Abbasi halifesini Mısır'a kaçmaya zorlamıştır.
- İlhanlılar 1243'te Köse Dağ Savaşı'nda Anadolu Selçuklu Devleti'ni yenerek Anadolu'yu siyasi birliğini bozmuştur.
- 52:30Türk İslam Devletleri
- Mısır'da, Anadolu'da, Yakın Doğu'da ve Ortaçağ'ın bir kısmında kurulan Türk İslam devletleri incelenmiştir.
- Mısır'da kurulan ilk Türk İslam devleti Akşitler'dir.
- Mekke ile Medine'ye sahip olan ilk Türk İslam devleti Tolunoğulları ve İsidler'dir.
- 53:17Devletlerin Yıkılma Sebepleri
- Tolunoğulları ve İsidler gibi kısa süreliğine kurulup yıkılan devletlerin temel sebebi yöneticilerin Türk olup halkın Arap olmasıdır.
- Yöneticiler Türk, halk Arap olan devletlerde devlet-millet bütünleşmesi olmaz ve bu devletler kısa sürede yıkılır.
- Karahanlılar 840 yılında kurulup 1012 yılında yıkılmış, yöneticileri Türk, halkı da Türk olduğu için 400 sene ayakta kalmıştır.
- 53:53Önemli Türk İslam Devletleri
- Eyyubiler 1187'deki Hattin Savaşı'nda Haçlıları mağlup edip Kudüs'ü geri almıştır.
- Memlükler "Devleti Türkiye" olarak bilinir ve diğer Türk İslam devletlerinden farklı olarak veraset sistemi vardır.
- Memlükler dünya tarihinde ilk defa Moğolları Elbistan ve Aynalıkavak Savaşları'nda yenmiştir.
- 54:26Anadolu'da Kurulan Devletler
- Saltuklular Anadolu'da kurulan ilk medresedir ve Mama Hatun Türbesi, Tepsi Minare ve Kale Cami'yi verir.
- Mengüceklerden günümüze UNESCO tarafından korunan Divriği Ulu Camii kalmıştır.
- Artuklulardan kalan Malabadi, Hasankeyf ve özellikle El-Cezeri önemlidir.
- 54:58Diğer Türk İslam Devletleri
- Çakar ilk Türk denizcisidir.
- Akkoyunlular Kur'an-ı Kerim'i Türkçeye çevirmişlerdir ve Ali Kuşçu burada yaşamıştır.
- Babür İmparatorluğu'ndan Şah Cihan'ın eşine yaptırdığı Taç Mahalli önemlidir.
- 55:23Moğol İmparatorluğu ve Türevleri
- Otrar faciasını Harzemşahlar yaşamış, Cengiz Han ise Timur'un Türk tarihi vermiş olduğu iki zararı vardır.
- Cengiz İmparatorluğu'nun dağılmasıyla ortaya çıkan devletler Altınordu, Çağatay, İlhanlı ve Kubilay'dır.
- Safeviler Cengiz İmparatorluğu'nun dağılmasıyla ortaya çıkmamıştır.
- 56:01Sınav Hazırlığı
- Tablodan soru gelebilir veya gelmeyebilir, gelecekse en önemli yerler belirtilmiştir.
- ÖSYM genellikle Divriği Ulu Camii ve El-Cezeri'nin Artuklularda yaşadığını sorar.
- Tarih dersi genel kültür sınavının bir parçası olduğundan, kültür olan her şeye dikkat edilmelidir.