Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Türk edebiyatı dersinin bir bölümüdür. Eğitimci, Türk edebiyatının geçiş dönemi hakkında kapsamlı bilgiler vermektedir.
- Video, Türk edebiyatının üç temel döneminden geçiş dönemine geçiş yaparak, 11. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar süren bu dönemin özellikleri ve önemi üzerine odaklanmaktadır. İçerikte "Kutadgu Bilig", "Divan-ı Lügat-it Türk", "Atabetül Hakayık" ve "Divan-ı Hikmet" gibi önemli eserler ile Dede Korkut, Satuk Buğra Han Destanı, Manas Destanı, Cengiz Han Destanı, Battalname, Köroğlu Destanı gibi Türk destanları detaylı şekilde incelenmektedir.
- Videoda her eser ve destan için yazıldığı yüzyıl, yazarı, konusu, dil özellikleri, nazım birimleri ve Türk edebiyatının gelişimindeki yeri açıklanmaktadır. Ayrıca, geçiş dönemi destanlarının incelenmesiyle sona eren video, bir sonraki konunun halk edebiyatı olacağı bilgisiyle tamamlanmaktadır.
- 00:20Türk Edebiyatının Dönemleri
- Türk edebiyatı genel olarak üç dönemde incelenir: İslam öncesi Türk edebiyatı, İslam etkisindeki Türk edebiyatı ve Batı etkisindeki Türk edebiyatı.
- İslam öncesi Türk edebiyatından İslam etkisindeki Türk edebiyatına geçiş dönemi yaklaşık 200-300 yıl sürer.
- Geçiş dönemi, İslam öncesi Türk edebiyatının özellikleri ile Arap ve Fars edebiyatından alınan özelliklerin bir arada geliştiği bir dönemdir.
- 02:54Geçiş Döneminin Özellikleri
- Geçiş dönemi, 11. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar süren bir edebiyat dönemidir.
- Bu dönemde göçebe kültür ile İslam kültürü iç içe geçer ve her iki dönemden de özellikler seyreder.
- Eserler didaktiktir, toplumsal yaşamı biçimlendirme ve bireyleri bu doğrultuda yönlendirme esas alınmıştır.
- 04:55Geçiş Dönemindeki Edebi Özellikler
- Geçiş döneminde hem hece ölçüsü hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
- Hem dörtlük hem beyit nazım birimi bir arada kullanılmıştır.
- Arap ve İran edebiyatı nazım biçimleri (mesnevi, kaside) yanında savsa (koşup örnek) de yer verilmiştir.
- 06:02Dil ve Kültür Özellikleri
- Dilimize İslam dinine ait terimlerin yanında Arap ve İran edebiyatında kullanılan sözcükler de girmeye başlamıştır.
- Bu yüzyıllarda divan edebiyatı ve Türk tasavvuf edebiyatı ilk örneklerini vermiştir.
- Uygur alfabesinin yanında Arap alfabesi de kullanılmaya başlanmıştır.
- 07:22Geçiş Döneminin İlk Eseri - Kutadgu Bilig
- Kutadgu Bilig, 1069'da Yusuf Has Hacib tarafından yazılan, İslam kültür etkisindeki ilk ürün olma niteliği taşıyan bir eserdir.
- Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserdir ve 645 beyitten oluşmuştur.
- Eserde ideal bir devlet üretiminin nasıl olması gerektiği sembollerle anlatılmış, edebiyatımızdaki ilk siyasetname olmuştur.
- 11:14Kutadgu Bilig
- Kutadgu Bilig, İranlı Şehnamesi ile aynı vezinde yazılan, Türk-Islam kültürünün bir sentezidir ve alegori (sembolik anlatım) içerir.
- Hükümdar Küntog (Gündoğdu) adaleti, vezir Aydoğdu (Ayt Ayt) saadeti, vezirin oğlu Övdürmüş aklı, vezirin kardeşi O Durmuş ise akıbeti (kaderi) temsil eder.
- Eserin üç yazma nüshası vardır: Viyana nüshası, Kahire nüshası ve Fergana nüshası.
- 12:56Divan-ı Lügat-it Türk
- Divan-ı Lügat-it Türk, 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçe'nin Arapça ile boy ölçüşebilecek zenginlikte olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır.
- İlk Türk sözlüğü ve ilk dilbilgisi kitabıdır, ancak ilk Türkçe sözlük Şemseddin Sami'nin yazdığı Kaoslu Türk'tür.
- Eserde Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir harita ve Türk kültürü, gelenek ve görenekler bulunmaktadır.
- 15:40Divan-ı Lügat-it Türk'ün Özellikleri
- Divan-ı Lügat-it Türk, Türk edebiyatı ve dilinin gelişimi hakkında geniş bilgilerle güçlü bir Türkoloji kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Kitapta yaklaşık 7.500 sözcük vardır ve sözcüklerin anlamları dışında deyimler, atasözleri ve şiirlerle kullanım örnekleri verilmiştir.
- Eser Halife Ebul Kasım Abdullah'a sunulmuştur ve tek nüshası İstanbul Millet Kütüphanesi'ndedir.
- 16:57Divan-ı Lügat-it Türk ve Ali Şir Nevai'nin Muhakemetü'l-Lugateyni
- Divan-ı Lügat-it Türk'te Türkçe'nin Arapça ile boy ölçüşebilecek zenginlikte olduğu ileri sürülürken, Ali Şir Nevai'nin Muhakemetü'l-Lugateyni'nde Türkçe'nin Farsça'dan üstün olduğu savunulmaktadır.
- Divan-ı Lügat-it Türk'te Türkçe-Arapça ilişkisi incelenirken, Muhakemetü'l-Lugateyni'nde Türkçe'nin Farsça'dan üstün olduğu vurgulanmaktadır.
- 18:02Atabetül Hakayık
- Atabetül Hakayık, 12. yüzyılda Edip Ahmet Yükteki tarafından Emir Mehmet Bey'e sunulmuş, didaktik bir eserdir.
- Eserde dini ve ahlaki kurallar, cömertlik, iyilik ve bilginin faydası, cehaletin, cimriliğin ve kötü huysuzların zararları vurgulanmaktadır.
- Hakaniye Türkçesiyle yazılmış, aruz ölçüsü ve hece ölçüsü beraber kullanılmış, dörtlük nazım birimi ile bey nazım birimi beraber kullanılmıştır.
- 19:10Atabetül Hakayık'ın Özellikleri
- Eserin içinde ayet ve hadisler vardır, giriş bölümünde Allah'a, peygambere ve dört halifeye övgü bulunur.
- Eser manzum olarak yazılmıştır ve büyük oranında kutu gobi etkisi vardır.
- Türk edebiyatında Müslümanlık inançlarının telkin edilen ilk kitap olarak karşımıza çıkmıştır.
- 20:11Divanı Hikmet
- Divanı Hikmet, 12. yüzyılda Hoca Ahmet Yesevi tarafından Orta Asya'da (Türkistan'da) yazılmış, Türk tasavvuf edebiyatının temel kitabıdır.
- Dini tasavvufi öğreticilik eseridir ve nazım birimi dörtlüktür, hece ölçüsüyle yazılmıştır.
- Dört kitap arasında sadece hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi kullanılan tek eserdir.
- 21:40Divanı Hikmet'in Özellikleri
- Eserde gizli taşıyan ve derin anlamlı söz anlamına gelen hikmetler mevcuttur.
- Sade ve samimi bir üslupla yazılmıştır, dörtlük birimi ve hece ölçüsü yarım kahve ile yazılmıştır.
- Eserin dili Hakaniye Türkçesi'dir, yerler Arapça ve Farsça sözcükler içerir, Yunus Emre de etkilenmiştir.
- 22:40Geçiş Dönemi Eserlerinin Özellikleri
- İlk özellik: İslami ilk eserler genel olarak Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
- İkinci özellik: Atabet'ül-Hakayık'ta Arapça ve Farsça sözcükler Kutadgu Bilig'e göre daha yoğun kullanılmıştır.
- Üçüncü özellik: Kitabın adı bile Türkçe değildir çünkü yüzyıl geçtikçe edebiyatımıza Arapça ve Farsça sözcükler akın akın girmeye başlamıştır.
- 23:20Muhakemetü'l-Edep
- Muhakemetü'l-Edep, Zaman Şeri tarafından yazılmıştır ve Türkleri Arapçayı öğretmek amacıyla kaleme alınmıştır.
- Divan-ı Lügat-it Türk'ün tam tersi olarak Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır.
- Eser diğerlerinden farklı olarak Harezm Türkçesiyle yazılmıştır.
- 23:56Dede Korkut Eseri
- Dede Korkut, destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçiş aşamasındaki önemli bir eserdir ve soru potansiyeli yüksek bir konudur.
- Eser, Müslüman Türklerin, Oğuzların yaşamını, sosyal ve ekonomik ilişkilerini konu alır ve 8. yüzyılda yaşanan İslam öncesindeki gelenekleri yansıtır.
- Dede Korkut eseri, kimliği bilinmeyen bir kişi tarafından 15. yüzyılda yazıya geçirilmiştir ve hikayenin sonunda Oğuz Türkleri arasında yaşamış bilge bir kişi olan Dede Korkut söz aldığı için eserin ismi "Kitabı Dede Korkut" olmuştur.
- 25:40Dede Korkut'un Özellikleri
- Dede Korkut, destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçiş dönemi ürünüdür ve hikayeler Orta Asya'da şekillenmeye başlamış, Türklerin Müslüman olmalarından ve Anadolu'ya gelmelerinden sonra din ve çevre motiflerine göre değişikliklere uğramıştır.
- Eser, bir önsöz ve on iki hikayeden oluşur ve hikayeler Kuzeydoğu Anadolu dolaylarındaki Müslüman Oğuzların hayatını anlatır.
- Hikayeler nesir (düzyazı) ve nazım (şiir) şeklinde yazılmıştır, konuşmalar manzum, anlatımlar mensur (düzyazı) şeklinde olup, seci ve aliterasyona sıkça rastlanır.
- 27:17Dede Korkut'un İçeriği ve Önemi
- Eserde eski töreleri ve yaşayışla İslam motifleri birleştirilmiştir, dil çok yalın olup halkın dilidir ve Azeri lehçesinin özellikleri görülür.
- Hikaye kahramanları destan niteliği taşıyan, üstün karakterli, olağanüstü güçlü kişilerdir ve her hikayenin sonunda Dede Korkut söz alır.
- Dede Korkut, Türk ruhuna, Türk düşüncesine ve kültürüne ışık tutan en açık belgelerdir ve Oğuz Türklerinin inanışlarını, yaşayışlarını, geleneklerini ve göreneklerini saf arı durum bir Türkçü ile dile getirmiştir.
- 30:45Dede Korkut'un Yeni Bilgisi
- En son yapılan araştırmaya göre Vatikan ve Dresden nüshalarının on iki hikayeden oluştuğu bilinmekteydi, ancak yeni buluşun içinde on üç hikayenin olması onun en önemli nüsha olmasını sağlamıştır.
- Bu nüsha artık bizim elimizde bulunmakta olup, Vatikan ve Dresden nüshaları haricinde üç nüshada da Dede Korkut bulunmaktadır.
- Türkistan bölgesindeki yerli halk tarafından günümüze kadar korunan ve Metin Ekici tarafından Türkistan bölgesine yapılan araştırmalar sonucunda gün ışığına çıkartılan yeni nüshaya "Türkistan nüshası" adı verilmiştir.
- 32:54İslam Destanları
- İlk Türk Müslüman devleti olan Karahanlıların hükümdarı olan Satuk Buğra Han'ın Müslüman olmayanlarla mücadelesi anlatan "Satukname" destanı, 9. ve 10. yüzyıllarda oluşmaya başlamış ve İslam destanları arasındaki birincidir.
- Kazak-Kırgız kültür dairesindeki Manas destanı, dünyanın en uzun destanıdır ve hala canlıdır, söylenmeye ve yazılmaya devam etmektedir.
- Manas destanı, 11. ve 12. yüzyıllarda oluşmaya başlamış, içinde İslam motifleri bulundurmakla beraber günümüzde de yaşamaya devam eder ve İslam öncesi Türk kültürünü de kendi içinde yansıtır.
- 35:34Manas Destanı
- Manas Destanı'nın en değerli ve hacimli şekli Manas Oğlu Semitey Stek üçlemesi olup yaklaşık 500 bin dizedir.
- Destanın çeşitli manasçılar tarafından derlenen 60'tan fazla anlatımının toplam dize sayısı 1,5 milyon olarak kaydedilmektedir.
- Destanı söyleyen kişilere manasçı denmektedir.
- 36:20Cengiz Han Destanı
- Cengiz Han Destanı bize ait olmasa bile tamamen Türk özelliklerini gösterir ve Cengiz Han'ın özel durumlarını anlatır.
- Destan 13. yüzyılda Orta Asya'da yaşayan Türk boyları arasında doğup gelişmiştir ve Cengiz Han'ın hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak Cengiz'in oğulları tarafından idare edilen Türklerce meydana getirilmiştir.
- Cengiz Han Destanı'nda Cengiz bir Türk kahramanı olarak kabul edilmekte ve hikaye Türk tarihi gibi anlatılmaktadır.
- 38:07Tatar Kırım Kültür Dairesi
- Timur Destanı, 14. yüzyılda yaşayan Emir Timur'un hayatını ve savaşlarını anlatır.
- Edige Destanı, 13. yüzyılda Hazar Denizi kıyısında kurulan Altın Ordu Hanlığı'nın 15. yüzyılda kim bunlar tarafından yıkılışını anlatmaktadır.
- Edige Destanı 1820 yılından itibaren yazıya geçirilmiştir.
- 39:02Battalname
- Battalname, Türk kavramı arka tarafa atılıp Arap kavramı çıkarılmaya başlandığı bir destandır.
- Destanın kahramanı Battal Gazi, Türkler arasında benimsenmiş bir Arap kahramandır ve asıl anlamı "kahraman büyük" anlamına gelmektedir.
- Türklerin Müslüman olmalarından sonra Battal Gazi destan tipi Türkleştirilmiş, önceki destan epizotları ile zenginleştirilmiş ve anlatım geleneği içine alınmıştır.
- 41:27Köroğlu Destanı
- Köroğlu Destanı tamamen bize ait olan ve bizim özelliklerimizi yansıtan bir destandır.
- Destanın 24 tane ayrı biçimi vardır.
- 41:52Danışmend Gazi Destanı
- Danışmend Gazi Destanı gerçekçi bir destandır ve tarih kitabı olarak medreselerde okutulmuştur.
- 13. yüzyılda yazıya geçirilen İslam Türk destanları arasında kendine yer bulan bu destan, Anadolu'da hikayeci aşıklar tarafından 24 kol halinde anlatılır.
- Eser nazım-nesir karışık şekilde yazılmış ve Selçuklu hükümdarı İkinci İzzettin Keykavus'un emriyle yazıya geçirilmiştir.
- 42:48Genç Osman Destanı
- Genç Osman Destanı yapay bir destandır, diğer destanlar gibi doğal destan değildir.
- Destan Kayıkçı Kul Mustafa tarafından yazılmıştır ve 4. Murat seferinde, 17-18 yaşlarındaki Genç Osman'ın Bağdat seferinde yaptığı yiğitlikler anlatılmaktadır.