Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Türk Dili ve Tarihi" programının bir bölümü olup, sunucu Turgay Bey'in Prof. Dr. Timur Kocaoğlu ile gerçekleştirdiği röportajı içermektedir. Programda ayrıca Timur Bilgen ve Michigan Üniversitesi'nde çalışan bir akademisyen de yer almaktadır.
- Video, 300 milyonluk Türk dünyasının ortak bir alfabesi kurulması konusunu ele almaktadır. İçerik, dünya alfabelerinin tarihsel gelişiminden başlayarak, Türk dünyasındaki farklı alfabe kullanımına (Latin, Kiril, Arap) geçiş süreçlerini, Sovyetler Birliği dönemindeki politik müdahaleleri ve günümüzdeki durumu detaylı şekilde incelemektedir. Ayrıca, Türk dili tarihi, Ural-Altay dil ailesine ait olan Türkçenin özellikleri ve Sumer dilinin kökenleri gibi konular da ele alınmaktadır.
- Programda, 1928'de Türkiye'de ve 1926'da Sovyetler'deki Türk cumhuriyetlerindeki Latin alfabesi geçişleri, Stalin dönemindeki Kiril alfabesi uygulamaları, Türk dünyasında ortak bir Latin alfabesi kullanımının kültürel ve ekonomik birlik için önemi ve Türk dilinin 7000 yıllık tarihi gibi önemli bilgiler paylaşılmaktadır.
- 00:31Programın Tanıtımı
- Programda Profesör Doktor Timur Kocaoğlu ile Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda önemli rol oynayan babası Osman Hocaoglu'nun faaliyetleri ele alınmıştır.
- Türkiye'nin kuruluşunda Mehmetçiğin kanı ve Şerife Bacı gibi kadınların fedakarlıkları, Atatürk'ün iradesi ve maddi desteği önemli rol oynamıştır.
- Şerife Bacı'nın taşıdığı top mermilerinin bedeli, Buhara Cumhuriyeti'nin altınları olarak Sovyetlere Osman Hocaoglu tarafından ödenmiştir.
- 01:53Türk Dünyası ve Ortak Alfabenin Önemi
- 300 milyonluk Türk dünyası Türkçe konuşmasına rağmen, farklı alfabeler nedeniyle birbirleriyle iletişim kurmakta zorluk çekmektedir.
- Ortak bir alfabenin varlığı, Türk dünyasının insanları arasında daha kolay iletişim kurmalarını sağlayacaktır.
- Programda önce Azerbaycan'dan Prof. Dr. Feridun Agasıoğlu ile, sonra Türkiye'den Prof. Dr. Ahmet Bican Erçilasun ile aynı konu ele alınmış, şimdi ise üçüncü konu Prof. Dr. Timur Kocaoğlu ile konuşulacaktır.
- 03:27Prof. Dr. Timur Kocaoğlu'nun Kitapları
- Prof. Dr. Timur Kocaoğlu'nun edebiyat, tarih ve Orta Asya ile Türk tarihi ile ilgili birçok çalışması bulunmaktadır.
- En son çalışması olan dört ciltlik, 1760 sayfalık "Dünya Edebiyatı Tarihi" kitabı, 40 kişilik bir ekip tarafından hazırlanmış ve 2022'de Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere'de Blackwell adlı yayınevi tarafından yayınlanmıştır.
- Bu çalışma, Anadolu ve Türkiye edebiyatını Talat Said Salman tarafından, Türk dünyası eski ve çağdaş edebiyatını ise Timur Kocaoğlu tarafından hazırlamışlardır.
- 05:53Alfabe Tarihi ve Kökeni
- Şu anda kullanılan Latin alfabesi, Göktürk alfabesinin bir devamıdır ve alfabelerin kökeni konusunda Amerika ve Avrupa'da çok sayıda çalışma bulunmaktadır.
- Dünyadaki ilk yazı olan Sümer dönemi çivi yazısı, yaklaşık 5000 yıl önce yazılmış olup, tarih yazı ile başlar çünkü yazı tarih bilgisini verir.
- Tüm bugün dünyada kullanılmakta olan Latin, Krill, Arap ve diğer yazı sistemleri, Sümer yazısından çıkmıştır.
- 07:30Yazı Sistemlerinin Gelişim Süreci
- Yazı sistemleri önce resimlerle başlamış, zamanla şekiller değişerek harflere dönüşmüştür.
- Sümer yazısı ilk işaretler 3000 yıl önce yazılmış, 2800, 2500, 1800 (MÖ) ve 600 (MÖ) yıllarında şekilleri değişmiştir.
- Fenike yazısı, İbrani yazısı, Yunan yazısı, Etrüsk alfabesi, Latin alfabesi ve modern Latin alfabesi gibi yazı sistemleri bu süreçte gelişmiştir.
- 09:47Alfabe Gelişimine Genel Bakış
- Modern kullandığımız Fenike alfabesi, Sümer alfabesine dayanmaktadır ve bu, dünyadaki alfabe gelişimini göstermektedir.
- Dünyadaki insan toplulukları birbirinden ayrı yaşamamış, birbirleriyle etkileşim halinde olmuşlardır.
- Mezopotamya'daki Sümer tabletleri, dünyanın en eski yazısı olarak kabul edilmektedir, ancak belki kendisinden önce başka yazılardan gelişmiş olabilir.
- 10:50Alfabe Gelişim Hattı
- Sümer yazısı zamanla Fenike yazısına, oradan İbrani yazısına, Arap yazısına, Eski Yunan alfabesine ve Etrüsk yazısına ulaşmıştır.
- İsveç'teki runik yazılar, Göktürk yazısı gibi hiçbir alfabe gökten ilham gelerek yapılmamış, birbirinden etkilenerek geliştirilmiştir.
- Eski İbranice kitap yazısı, Yahudi bilgin Raşi'nin yazısı, Eski Yunanca ve Latince arasında bir gelişme izlemektedir.
- 11:54Arap ve İbrani Alfabesi İlişkisi
- Kufi yazı, İbrani alfabesiyle çok yakın bir benzerliğe sahiptir, özellikle elif, be, ce gibi harfler arasında.
- İbrani yazısı köşeli ve bitişik olmayan bir yazıdır, Arap yazısı ise el yazısına ve bitişik yazıya dönüşmüştür.
- Arap yazısı İbrani yazısından gelişmiş olup, bitişik yazı özelliğinde bir yenilik yapmıştır.
- 13:53Alfabe Gelişiminde Sümerce'nin Rolü
- İbrani yazısı Asur yazısından, Asur yazısı Fenike yazısından, Fenike yazısı ise Sümerce'den gelişmiştir.
- Sümerce, şu anda bilinen en eski yazıdır, ancak belki kendisinden önce başka bir yazı olabilir.
- Dünyada kullanılan alfabelerin yüzde sekseni, Sümerce alfabesinden geliştirilerek yapılmıştır.
- 15:15Dil Sistemleri ve Göktürk Yazısı
- Dünyada üç çeşit gramer sistemi vardır: sentetik (Hint-Avrupa dilleri), Çin-Tibet grameri ve aglutinatif sistemi (Türkçe, Sümerce, Amerikan Kızılderilileri dilleri).
- Göktürk yazısı ve Etrüsk yazısı arasında benzerlikler vardır, ancak harflerin sesleri farklıdır.
- Etrüskler zayıflayınca, İtalya'daki Latinler idareyi ele alıp Etrüsk yazısını soldan sağa çevirmiş, böylece Latince ortaya çıkmıştır.
- 18:34Göktürk Yazısı ve Türkçe
- Günümüzde kullandığımız Latin alfabesi, Göktürk alfabesinin bir devamıdır.
- Göktürk alfabesi birleşik yazılamazken, Latince birleşik yazılabilir çünkü geliştirilmiş durumdadır.
- Göktürk yazısı ünlü sistemi bakımından Türkçe'ye uygun değildir, Türkçe'nin dokuz tane ünlü sesi varken, Göktürk yazısında yalnızca beş tane ünlü harf vardır.
- 21:18Alfabe Tarihi ve Ortak Medeniyet
- İnsanlar genellikle eski yazılardan vazgeçmek istemezler, ancak alfabenin ilk sahibi sümerler olduğu için sonraki kullananlar sahibi değildir.
- Alfabe tarihi, insanlığın evrim sürecinde ortaya çıkmış olup, önce mağaralarda resimler vardı, sonra resimden yazıya geçilmiştir.
- Alfabeler (Rus, Eski Uygur, Göktürk, Sümer, İbrani) insanlığın ortak medeniyet ve kültür malıdır.
- 22:54Türkçe'nin Alfabe İlişkisi
- Türkçe'nin seslerini en iyi veren alfabe Latin alfabesidir çünkü onda sekiz tane ünlü vardır.
- Türkçe'nin ortak özelliği dokuz ünlü olmasına rağmen, Türkçede sekiz ünlü vardır ve kapalı "ı" harfi İstanbul ve Trakya ağızlarında kullanılmamaktadır.
- Türkçe'de "el" kelimesi iki farklı anlamda kullanılır: insan eli ve halk anlamında.
- 24:03Türkçe'nin Kapalı Ünlüleri
- Kapalı "ı" harfi, Özbekçe, Kazakça ve Orta Asya'daki Türk dillerinde kullanılırken, Anadolu ağızlarında var olmasına rağmen İstanbul Türkçe'sinde yoktur.
- 1928'de alfabeyi yapanlar kapalı "ı" harfini koymamışlardır, ancak bu Türkiye Türkçe'si için büyük bir eksiklik değildir.
- Kapalı "ı" harfi artık Türkiye'de unutulmuş durumdadır, ancak Özbek, Kazak ve Kırgızlar daha iyi bilirler.
- 25:30Türk Dünyasındaki Alfabe Birliği
- Türk dünyasındaki alfabe birliği problemi bir yüzyıldan uzun sürmüş ve bir yıl önce çözülmüştür.
- 1926'da Sovyetler'deki aydınlar ortak bir alfabe getirmişlerdir, ancak Stalin bunu karşı çıkmamıştır.
- Lenin ve Stalin'in fikri, komünizmi ve proleterya diktatörlüğünü dünyaya yaymak için kredi alfabesi yerine Latin alfabesini kullanmaktı.
- 26:42Sovyetler'deki Alfabe Değişiklikleri
- Sovyetler'deki Türk aydınları (Azerbaycanlı, Kırım, Kazan, Özbek, Kazak, Kırgız) Latin alfabesine geçince Stalin karşı çıkmamıştır.
- Türkiye 1928'de geçince Stalin, Türklerin bu alfabeyi geçince Türkiye'nin komünist olmadığını fark ederek Rusların alfabesini Cyrilce'ye değiştirmiştir.
- 1926'da Sovyetler'deki 18 Türk cumhuriyeti topluluğu aynı Latin alfabeyi kullanırken, Türkiye'de 1928'de başlayan Latin alfabesi sadece bir iki harf değişikliği dışında yüzde seksen birbirine benzerdi.
- 28:53Cyrilce'nin Kullanımı ve Günümüz Durumu
- Sovyetler, Cyrilce'ye geçtiklerinde her Türk boyuna ayrı bir Cyrilce alfabesi yaratmışlardır, böylece birbirlerinin yazılarını okuyamayacaklardı.
- Bugün bağımsız olan sadece Azerbaycan ve beş Orta Asya cumhuriyeti vardır, diğer Türk boyları Rusya Federasyonu içinde yer almaktadır.
- Putin, Rusya Federasyonu'ndaki özerk cumhuriyetlerin Cyrilce dışında başka bir alfabe kullanmaması için bir kanun çıkarmıştır.
- 30:57Gagavuzların Alfabe Kullanımı
- Gagavuzlar ve Moldovya'daki Gagavuz Özerk Cumhuriyeti Latin alfabesini kullanmaktadır.
- Gagavuzca, İstanbul Türkçe'sine çok yakın bir dil olup, sadece bazı Slavca etkileriyle yüklem konumunda farklılık göstermektedir.
- Gagavuzca'da Rusça sözler olsa da, genel olarak İstanbul Türkçe'sine en yakın Türkçe'dir.
- 31:46Türk Dünyası'nın Alfabesi
- Elçibey döneminde Azerbaycan Latin alfabesine geçti ve bu alfabede bazı harfler (örneğin kasesi için Q harfi) kullanılıyor.
- Türkmenistan önce hatalı bir alfabe çıkardı ancak sonradan düzeltti.
- Özbekistan 1993'te Kerimov zamanında Latin alfabesine geçti ancak yanlış bir şekilde geçiş yaptı.
- 32:37Özbekistan'ın Alfabe Sorunu
- Orta Asya Türk dillerinde Türkçe'den beş ses fazla konsanant olduğu için harf sayısı 34 olmalı, ancak Özbekistan 29 harfli bir Latin alfabesi kullanıyor.
- Özbekistan'da "o" harfi Rus alfabesinden alınmış ve yanlış kullanılıyor, bu da dilin bozulmasına neden oluyor.
- Özbekistan'da hala Kraliçe alfabesi ve Latin alfabesi birlikte kullanılıyor, bu durum toplumda ikilik yaratıyor.
- 34:58Özbekistan'daki Alfabeye İlişkin Zorluklar
- Özbekistan'da Latin alfabesi kullanırken "ishak" gibi kelimelerde karışıklıklar yaşanıyor.
- Özbekçede ince ve kalın ses ayrımı için gerekli harfler eksik, bu da "bolmak" ve "bölmek" gibi kelimelerin karıştırılmasına neden oluyor.
- "Özbek" kelimesi "ozbek" olarak yazılırken, insanlar "özbek" diyor, bu da dilde bir çelişki oluşturuyor.
- 37:08Türk Dünyası'nın Alfabesi İçin Öneriler
- Özbekistan'ın Azerbaycan alfabesi ve Türk alfabesi gibi yakın bir Latin ortak alfabeye geçmesi öneriliyor.
- Kazakistan'da da benzer sorunlar var, bazı Özbekler kendi diline özel bir Latin alfabesi yaratmak istiyor.
- Kazaklar ise tüm Türk dillerinin ortak bir alfabeye sahip olması gerektiğini savunuyor.
- 39:38Türk Dünyası'nın Alfabesi İçin Gelecek
- Ortak bir Türk alfabesi, grameri ve sözlüğü oluşturmak için önce alfabe birleşmesi gerekiyor.
- Suni ve masa başında ortak kelimeler yaratmak yerine, önce alfabelerin birleşmesi ve birbirimizden eserlerin okunması öneriliyor.
- Zamanla terimler ortaklaşa alınıp, doğal yolla bir yüz yıl sonra ortak bir dile doğru ilerlenebilir.
- 41:011926 Türkoloji Kurultayı
- 1926 Türkoloji Kurultayı'nda kullanılan alfabeyi bazı düzeltilmelerle kullanmak mümkün.
- Atatürk, Fuat Köprülü'yü bu kurultaya delegeler olarak göndermiş, o da Arap alfabesini savunmuş.
- Halit Said Hocayev, Fuat Köprülü'ye Latin alfabesinin avantajlarını göstermeye çalışmış.
- 43:29Fuat Köprülü'nün Fikir Değişimi
- Köprülü, Sovyetlerdeki Türklerle görüşmelerde Arap yazısını bırakıp Latince'ye geçme konusunda diplomatik bir tavır sergiledi.
- Ankara'ya döndükten sonra Köprülü'nün fikri 180 derece değişti ve artık Latince'yi savunmaya başladı.
- Atatürk, Arap yazısını savunan Köprülü'yü Bakü'ye göndererek, onun fikir değişmesini sağladı.
- 45:32Türk Dünyasında Alfabe Kullanımı
- Günümüzde Türk dünyasında üç farklı alfabe kullanılıyor: Latin, Kiril ve Arap alfabesi.
- Türk dünyasında 300 milyonluk topluluk üç farklı alfabe kullanıyor.
- Türkiye ve Azerbaycan dışında diğer bağımsız Türk cumhuriyetlerinde de Latin alfabesi kullanılması hedefleniyor.
- 47:08Alfabenin Önemi ve Latin Alfabesi
- Alfabenin bir iletişim aracı olduğu ve insanların yazı yoluyla anlaşmasını sağladığı vurgulanıyor.
- Dijital teknoloji çağında yazının önemi artmış durumda.
- Latin alfabesi, Türk dilleri için en iyi alfabe olarak değerlendiriliyor ve bu da Türk milletinin milli alfabesi.
- 49:08Türk Alfabeleri ve Özbekistan Örneği
- Gagavuzlar ve Kırım Tatarları da yakın bir Latin alfabesi kullanıyor.
- Özbekistan'da kullanılan alfabe, Türkçenin alfabesine benzer ancak bazı farklılıklar var.
- Özbekistan'da kullanılan bazı harfler ve yazımlar bozuk okunuşlara neden oluyor ve fonetiği bozulmuş durumda.