Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Prof. Dr. İlber Ortaylı ve Prof. Dr. Hasan Ali Karasar arasında geçen, Türk dünyası konusunda detaylı bir akademik sohbet programıdır. Konuşmacılar tarih, etnik kimlik ve kültürel yapılar üzerine uzmanlaşmış akademisyenlerdir.
- Sohbet, Türk dünyasının tanımı, kapsamı ve tarihsel gelişimi üzerine odaklanmaktadır. Balkanlar'dan Pasifik Okyanusu'na kadar uzanan Türk dünyasının coğrafi sınırları, Türkistan kavramının tarihsel gelişimi, Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliği dönemindeki Türk toplulukları, Çin'in Türkistan coğrafyasına etkileri gibi konular ele alınmaktadır.
- Konuşmada ayrıca Türk dünyasındaki çeşitli etnik gruplar (Kırım Türkleri, Uygurlar, Başkurtlar, Gagavuzlar, Çuvaşlar), diller, kültürler ve tarihsel süreçler detaylı şekilde incelenmektedir. İran'daki Türk azınlıklar, Qashqai topluluğu, göçebe yaşam tarzları ve komünizm tarihi gibi konular da sohbetin bir parçasıdır. Video, Türk dünyasının genişliği ve çeşitliliği üzerine kapsamlı bir bakış sunmaktadır.
- 00:20Türk Dünyası Hakkında Giriş
- Konuşmacı, tarihin her şeyi olduğunu ve ancak bilerek keyif alabileceğimizi vurgulayarak, sıkışmaların olduğu dönemlerde tarihin kendisini hatırlattığını belirtiyor.
- Türkiye için en çok bilgiye ve ilgiye mazhar olması gereken Türk dünyası hakkında konuşmak amacıyla iki değerli konukla birlikte programı başlatıyor.
- Konuklar arasında Profesör Dr. İlber Ortaylı ve Profesör Dr. Hasan Ali Karasar bulunuyor.
- 01:38Türk Dünyasının Tanımı
- Türk dünyası, Türkistan'dan farklı olarak büyük bir coğrafya ve insanları kapsayan bir tanım olarak nitelendiriliyor.
- Türk dünyası Balkanlar'dan başlayıp Sibirya'nın Pasifik Okyanusu'na kadar, güneyde Irak ve Afganistan'dan, kuzeyde Finlandiya'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyayı kapsıyor.
- Günümüzde Türk dünyası yaklaşık 300 milyon nüfusa sahip ve büyük bir uluslararası örgüte sahip bulunuyor.
- 02:23Türk Dünyasının Tarihi Gelişimi
- Türk Devletleri Teşkilatı'nın 10. Büyük Zirvesi yapılıyor ve bu organizasyon 2010'da kurulmuş.
- 1991'de bağımsız olan Türk Cumhuriyetleri, Sovyetler Birliği'nin 15 birlik cumhuriyetinden oluşan ve Türkçeyi konuşan Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ı kapsıyor.
- Sovyetler Birliği içinde ayrıca Rusya Federasyonu'nun içinde otonom cumhuriyetler ve bölgeler olarak var olan diğer Türk toplulukları da bulunuyor.
- 03:30Türk Kimliğinin Genişliği
- 1990'larda Türk dünyasının uluslararası bir örgüte sahip olabileceği düşüncesi, o dönemde aşırı sağcılık ve faşizmle suçlanıyordu.
- Türkiye'nin kültürel ve tarihi açıdan kaçamayacağı bir yer olan Türk dünyası, sadece Osmanlı mirası ve Türk coğrafyası değil.
- Türk kimliği kozmopolit ve çok geniş bir kimlik olup, farklı coğrafyalarda farklılıklar gösterse de dil ve kültür hinterland sahası açısından ortak noktaları büyük olan bir kimlik olarak tanımlanıyor.
- 04:58Che Guevara ve Kültürel Kimlik
- Che Guevara, Latin Amerika kültürel kimliğine inanıyordu ve motosikletle tüm Latin Amerika'yı gezmişti.
- Türkistan, Türk dünyasının bir parçası olup, Orta Asya, İç Asya veya Merkezi Asya olarak çeşitli şekillerde nitelendirilir.
- Türkistan ismi ilk olarak 550-600 yılları arasında Nesturi papaz Şebesinde tarafından "Türkastan" olarak kullanılmış ve Türklerin memleketi anlamına geliyordu.
- 06:28Türkistan'ın Tarihi
- Sovyetler Birliği'nin 1924'te milli hudutları belirlemesiyle ve milli cumhuriyetleri kurmasıyla Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti sona erene kadar Çarlık döneminde de Türkistan Guberniyası olarak devam etmiştir.
- 19. yüzyıl Rusya'sının Orta Asya, Türkistan ve Kafkasya'ya askeri valilikler aracılığıyla yönettiği sömürgeci bir politika vardı.
- 1917'deki ilk demokratik ihtilal sonrası Türkistan'da Kazakların ağırlıkta olduğu Kuzeyde Alaş ve Güneyde Özbekler, Kırgızlar ve Taciklerin yaşadığı Hokand muhtariyetleri oluştu.
- 08:01Türkistan'ın Sovyet Dönemi ve Sonrası
- 1924'te Türkistan ASSR (Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti) sona erdi, Özbekistan ve Türkmenistan ayrıldı, Kazaklara Kara Kırgız ait eser olarak ayrıldılar.
- Türkistan ismi silindi ve bir dönem yasaklandı, batı literatüründe de "Central Asia" veya "Inner Asia" karşılıkları kullanıldı.
- Pan-Avrupacılık, Pan-Amerikanizm ve Pan-Afrikanizm gibi ortak kültür, dil ve gelenek sahibi insanların bir pan-kültürel hareket içinde buluşması düşünülebilir.
- 09:12Türk Dünyası ve Kültür Sürekliliği
- Türk Devletleri Topluluğu, Türk dünyasının bütünleşme modelinde tarihi bir evreyi temsil ediyor.
- Türk dünyasında Macaristan, Finogurlar (Finler ve Estonyalılar) gibi farklı kültürler de yer alıyor.
- Türkistan bilgisi Türkiye'de çok geç farkına varılan bir konu olup, bazı Türk müellifleri "Türkiye" yerine "Türkistan" terimini kullanmışlardır.
- 11:12Türkçü Hareketi ve Turancılık
- Ziya Gökalp'in "Vatan ne Türkistan'dır" şiirinde ve Halide Edip'in Turan yaklaşımlı makalelerinde bu heyecanı görebiliriz.
- Zeki Velidi Togan, Rusyaolojisini ve coğrafyasını çok iyi kavramış biri olup, derin bir Turancı kültür almıştır.
- Togan'ın Turancılık anlayışı Türkiye'yi içermiyor, bu durumun nedeni kültürel yaklaşım ve Müslümanlık olabilir.
- 12:57Türkoloji ve Akademisyenler
- Sadri Maksudi, Rusya'da Duma üyesi olmasına rağmen Fransız kültürünü benimseyen ve Türkçesi mükemmel olan bir kişi olarak tanımlanıyor.
- Zeki Velidi, Tarih Kurultayı'nda Reşit Galip ve adamları tarafından hırpalanmış ve üniversiteden uzaklaştırılmış bir akademisyen.
- Zeki Velidi'nin dönüşü için protesto çeken üç genç asistan var: Orhan Şaik, Hüseyin Nihal Atsız ve Pertev Naili Bey.
- 14:49Pertev Naili Bey'in Kariyeri
- Pertev Naili Bey dışında diğer asistanlar üniversiteye dönemedi, Pertev Naili Bey ise solcuların içine itildi ve Fransa'ya gitti.
- Pertev Naili Bey komünist kimliği ile itham edildiğini ancak komünist olmadığını belirtmiş.
- Türk folkloruna ve halk edebiyatına büyük hizmetlerde bulunan Pertev Naili Bey, Fransız Türkolojisinde ciddi tetkik etmek ve diplomatikaya hakim olmak akımını başlatmış.
- 17:15Türkistan ve Bölgesel Tarih
- Türkistan adı geç devirde kullanılmış, daha önce Eftalilerin yaşadığı bölge Baktriya olarak biliniyordu.
- Baktriya, Oxus nehri boyu anlamına gelir ve bu bölgede çok yakın zamanlara kadar Farsça konuşulmuştu.
- İslam'ın gelişmesi dönemindeki büyük alimler Türk değil, İranlıydı ve bu alimler Arapça, İbranice biliyor ve grameri iyi yazıyorlardı.
- 19:04Türklerin Yerleşim Alanları
- Türklerin bugünkü Moğolistan bölgesinde ve o sınırda yaşadığı, oradan kısa zamanda yayıldığı belirtiliyor.
- Kırgızlar için batıdan gelen bir Aryak ile doğudan gelen bir kabilenin karıştığı teorisi var.
- Rusya arazisi Rusların ve Slavların değil, Fin kabilelerin yaşadığı bir yerdi; Moskova ve Oka adları Fince kökenli.
- 20:16Bulgarlar ve Tatarlar
- Çuvaşlar Proto-Turkish dilini konuşan ve Kısmen Bulgarlarla bağlantılı Hıristiyan bir grup.
- Bulgarlar Slav kökenli olup, Türklerin (Bulgarlar) devlet örgütçülüğü ve düzgünlüğü nedeniyle Bulgar ismini almışlar.
- Kazan Tataristan'ın tarihçileri ve münevverleri "Tatar" isminin sahih olmadığını, kendilerinin Bulgar olduklarını iddia ediyorlar.
- 22:16Kırım ve Tatar Kimliği
- Kırım'da sahildeki halka "Tat" denir, bu İranlı demektir ve Anadolu Türkçesi konuşanlardır.
- İç kısımda yaşayanlar Kıpçak Türkçesi konuşanlardır ve adada resmi bir "Tatarca" dili yoktur.
- Tatarlar büyük bir Moğol kabilesi olup, Rusya'nın istilası sırasında öncü olması nedeniyle etrafındaki Kıpçaklar bu ismi benimsemiştir.
- 25:48İsmail Vasari'nin Araştırmaları
- İsmail Vasari, Sovyetler Birliği'nde yasak yerlere bile Batılılar ve Varşova Birliği ülkelerinin adamları giremediği bir bölüme Sovyet meslektaşlarının yardımıyla girmiş.
- Vasari, hem Rusça hem Türkçe bilen, ayrıca Macarca ve Farsça biliyor ve ciddi bir araştırmacıdır.
- Başkalaşmış, Türkleşmiş Macarlar olan Başkırların tespit edildiği ve kabul edildiği bilinmeyen şeylerden biridir.
- 27:10Macarca ve Fince İlişkisi
- Filolog Germati, 18. asırda Fince ile Macarca'nın akraba olduğunu tespit etmiş, bu tespit kelime haznesiyle değil yapıyla gerçekleşmiştir.
- Finliler ve Macarlar arasında benzerlikler vardır, örneğin Estonya ve Finlandiya'daki insanların %90 benzerlikleri vardır.
- Macaristan'da Türkler ve Macarlar arasında dil konusunda karışıklık yaşanabilir, sokaktaki insanlar Türkleri ayırt edememektedir.
- 29:34Gagavuzlar Hakkında
- Gagavuzlar, 1928-1929 nüfus mübadelesi ile Osmanlı'dan Moldova'ya davet edilenlerdir.
- Gagavuzların nüfusu Moldova'da 180 bin civarındadır ve ayrıca Ukrayna, Bulgaristan, Romanya, Makedonya ve Yunanistan'da da bulunmaktadırlar.
- Gagavuzların konuştuğu Türkçe, Kırım sahillerindeki insanların konuştuğu Türkçe'ye benzerdir ve bu dil türkçesi kaybolmuş durumdadır.
- 33:04Balkan Türkleri ve Kökenleri
- Balkan Türkleri arasında Peçenek ve Kuman akımı da bulunmaktadır, ancak bu gruplar başka bir din görmemiş kişilerdir.
- Selçuklu idaresi Osmanlı kadar rijit olmamış, dil tedrisatı yerine din değişimi daha etkili olmuştur.
- Toroslar'daki insanlar Kıbrıs'a yerleştirilmiş, özellikle Kavga çıkarıp devleti cezalandıran kişiler Kıbrıs'a sürülmekle cezalandırılmıştır.
- 35:28Türkmenler ve Uygurlar
- Uygurlar, ilk Müslüman Türk devleti olarak 881'den 1934 Koca Ahmet Vefik Paşa iskanına kadar süreklilik göstermiştir.
- Anadolu'ya Türkistan'dan süreklilik bakmak için ara vermek gerekmektedir.
- Suriye, Filistin, Mısır ve Irak, Selçuklular döneminde hızlı bir şekilde Türkleşmiştir.
- 37:29Türk Dilleri ve Anlaşılması
- Dil tetkiklerinde "berdeli ağzı" gibi ifadeler kullanılır, örneğin Kavaklıdere Türkmeni ve Halep Türkmeni gibi farklı Türkmen grupları vardır.
- Farklı Türk dilini konuşan kişiler arasında anlaşılması zor olabilir, ancak zamanla herkes birbirini anlayabilir.
- Azerbaycanlılar ve Türkler arasında dil anlaşması zor olabilir, ancak Azerbaycan'ın dili Türkçe'den farklıdır.
- 41:17Kafkasya Bölgesi
- Kafkasya'da Karaçaylar, Balkarlar, Nogaylar gibi Türk kavimleri yan yana oturuyor ve Kumuk Türkçesi'nin sadeleşme akımında en kalıcı kelimeleri ürettiğini biliyoruz.
- Kafkasya'da Çerkezler, Adigeler, Osetler gibi farklı kavimler var ve bunlar birbirleriyle geçinemezler ancak Rus'a karşı hep birleşirler.
- Kafkasya'da Urartu kazılarında çıkan Çivi yazısı, Çeçenistan'dan gelen köylüler tarafından "bizim lisan" olarak tanımlanmış.
- 45:00Türk Dünyası ve Türkistan
- Türk dünyası kocaman bir yapı olarak görülüyor: gövdesi Türkistan, kafası Türkiye, boynu Azerbaycan.
- Çuvaşistan'da 2,5 milyon Hristiyan Ortodoks Türk var ve bunlar önemli bir kültür havzası oluşturuyor.
- Türkistan ikiye bölünüyor: Batı Türkistan ve Doğu Türkistan (kaşgariya), Doğu Türkistan Erzurum'a daha çok benziyor.
- 47:16Türkistan'ın Sınırları ve Ortaklar
- Batı Türkistan'ın kuzey sınırı Güney Sibirya (bugünkü Altay Cumhuriyeti) olup, orada Türkçesi konuşan küçük kavimler var.
- Güney Türkistan'da Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan bulunuyor.
- Güney sınırı Hindu Kuş Dağları olarak kabul ediliyor ve Afganistan'ın kuzeyinde 7 milyon Tacik var.
- 49:45Tacikistan ve Tacik Dili
- Tacikistan'da 3,5 milyon Tacik var ve Afganistan'ın resmi dili Tacikçe'dir.
- Tacikler "biz dağlıyız, bu Tacikçedir, her şey bizden çıkar" diyerek kendilerini vurguluyorlar.
- Tacikistan'da iki mezhep var: güneydeki dağlardaki ve Pamir Yaylası'ndaki Şii İsmaili mezhebi ile diğer bölgelerdeki Sünni mezhebi.
- 51:01Tacikistan'ın Kültür Özellikleri
- Tacikler Arap alfabesi yerine Krill alfabesini kullanıyorlar, ancak Firdusi'nin "Şehname"si için Arap alfabesini tercih ediyorlar.
- İran'daki insanlar için Sadi, Hafız, Bahaddin Amili, Fedosi, Seyyid Ahmet Kesrevi gibi şairler çok önemli.
- "Şehname"si İran'ın ruhu olarak kabul ediliyor ve herkesin bildiği bir eserdir.
- 52:45Türk ve Fars Edebiyatı Karşılaştırması
- Türk dünyasında dil birliği olmadığı halde, Fars dili Basra Körfezi kıyılarından, Kafkasya kıyılarından Tacikistan'a kadar aynı dili konuşan bir havza oluşturuyor.
- Türk dünyasında Mehmet Akif, Tevfik Fikret, Nazım Hikmet gibi şairler her yerde tanınıyor.
- Nazım'ın İstanbul Türkçesi'nin etkisi Azerbaycan'da bile hissediliyor.
- 54:28Tacikistan'ın Tarihi Mirası
- Tacikistan-Özbekistan sınırında Hocent şehri (eski adı Leleinaabad, orijinal adı Alexandre Eschte) bulunuyor.
- Bu şehir, İskender'in en uzak sınırı olarak biliniyor ve "Romus'u emziren dişi" olarak Roma'nın kurulduğu yer olarak anılıyor.
- Bu bölgede Roma hukuku seminerleri yapılmış ve Roma'ya ait eserler bulunmuştur.
- 58:47Rusya'nın Kolonyalizmi ve Kafkasya
- Rus kolonyalizmi, Türk İmparatorluğu'ndan daha kötü bir hakimiyet değil, vergi politikası ve vergi tahsilatı açısından benzerlikler gösteriyor.
- Rusya, muhtariyet verdiği zaman bile milleti bölmekle suçlanabiliyor.
- Kafkasya'da Rus edebiyatçıları (Tolstoy, Lermontov, Puşkin) Kafkasya'yı romantik bir şekilde tasvir ediyor ve bu bir tür "Kafkas romantizmi" oluşturuyor.
- 1:00:13Stalin ve Komünist Siyaset
- Konuşmacı, Kırım ve Kafkasya'dan gelen, Osmanlı askeri akademisi mezunu bir mebus hakkında konuşuyor.
- Stalin'in milliyetler politikası ve Bolşeviklerin içindeki Yahudi, Ukraynalı ve Gürcü unsurları vurgulanıyor.
- "Nasyonal" dergisinde Sultan Galif, Turan Rızkıfl, Maksim Ammasof gibi Müslüman komünistlerin bir araya geldiği belirtiliyor.
- 1:01:47Marksizm ve Oryantal İdare
- Marksizm'in en militanı ve en iyi hali Oryantal zihniyetin ve idarenin olduğu bir memlekette yerleşmez.
- Komünist dünyasında ilk defa WFTU (Dünya İşçi Birliği) bu teoriyi "Despotizm Oryantal" olarak ortaya attı.
- Batı'daki komünizm ve Sovyet sempatizanlığı Molotof-Ribbentrop Antlaşması ile bitti.
- 1:03:09Stalin ve Komünist Hareket
- Stalin'in bir yandan romantizm içinde, bir yandan da Alman başarılarını sevdiği ve bu durumun dünyayı nefret ettirdiği belirtiliyor.
- Stalin'inantisemitik düşünceleri ve komünist hareketin parçalandığı vurgulanıyor.
- Stalin'in Rus halkı şerefine Mars üniforması ve kadehi kaldırdığı, ayrıca serkova takımını yaptığı anlatılıyor.
- 1:05:05Büyük İmparatorluklar ve Çelişkiler
- Büyük imparatorlukların son derece büyük çelişkileri olduğu, Osmanlı İmparatorluğu da böyle bir çelişkili imparatorluk olduğu belirtiliyor.
- 19. asır safhasını parçalar olarak yaşayan Osmanlı İmparatorluğu'nun farklı şeyler tezahür ettirdiği vurgulanıyor.
- İran'da da benzer kuvvetler var ancak orada adamlar doğal bir şekilde iktidar paylaşıyorlar.
- 1:07:23İran'da Türkler
- İran'ın hem Fars hem de Türk bir memleket olduğu, iki kültürü de idare ettiği belirtiliyor.
- Türk azınlığın bir memleket için silah kullanmadığı, terör olmadığı ve kültürünü benimsediği vurgulanıyor.
- İran'da Azerilerin hem İstanbul Türkçe hem de Farsçayı biliyor ve iki kültürü de hizmet ettikleri anlatılıyor.
- 1:09:24İran'daki Türk Toplulukları
- İran'da Sasani Farsçası konuşan, Azer bölgesinin adamları olarak bilinen 300 binlik bir Türk topluluğu olduğu belirtiliyor.
- "Azeri" isminin Stalin tarafından koyulduğu ve bu ismin yanlış olduğu vurgulanıyor.
- İran'da sadece Güney Azerbaycan değil, Qashqai topluluğu ve Türkmen sahası gibi diğer Türk toplulukları da olduğu anlatılıyor.
- 1:11:57Çin'in Sibirya'ya Sızması ve Ekolojik Tehdit
- Çinlilerin Sibirya'ya sızması durdurulmalı, bunu sadece Rusya değil, bütün dünya yapmalı.
- Sibirya'nın ekolojisi iki yüz milyon Çinli orduyu kaldıramaz, toprağı kendi kendini toplayacak kadar sağlam değil.
- Sibirya'nın ormanları yazın aşırı sıcakta yanar ve sineklerin verdiği sıtma Afrikalı sineklerinkinden farklı bir nai vitesi var.
- 1:13:27Sibirya'nın Medeniyet ve Beşeriyet Değeri
- Eskimo benzeri Türk kabileleri ve Ruslar içinden kapanıklık içinde yaşamakta, sayıları yirmi'yi bulmuyorlar.
- Orayı medeniyet ve beşeriyet olarak korumak zorunludur, aksi takdirde korkunç şeyler olabilir.
- Çin'in yayılması sadece Sibirya bölgesi değil, Türkistan coğrafyasında da ciddi bir etki yaratıyor.
- 1:14:40Çin ve Hindistan'ın Kültürel Etkileri
- Hindistan'da farklı bir kültürel renklilik var ve Hindistanlılar dünyaya yayılabiliyor, kendilerini adapt edebiliyorlar.
- Yakında Batı milletleri ve Türkler de Hintli Müslümanları kabul edecekler çünkü adaptasyonu çok yüksek.
- Türklerde de yüksek adaptasyon kabiliyeti var, yarı göçebeliğin bu kabiliyette rolü var.
- 1:15:42Çinlilerin Adaptasyon ve Ekolojik Etkileri
- Çinliler alçak profile (low profile) yaşar, gizlenmeyle, çarşıda veya pazarda problem yaratmaz.
- Hindistan, İngiltere'yi etkiledi ve daha çok etkileyecek, Amerika'yı da etkileyecek çünkü adaptasyonu yüksek bir millet.
- Çinlilerin uyum kabiliyeti yoktur ve nüfusu dünyanın ekolojisine zarar vermektedir.
- 1:17:36Türkiye ve Çin İlişkisi
- Türkiye'nin en önemli kısmı Çin olabilir, Türklerin buradan kaçmış, gelmiş olduklarını hatırlatıyor.
- Türkiye'de Çinli eksikliği olduğunu belirtiyor.
- Konuşma sonlandırılıyor ve altı ay sonra devam edileceği söyleniyor.