Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi dersidir. Altıncı hafta Türkçe dersi kapsamında şekil bilgisi (morfoloji) konusu ele alınmaktadır.
- Video, şekil bilgisi konusunu iki ana bölüme ayırarak anlatmaktadır. İlk bölümde kök kavramı, isim kökü ve fiil kökü arasındaki farklar açıklanmakta, Türkçenin eklemeli ve sondan eklidir bir dil olduğu vurgulanmaktadır. İkinci bölümde ise yapım ekleri detaylı olarak ele alınmakta, yapım eklerinin dört ana türü (isimden isim yapan, isimden fiil yapan, fiilden isim yapan ve fiilden fiil yapan) örneklerle açıklanmaktadır.
- Videoda "-mek/-mak", "-iş/-iş", "-me/-ma" gibi yapım eklerinin farklı kullanım şekilleri ve zaman ekleriyle birlikte kullanımı durumlarında nasıl değiştiği örneklerle anlatılmaktadır. Ayrıca yapım eklerinin çekim eklerinden farkları da açıklanmaktadır.
- 00:01Şekil Bilgisi ve Kök Yapısı
- Türk dili dersinin bu hafta konusu şekil bilgisi (morfoloji) olup, Türkçe'nin kök yapısı ve ekleri anlatılacaktır.
- Şekil bilgisi, bir dili yapı yönünden inceleyen bilim dalıdır.
- Kök, bir sözcüğün anlamlı ve en küçük yapı birimidir, bir sözcüğün herhangi bir yapım ve çekim eki almadan önceki ilk halidir.
- 00:43Kök ve Ek İlişkisi
- Sözcüğün aldığı ekler kökün anlamını değiştirerek yeni sözcükler oluşturabilir veya o kelimeyi cümle içerisinde kullanmamıza yardım edebilir.
- Ekleşme esnasında kelimenin kökünün anlamı tamamen değişmez, yeni kelime köküyle anlam bağını sürdürür.
- Bir kelimenin kökünü bulurken, o kelimenin kökünün kelimenin bütünüyle anlam ilişkisinin bulunmasına dikkat edilmelidir.
- 02:16Kök Türleri ve Özellikleri
- Türkçede kökler genellikle tek heceli sözcüklerden oluşur, birden fazla heceye sahip olan bazı sözcük kökleri eski Türkçe döneminde tek heceli olarak görülmüştür.
- Türkçe yapısına göre eklemeli bir dil olup sondan ekli bir dildir, yani kelime kökü kelimenin başında yer alır ve ekler kökün sonunda yer alır.
- Kelimeler basit, birleşik ve türemiş olarak üçe ayrılır; sözcük köklerini isim kökleri ve fiil kökleri olarak ikiye ayırırız.
- 03:51Isim Kökleri ve Fiil Kökleri
- Kök halindeki kelime bir varlığın adı ise isim kökü, sonuna "-mak/-mek" getirilemeyen kelimeler isim köküdür.
- Eş sesli kelimeler (gül, yüz gibi) hem isim hem fiil olabilir, bunları ayırt etmek için kelimenin bütününe bakılmalıdır.
- Fiil kökleri sonuna "-mak/-mek" getirilebilen, iş, oluş, eylem, hareket bildiren kelimelerdir ve genellikle bir kısa çizgi ile gösterilir.
- 06:39Ekler ve Türleri
- Ekler, eklendikleri kelimelerden ya yeni kelimeler türetir ya da onları kişiye, zamana ya da mekana bağlayarak cümle içerisinde kullanılmasını sağlarlar.
- Eklerin iki görevi vardır: yeni kelime türeten yapım ekleri ve kelimeyi cümle içerisinde kullanmaya yaratan çekim ekleri.
- Yapım ekleri yeni kelime türetirken, çekim ekleri kelimeyi kişiye, zamana ya da mekana bağlayarak cümle içerisinde kullanılmasını sağlar.
- 07:48Yapım Ekleri ve Özellikleri
- Yapım ekleri, sözcük köklerine gelerek ondan yeni kelimeler türeten eklere verilen isimlerdir ve bu türetme dilin kuralları çerçevesinde gerçekleştirilir.
- Yapım eklerinin her sözcüğe getirilemeyeceği, aynı türden bütün sözcüklere getirilemeyeceği ve işlekliklerinin kullanım sıklığına ve yerlerine göre değiştiği belirtilmiştir.
- Yapım eklerinin çekim eklerinden farkı, aynı cinsten yapım eklerinin üst üste gelebilmesidir, ancak çekim eklerinin aynı cinsten üst üste gelmesi mümkün değildir.
- 10:29Yapım Eklerinin Türleri
- Türkçede toplam dört çeşit yapım ek bulunmaktadır: fiilden isim yapan ekler, fiilden fiil yapan ekler, isimden isim yapan ekler ve isimden fiil yapan ekler.
- Yapım ekinin türünü belirlemek için, ekin kökten yeni bir kelime türetip türetmediğini ve türettiği kelimenin isim mi fiil mi olduğunu anlamak gerekir.
- Çoğul eki (ler, lar) yapım eki değildir, çünkü kelimeden yeni kelime türetmez, sadece sayısını değiştirir.
- 11:49Yapım Eklerinin Örnekleri
- "Kumluk" kelimesinde "luk" eki, isimden isim yapan yapım ektir çünkü "kum" isminin üzerine gelerek "kumluk" ismini türetmiştir.
- "Bağ" kelimesinde "a" eki, isimden fiil yapan yapım ektir çünkü "bağ" isminin üzerine gelerek "bağlamak" fiilini türetmiştir.
- "Bilgi" kelimesinde "gi" eki, fiilden isim yapan yapım ektir çünkü "bilmek" fiilinden "bilgi" ismini türetmiştir.
- 13:15Fiilden Fiil Yapan Ekler
- "Boğdur" kelimesinde "dur" eki, fiilden fiil yapan yapım ektir çünkü "boğmak" fiilinden "boğdur" fiilini türetmiştir.
- "Avlama" kelimesinde "ma" eki, fiilden isim yapan yapım ektir çünkü "avlamak" fiilinden "avlama" ismini türetmiştir.
- "Gezme" kelimesinde "me" eki, genellikle fiilden isim yapan yapım ektir, ancak zaman ekleri veya olumsuzluk ekleriyle birlikte kullanıldığında fiilden fiil yapan ektir.
- 15:10Yapım Eklerinin Kullanım İncelemeleri
- "Girme" kelimesinde zaman eki gelirse (girmiş, girecek), "me" eki fiilden fiil yapan yapım ektir.
- "Bakış" kelimesinde "ış" eki fiilden isim yapan yapım ektir, ancak "bakıştık" gibi fiilden fiil yapan eklere sahip kelimelerde "ış" eki fiilden fiil yapan yapım ektir.
- "Yalvarmak" kelimesinde "mak" eki fiilden isim yapan yapım ektir, bu nedenle "yalvarmak" bir isimdir.