Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir coğrafya eğitim dersi formatında olup, bir öğretmen tarafından toprak sınıflandırması ve özellikleri hakkında kapsamlı bilgiler sunulmaktadır. Konuşmacı, toprak bilimi alanında uzman bir eğitimci olarak görünmektedir.
- Video, toprak sınıflandırmasının öneminden başlayarak, Türkiye'de kullanılan 38 sınıflama sistemi ve daha sonra geliştirilen toprak taksonomisi hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Toprak sınıflandırma sisteminin yapısı, pedon (toprak profil), yüzey tanımlama katmanları (epipedonlar) ve alt katmanlar (horizonlar) gibi temel kavramlar açıklanmaktadır. Ayrıca, farklı toprak türlerinin (kahverengi, kırmızı Akdeniz, kireçsiz kahverengi, kumlar, çakıllı topraklar, volkanik topraklar vb.) özellikleri, oluşum süreçleri ve Türkiye'deki dağılımları ele alınmaktadır.
- Ders, toprakların oluşumunda etkili olan faktörleri (vejetasyon, yıkanma, birikme), toprak katmanlarının özellikleri ve renklerinin iklimsel bilgileri taşıdığı konularını da içermektedir. Türkiye'deki yaygın toprak türleri ve bunların coğrafi dağılımı, Almanya'dan getirilen örneklerle birlikte görsel olarak gösterilmektedir.
- Toprak Sınıflamasının Önemi ve Tarihi
- Toprak sınıflamasının öneminden bahsedilerek, toprak taksonomisi ve taksim öncesindeki otuzsekiz sınıflamasından konu ele alınacaktır.
- Yarınki seminerde 1998 yılında kabul edilen, 2006'da güncellenen ve 2014'te tekrar revize edilen 76 sınıflamadan bahsedilecektir.
- Günümüzde kabul edilen iki sınıflama sistemi, 38 sınıflama ve 76 sınıflamadır.
- 00:41Sınıflama Türleri
- Sınıflama, ekosistemdeki nesneleri çeşitli özelliklerine göre bilimsel ve teknik olarak sınıflandırmaktır.
- Teknik sınıflandırma, özel bir amaç uğruna yapılan sınıflandırmalardır; örneğin arazi kullanım klası, su, tarıma uygunluk veya koruma kanununda kullanılan sınıflamalar.
- Bilimsel sınıflamalar, toprakların benzerliklerini ve özelliklerini gruplara ayırarak, kullanım ve yönetsel amaçlı tedbirlerin homojen testini sağlamaktır.
- 02:14Sınıflamanın Tarihsel Gelişimi
- İlk kayıt altına alınan sınıflama, MÖ 2000'de (4000 yıl önce) Çin'de yapılmış olup, tarımsal verime göre sınıflandırmıştır.
- İlk tarım kalıntıları Irak'ta, Mezopotamya'da 13.000 yıl öncesine dayanmaktadır.
- Sulama çalışmaları MÖ 9500 yıllarına, toprak koruma çalışmaları ise MÖ 6000-4000-2000 yılları arasında tarihselleştirilmiştir.
- 03:31Toprak Tanımı
- Toprak, kayaçların ayrışma ürünlerini içeren mineral kısım ve bitkisel-hayvansal atıkların organik kısmı, su ve hava bulunan bir komplekstir.
- Toprak, bitkilerin ve canlıların yaşadığı beslenme ortamı olup aynı zamanda endüstriyel bir hammaddedir.
- Toprak, yer kabuğunun yüzeyinde genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle değişime uğramış, çeşitli ayrışma düzeylerinde pekişmemiş organik ve mineral maddeler içeren bir bütündür.
- 05:17Toprak Sisteminin Canlı Özellikleri
- Toprak canlıdır ve bir sistemin canlılığı için bir döngüsü vardır.
- Sisteme katılımlar: yağışla gelen su ve çözmüş elementler, tarımsal faaliyetlerle gelen gübre ve mineral, erozyon nedeniyle gelen partiküller, bitki kökleri ve organik madde.
- Sistemden uzaklaşmalar: toprakta su ile yıkanma, erozyon nedeniyle taşınma, bitkilerin besin elementlerini alması ve hasadıyla toprakın nakledilmesi.
- 07:02Toprak Sistemindeki Dönüşümler
- Toprak sisteminde yer değişimleri ve dönüşümler vardır; dönüşümler genelde kimyasal reaksiyonlarla meydana gelir.
- Dönüşümler, minerallerin ayrışarak ikinci dönüşmesi ve tekrar sentezlenmesiyle toprak profilinde fiziksel, kimyasal ve mineral değişkenliklere neden olur.
- İyi bir toprak, ayrışabilir nitelikte olmalı ve içindeki mineral içerik fazla olmalıdır; bu da toprakın verimli, sağlıklı ve gelişime açık olmasını sağlar.
- 08:44Toprak Biliminin Gelişimi
- 19. yüzyıla kadar toprak jeolojinin bir parçası olarak görülürken, 19. yüzyılda Rusya'da bir jeolog, vergi toplamak amacıyla toprak sınıflaması yapmıştır.
- Aynı kayaç üzerinde oluşan toprakların farklılaştığını gözlemleyen jeolog, çevresel faktörlerin (iklim, vejetasyon) toprak oluşumunda etkili olduğunu ortaya koymuştur.
- Çevresel faktörlerin aktif-pasif olmasına göre sınıflandırılması ve matematiksel formülasyonu yapılmıştır.
- 11:07Toprak Sınıflama Sistemleri
- Otuzsekiz sınıflama sistemi, Türkiye'de kullanılan sınıflama sistemi olup, 1964 yılına kadar Amerika'da kullanılmıştır.
- Bu sistem kişisel yorumların öne çıktığı ve modifiyeasyona açık olmadığı için yeni bir sınıflama sistemi geliştirilmiştir.
- Yeni sistem 1960'da 7-7 yaklaşım ile 6 sınıflama oluşturulmuş ve 1975'te toprak taksonomisi adını almıştır.
- 12:22Farklı Ülkelerin Sınıflama Sistemleri
- İngiltere'nin Robinson tarafından hazırlanmış, Fransa'nın, Avustralya'nın, Kanada'nın, Almanya'nın, Çin'in, İran'ın ve Rusya'nın kendi sınıflama sistemleri bulunmaktadır.
- 1998'de ortaya konulan ve 2000'li yılların temelini atan Dünya Referans Sınıflama Sistemi bulunmaktadır.
- Türkiye'de kendi sınıflaması olmamakla birlikte var olanları kullanmayı tercih etmektedir.
- 13:25Otuzsekiz Sınıflama Sistemi
- Otuzsekiz sınıflama sisteminin temelini Rus bilim insanı tarafından atılmış, temel etken toprak oluşumudur.
- Sistemde üç ordu tanımlanmış olup, altı kategori sisteminden oluşmaktadır: ordu, büyük grup, alt grup, familya ve tür.
- Zona ordusu, iklimsel değişkenlik ve vejetasyon değişikliğiyle etkilenen toprakları kapsar.
- 15:35Türkiye'deki Toprak Grupları
- Türkiye'de bulunan Zonal ordusuna ait büyük toprak grupları arasında kireçsiz kahverengi topraklar, kırmızı Akdeniz toprakları ve kırmızı kahverengi topraklar bulunmaktadır.
- Anadolu'nun en yaygın toprak grubu kahverengi topraklardır ve Türkiye'de en az yer kaplayan toprak grubu olan Siem toprakları vardır.
- Doğu Karadeniz'de tipik olmasa bile sarı-kırmızı poz toprakları bulunmaktadır.
- 18:39İntro ve Az Sınıflar
- İntro sınıflarında orman örtüsü altında dik yamaçlarda kahverengi orman toprakları, daha az eğimli yamaçlarda rezine toprakları bulunmaktadır.
- Az sınıflarında kurumsal topraklar, kahverengi topraklar, tuzlu alkali topraklar ve bataklık topraklar yer almaktadır.
- Türkiye'de bulunan az olanlara kum, çakıllı topraklar ve kol yerleri dahildir.
- 20:31Toprak Taksonomisi
- Toprak taksonomisinin amacı topraklar hakkında bilgi elde etmek, topraklar arasındaki ilişkileri ortaya koymak ve çeşitli amaçlar için bu sonuçları değerlendirmektir.
- Taksonomide 12 ordu, 300'den fazla alt grup ve 2400'den fazla büyük grup bulunmaktadır.
- Toprak tanımlarken profil çukuru açılıp toprağın özelliklerini belirleyerek kaydedilir ve bu çukura pedon adı verilir.
- 21:24Pedon ve Yüzey Tanımlama Katmanları
- Pedonun çevresinde benzer özellikler bulunan belirli bir büyüklükteki alanlar polipedon olarak isimlendirilir.
- Taksonomide genetik olmayıp, herkesin görebileceği morfolojik özellikler ve ölçülebilen nitelikler dikkate alınarak tanımlamalar yapılır.
- Mollis ordusu içerisinde toprakları tanımlamada kullanılan önemli bir yüzey tanımlama katmanı vardır ve bu genelde çelik ya da orman örtüsü altında oluşmuş, koyu renkli, organik madde içeriği yüksek olan, 20-25 santim kalınlığında, kuruyken bile yumuşak olan bir katmandır.
- 23:22Toprak Katmanlarının Özellikleri
- Toprakta kil ve organik madde katmanları bulunur, bu katmanlar negatif yük taşıyıcıdır.
- Birim miktardaki toprağın tutabileceği maksimum katyon miktarı veya toplam negatif yük miktarı, toprağın katyon değişim kapasitesi (KDK) olarak adlandırılır.
- Bazik elementlerin KDK oranının %50'den fazlası bazlar doygunluğu, %50'nin altında ise asidik özellik gösterir.
- 24:49Yüzey Katmanları
- Melaik yüzey katmanı, açık renkli, düşük organik madde içeren, zayıf gelişim gösteren ve sert yapıdaki katmandır.
- Organik katmanlar, 30 günden fazla suyla satür halde bulunan, 20-60 cm kalınlığında, hacimsel olarak %75'ten fazla lif içeren ve hacim ağırlığı 1,0 g/cm³'den küçük olan topraklardır.
- Antropik katman, uzun yıllar gübreleme neticesinde özellikle fosforlu gübrelerin verilmesiyle oluşur ve fosfor içeriği 500 mg/kg'in üstündedir.
- 27:02İnsan Etkisi Altındaki Katmanlar
- Lefkadorizon, farklı toprak parçaları, hayvansal ve inşaat atıkları karıştırılarak oluşturulan katmandır.
- Türkiye'de özellikle Akdeniz bölgesinde kayalık alanlarda, normal alanlardaki temel kazı toprakları veya drenaj kanallarındaki kazı toprakları kullanılarak tarım yapılmaktadır.
- Polislik ve Beton katmanları, 20 cm veya daha kalınlıkta, yüksek organik karbon içeren yüzey katmanlardır; polislik birkaç günden fazla satür halde bulunurken, beton sürekli satür halde olur.
- 28:59Yüzey Altı Katmanlar
- Epipedonlar, yüzey altındaki herhangi bir katmanda elasyon (birikme) veya eluviyon (yıkanma) sonucu oluşan katmanlardır.
- Kir birikim katmanına "argillic horizon", yıkanma katmanına "albic horizon", kireç birikim katmanına "calcic horizon" denir.
- Strüktürel gelişim veya renk değişimi olan katmanlara "kandic horizon", sıkışmış, sert katmanlara "duric horizon", sodyum birikim katmanlarına "natric horizon" denir.
- 30:26Özel Toprak Katmanları
- Oksic horizon, tropikal bölgelerde laterizasyonla birlikte yüksek ayrışma sonucu oluşan, kıpkırmızı renkli, kavim, kuvars ve oksitlerin biriktiği katmandır.
- Petrocalcic horizon, kirecin çimentolandığı ve kalleşmenin meydana geldiği, İç Anadolu ve Akdeniz bölgesinde yaygın olan bir katmandır.
- Tuz birikim katmanına "salic horizon", demir oksitlerin ve organik maddenin biriktiği katmana "spodic horizon" denir.
- 32:10Organik Topraklar
- Organik topraklar, ayrışma düzeyine göre üç gruba ayrılır: fikoluk (yüzde 20'nin altında ayrışma), humus (yüzde 20-80 arasında ayrışma) ve sapric (yüzde 80'den fazla ayrışma).
- Toprak sınıflandırmasında 12 horizon, 60 alt horizon, 300'den fazla büyük grup, 2400'den fazla alt grup, çok sayıda familya ve sayısız seriler bulunmaktadır.
- 33:06Toprak Sınıflandırma Yöntemi
- Toprak sınıflandırması için öncelikle toprağın hangi orduda yer aldığı belirlenir.
- Toprak sınıflandırmasında önce ordu, sonra toprak grubu, alt grup ve son olarak toprak ismi belirlenir.
- Toprak ismi belirlenirken familya, toprak nem rejimi, horizon özellikleri ve toprak işleme özellikleri dikkate alınır.
- 34:04Toprak Sınıflandırma Örnekleri
- Çanakkale Ovası'nda bir tanımlama yapıldığında, çok az toprak profil gelişim gösterdiği için ordusu eltisol olarak belirlenir.
- Toprak sınıflandırmasında "superaktif bilezik" gibi familya özellikleri, "ol" gibi ordu özellikleri ve "o" gibi nem rejimi özellikleri kullanılır.
- Toprak sınıflandırmasında toprak oluşum faktörleri, orizonlar ve endolar dikkate alınarak sınıflandırma yapılır.
- 36:42Toprak Katmanları ve Özellikleri
- Beton, genetik ozonlar arasındaki ilişkiyi gösterir ve belirgin bir sınırlaması olmayan bir yüzey tanımlama katmanıdır.
- Molis topraklar kalın koyu renkli, doygunluğu yüzelli üstünde olan basit kökenli yüzey katmanlı organik bahçelerdir.
- Poz topraklarında beyazımsı renkli al orizon (yıkanma katmanı) ve bs (oksitlerin biriktiği) katmanlar bulunur.
- 40:17Toprak Orduları
- Toprak sınıflandırmasında toplam 12 ordu vardır: antisol, inti, antis, sporun, sol, moni, sol, al, sol, oksi sol, ultisol, ars, vertisol ve hiti.
- Eltisol ordusu, çok az toprak profil gelişimi gösteren, çok genç toprakları kapsar.
- Türkiye'de en yaygın toprak ordusu eltisol olup, akarsu depozitleri, filmler, poli yerler ve eski sınıflamadaki kahverengi orman topraklarının rezleri bu orduda sınıflandırılır.
- 43:35Vertisol Toprakları
- Vertisol toprakları, 38 sınıflamasında "38'e grubu" olarak adlandırılan ve Türkiye'de yaygın olan bir toprak türüdür.
- Bu topraklar yüzeyinde 3-3,5 cm derinlikte parmak parlak kayma yüzeylerine sahip, kirli katmanlar içerir ve kurak dönemlerde 2-3 metreye kadar giden çatlaklar oluşur.
- Vertisol toprakları, su aldığı zaman şişer ve buharlaştığında büzülür; bu döngüde toprak yüzeyinde mikro rölyef (köstebek gezmiş gibi tümsekler) oluşur.
- 45:08Vertisol Topraklarının Özellikleri
- Vertisol topraklarında yüzey katmanı (A horizon) 20 cm'den 1 metreye kadar değişken kalınlığa sahip olabilir.
- Bu topraklar çanakkale, Muş, Çukurova ve Konya gibi yarı kurak, yarı nemli ve kurak iklim bölgelerinde yaygındır.
- Vertisol toprakları sanat yapıları için uygun değildir, çok yıllık meyve yetiştiriciliği için de uygunsuzdur, ancak kuru pamuk ve ayçiçeği yetiştiriciliği için önemlidir.
- 48:01Aridisol Toprakları
- Aridisol toprakları, 38 sınıflama sistemindeki geçit kahverengi toprakların önemli bir kısmını oluşturur.
- Bu topraklar yüzeyinde bir kambik (B horizon) katmanı bulunur ve dünyada %15'in üzerinde bir yaygınlığa sahiptir.
- Aridisol toprakları, Türkiye'de özellikle İç Anadolu Bölgesi ve Konya çevresinde yaygın olan tuzlu toprakları, kahverengi toprakları ve kırmızı kahverengi toprakların bir kısmını içerir.
- 52:34Mollisol Toprakları
- Mollisol toprakları, eski sınıflamalardaki çer topraklar ve kastro toprakları gibi, orman bitki örtüsü altında bulunan toprakları kapsar.
- Bu topraklar Doğu Anadolu'nun kuzey kısmında (Kars, Ardahan, İğdır) ve Marmara bölgesinde kestane renkli toprakları içerir.
- Mollisol topraklarının temel özelliği yüzeydeki koyu renkli, organik maddesi zengin A horizonu ve altında bulunan kambik katmandır.
- 53:40Toprak Sınıflamalarının Genel Özellikleri
- Mollisol toprakları dünya genelinde %1 yer kaplamaktadır ve sıkışmış bir katman yoksa oldukça verimlidir.
- Bu topraklar, Türkiye'de kestane yetiştiriciliği için önemli bir alandır.
- Mollisol toprakları, kireç üzerine oluşmuş ve A1, A2, BBC, Bk olarak sınıflandırılır.
- 54:52Spor Toprakları
- Spor topakları, kalın ve koyu renkli A horizonları, yüksek organik madde içeriği ve yumuşak yapıya sahip topraklardır.
- Spor topraklarının oluşumunda eğitim ve vejetasyon önemli faktörlerdir; yıkanma ve birikme horizonları olması gerekir.
- Asidik su kaynağına ihtiyaç duyulur; basit elementler arkasından kirler toprak içinde sızarken, pH 5'in altına düştüğünde demir oksitleri mobil hale gelir ve aşağı doğru taşınır.
- 56:09Spor Topraklarının Yapısı
- pH 4'ün altına düştüğünde organik madde dispertizasyona uğrayarak taşınabilir hale gelir.
- Spor topraklarında önce hidrojen ve alüminyum dominant olduğu bir katman oluşur, ardından E-horizon veya alb horizon görülür.
- Alb horizonun altında yıkanan materyallerin biriktiği birikim katmanı (Bhs) bulunur, bu katman mutlaka olması gerekir.
- 57:06Türkiye'deki Spor Toprakları
- Spor toprakları genellikle Doğu Karadeniz, Orta ve Doğu Karadeniz bölgelerinde görülür, ancak tipik örnekler bulunmakta zorluk çekilmektedir.
- Doğu Karadeniz'de özellikle masa tipi kısımlarda veya çukur lokasyonlarda organik maddenin erozyonla yok olmadığı yerlerde poz olabilir.
- Spor topraklarında organik katman birikimi görülür, A horizonun tamamı dönüşümle yıkanarak E horizonuna düşer, altında ise sesli oksitlerin biriktiği katman bulunur.
- 59:42ALS Toprakları
- ALS toprakları tipik bir arşivlik orizona ve kil birikim katmanına sahip olan topraklardır.
- Bazik uygunluğun %35-50 arasında olması gerekir, bazik uygunluğun %35'in altında olanlar ALS olarak sınıflandırılır.
- Türkiye'deki terörsu topraklarının önemli bir kısmı ALS ordusu içerisinde sınıflandırılır ve bu topraklar O topraklara göre daha verimlidir.
- 1:03:29Organik Topraklar
- Organik toprakları tanımlarken Histool ordusu kullanılır, bir toprağın organik olabilmesi için 80 santim katman içerisindeki organik kısımların kalınlığının 40 santimden fazla olması gerekir.
- Organik topraklarda katmanlardaki renksel farklar önemlidir, bu renksel farklar iklimsel değişkenliği gösterir.
- Ayrışma düzeyinin yüksek olduğu dönemlerde renk daha koyudur, düşük olduğu dönemlerde renk daha açıktır; sıcak iklim koşullarında mikroorganizma faaliyetleri yüksek olduğu için ayrışma yüksektir.
- 1:06:50Volkanik Topraklar
- Volkanik topraklar, volkanik materyaller (küller, türler, camlar) üzerine oluşmuş topraklardır ve ayrışma ve dönüşümlerin özellikleri, taşıma ve birikme olayları çok azdır.
- Volkanik topraklar birinci, ikinci veya fertler olabilir ve her türlü iklimsel özellikte olabilirler, önemli olan volkanik faaliyetin olduğu yerlerde oluşmalarıdır.
- Türkiye'de Manisa, Kula, Kayseri, Diyarbakır, Osmaniye, Antakya, Burdur, Çanakkale gibi bölgelerde volkanik topraklar bulunabilir.
- 1:07:59Antisol Toprakları
- Antisol topraklarında volkanik aktiviteler sonucu kül katmanları oluşmuş, üstüne toprak profili gelişmiş, tekrar volkanik aktivite sonucu kül gelmiş ve bu süreç tekrarlanmıştır.
- Erozyon yüzeyi oluştuğunda, üstteki profil gitmiş, daha sonra yeniden volkanik materyal gelmiş ve üzerinde toprak profil gelişmiştir.
- Antisol toprakları, iklim bölgelerinde oluşur, verimli olmayan, iyi derecede ayrışmış topraklardır ve yoğun bitki örtüsü nedeniyle hızlı bir gelişme gösterir.
- 1:09:12Oksit Horizon
- Oksit horizon, yüksek yağış nedeniyle topraktaki silikat minerallerinin yıkanması sonucu, ayrışma direnci yüksek olan kuvars, kavim, muskovit, demir oksit ve alüminyum oksit minerallerinin kalmasıyla oluşur.
- Demir oksit ve alüminyum oksit mineralleri, yaş koşullarında oksit olarak kıpkırmızı bir gövde oluşturur ve bir metreden beş-altı metreye kadar giden bir alt oksit katmanı oluşur.
- Oksit horizonlar doğal bitki örtüleri, yağmur ormanları ve çöl ortamlarında görülebilir.
- 1:11:01Gerisol Toprakları
- Gerisol toprakları, yılın 365 gününde eksi 100 santim toprak derinliği içerisinde mutlaka bir katmanın donmuş olması gereken topraklardır.
- Bu topraklar genellikle kutup bölgelerinde bulunur, Türkiye'de ise Ciro ve Ağrı Dağı yükseklerinde olabileceği ifade edilir.
- Gerisol topraklarında, donmuş katman (frozen layer) sürekli doğum koşullarını ifade eder ve dünya genelinde yaklaşık %9 oranında alanı kaplamaktadır.