Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan topografya dersinin dördüncü hafta içeriğini içeren eğitim materyalidir.
- Video, kurak ve yarı kurak bölgelerin genel özelliklerini, dünya üzerindeki dağılımını ve oluşum nedenlerini ele almaktadır. İlk bölümde kuraklığın tanımı, çöllerin karakteristik özellikleri, bitki örtüsü ve toprak yapısı anlatılırken, ikinci bölümde bu bölgelerde şekillendirme süreçleri (fiziksel parçalanma, kimyasal ayrışma, rüzgar etkisi, akarsuların etkisi) detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca farklı çöl türleri (subtropikal, soğuk ve serin çöller), çöl morfolojisindeki oyuntular, köprüler, bolsonlar ve kanyonlar gibi görsel materyallerle desteklenen morfolojik yapılar da incelenmektedir.
- 00:06Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerin Genel Özellikleri
- Kurak kelimesi kum terimiyle eş anlamlı değildir, sıcaklıkla kuraklığın birleştiği bir aksiyondur.
- Fiziksel kuraklık, su bulunmamasına rağmen buharlaşma nedeniyle yok olan su durumudur, fizyolojik kuraklık ise su bulunmamasına rağmen buharlaşma nedeniyle yok olmayan su durumudur.
- Çöller genel anlamda tropikal, karasal ve Akdeniz iklim bölgelerinde sınırlanmış olan yerlerdir ve tüm kuraklık dereceleri bulunur.
- 01:14Çöllerin Tanımı ve Özellikleri
- Çöl terimi etimolojik olarak insandan yoksun yerler anlamına gelmektedir, ancak günümüzde iklimsel ve biyolojik karakteri dolayısıyla kullanılmaktadır.
- Çölün genel karakteristik özelliği bitki örtüsünün çok az ve cılız olmasıdır.
- Çöller yağışı çok düşük ve düzensiz, buharlaşmanın çok fazla olduğu, bitki ve hayvan türlerinin hayatta kalamayacak kadar az olduğu bölgelerdir.
- 02:21Çöllerin Dağılımı ve Özellikleri
- Yalnızca yağış miktarının az olması kuraklık için yeterli bir ölçü değildir, çöller insan eliyle sulama yapılmadan tarımın mümkün olmadığı bölgelerdir.
- Dünya karalar yüzeyinin yaklaşık %36'sı kurak ve yarı kuraktır ve dünyanın nüfusunun yaklaşık %13'ünü barındırmaktadır.
- Çöl kavramı çeşitli araştırmacılara göre değişik açılardan ele alınmıştır, Mortensen çölün sahasını daraltmak istemiş ve bitki örtüsünü hiç bulmadığı yerler olarak tanımlamıştır.
- 03:21Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerin Ayırımı
- Günümüzde kurak-yarı kurak bölgeleri ayırmak için hidrografik açıdan yapılan bir genelleme vardır.
- A sürekli akışı olmayan bölgeler ve android denilen akarsulara sahip fakat suların buharlaşmayla veya vadi diplerinde kaybolan ya da lag son bulan bölgelerdir.
- Rölf (havzanın aşağı kısımlarında androizminin oluşumunu sağlar) havzaların yukarı kısmında ise android akarsuların varlığı yağışlı iklimden dolayıdır.
- 04:02Çöl Ortamının Baş Karakteristikleri
- Çöllerin en önemli karidestik özelliği sürekli ve entegre bir dra sisteminden yoksul olmasıdır.
- Çöllerin morfizi sade ve açık olup, rüzgar etkin bir araştırmacıdır.
- Çöl toprakları genellikle kayalık tepeler üzerine kalan iskelet litosörler ya da rüzgarın getirdiği kuvars kumları ya da çakıllı arıyan birikimleri şeklindedir.
- 05:00Çöllerin Jeolojik Özellikleri
- Çöllerde bulunan gerçeklerin birçoğu son derece yaşlıdır, örneğin Orta ve Batı Sahra'nın geniş çöllerin yaşı 500 milyon yıl kadardır.
- Avrasya'daki İelts kayası, Uluru ya da diğer adıyla Sahra'nın granit insel bergleri kuraklığın göstergesi olarak sayılmamalıdır çünkü bugünkü morfolojileri önceki iklimlerin devamına bağlı olarak erozyona borçludurlar.
- Çöllerde bulunan birçok gerçek çok eski jeoloji de kalmak, erozyonel yer şekilleri ile çok genç birikim şekillerini yan yana bulunmasıdır.
- 05:49Çöl Ortamının İklimsel Özellikleri
- Çöl ortamına hakim olan iklimlerin genel karakteri yıllık yağış miktarı 200 milimetreden azdır ve özel ve değişmeyen bir yağış rejiminin yokluğu etkindir.
- Sıcaklık farkları önemli olması, gün içinde çölü karakterize eden özelliklerden biridir.
- Çöllerde bitki hayatı gelişmiş değildir, hatta mutlak çöllerde bitki hayatı yoktur.
- 06:15Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerin Dağılımı
- Kurak ve yarı kurak bölgeler yeryüzünde oldukça geniş bir alan kaplar, 40 milyon kilometrekarelik bir alana sahiptir.
- Asıl iş alanları sub-tropikal kuşaktır, bunun dışında tropikal bölgelerde orta iklim kuşağının karasal özellik gösteren sahalarda da yer alırlar.
- Yarı kurak bölgeler yıllık yağışların çöllere oranla daha fazladır (255 milimetre arasında değişkenlik gösterir), bu temel yağış özelinde kurak-yarı kurak arasındaki farkları ayırt etmemizdeki önemli parametrelerden biridir.
- 07:15Çöllerin Oluşum Nedenleri
- Kurak bölgelerde karşımıza çıkan tuzlu ve kuru göller, eskiden buralarda kurulmuş olan drenaj sisteminden arta kalanlardır.
- Çöllerde bazı mağara resimleri bize daha önce buranın iklimin daha farklı olduğuna dair ispatlar sunabilirler.
- Libya çölündeki zürafa-fil çizimleri ve Paleolitik döneme ait avcılık resimleri, buraların daha önce daha yağışlı ve ılıman iklimde olduğunu göstermektedir.
- 08:22Çöllerin Oluşum Nedenleri ve Türleri
- Çöl oluşumunda çeşitli nedenler vardır, bunlardan biri atmosferin genel dolaşımı ile ilgilidir; sürekli olarak yüksek basınç altında kalan alanlarda kurak sağdır.
- Soğuk su akıntıları da çöl oluşumunu tetikleyebilir, özellikle Peru'daki Navib çölü gibi soğuk su akıntıların etkisiyle oluşan çöller vardır.
- Dünyadaki çöller subtropikal çöller (Sahra, Arabistan çölü, Meksika çölleri, Avustralya çölleri), soğuk çöller (Atacama çölü, Namib çölü) ve serin çöller (Gobi çölü, Taklamakan çölü, Karakum çölü, Kızılkum çölü, Colorado) olarak sınıflandırılır.
- 10:32Çöllerin Oluşumunda Orografik Etkiler
- Çöllerin oluşumunda orografinin de etkisi vardır.
- Kıyıda kıyıya uzanan paralel uzanan yüksek dağlar yağışı tutar ve iç kısımlara doğru hava akımlarının nevi bırakmış şekilde geçmesine neden olur.
- Bu da iç kısımlarda çölün oluşmasındaki önemli faktörlerden biridir.
- 10:56Çöl Bölgelerinde Fiziksel Parçalanma
- Çöl, kurak ve yarı kurak bölgelerde şekillendirici süreçler, fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışma önemlidir.
- Kurak bölgelerde fiziksel parçalanma, özellikle günlük sıcaklık farklarının yoğun olduğu yerlerde egemendir.
- Gündüz 40-60 derece, gece 0-1 dereceye kadar değişen sıcaklık farkları, kayaçların ısınıp genleşip soğuyarak büzülmesine ve parçalanmasına sebep olur.
- 11:49Rüzgarın Çöl Bölgelerindeki Etkileri
- Rüzgar çöl bölgelerinde çok önemli bir faktördür; akarsuların cılız olduğu bölgelerde şiddetli rüzgarlar oluşur.
- Rüzgar yüzeyi hızlı bir şekilde aşındırıp törpüleme eğilimindedir ve taşıdığı ince kum malzemeleri erozyonel süreçleri oluşturur.
- Rüzgarlar yamaçlarda oyuntular, köprüler ve enteresan şekiller oluşturabilir.
- 13:24Akarsular ve Seylanların Etkileri
- Kurak bölgelerde yağış düzenli değildir, birkaç yıl hiç yağmaz ama yağdığı zaman çok yoğun bir şekilde yağabilir.
- Ani yağışlar yüzeyde selleme ve seylan sonucunda törpüleme ve birikinti oluşturabilir.
- Çöllerde birbirinden bağımsız ve farklı yüksek kapalı havzalar oluşabilir, özellikle dağlık çöllerde bu durum daha belirgin olur.
- 14:19Bolsonlar ve Kanyonlar
- Bolsonlar, etrafı yüksek dağlarla çevrili alanlardır ve kurak bölge vafrisinde "bos" adı verilir.
- Kurak bölgelerde yağış bazen çok şiddetli ve sağnak şeklinde olabilir, bu da sellere ve taşkınlara sebep olur.
- Ani ve nadiren görülen yağışlar kolay ayrışabilen mitolojisinin oluşturduğu derin kanyonları ve kuru vadileri oluşturabilir.