Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Haluk Tatar tarafından sunulan bir eğitim içeriğidir ve toplam 22 videodan oluşan bir serinin dördüncü bölümüdür. Konuşmacı, daha önce üç seride dünya tarihini anlattığını belirtmektedir.
- Video, MÖ 2000'lerden başlayarak para sisteminin gelişimini kronolojik olarak ele almaktadır. Anadolu'daki Asurlular'ın ticaret yolları, Lidya'da paranın ortaya çıkışı, Roma İmparatorluğu'nun ekonomik yapısı, feodalizm, Kara Ölüm'ün etkileri, coğrafi keşifler ve merkantalizm sisteminin ortaya çıkışı gibi konular detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü, Doğu Roma İmparatorluğu'nun ekonomik stratejileri, kağıt paranın Çin'de ortaya çıkışı, feodal sistemin toprak ağırlığı üzerine kurulu ekonomik modeli, tüccarların yükselişi, fuarların gelişimi ve banka sisteminin ortaya çıkışı gibi önemli ekonomik gelişmeler de incelenmektedir.
- Ekonomi ve İmparatorluklar
- Önceki üç seride dünya tarihi 600'lü yıllara kadar getirilmiş, şimdi 600 bin yılından 600 yılına kadar ekonomi konusuna odaklanılacak.
- Ülkelerin büyüklükleri ekonomilerinin canlılığına bağlıdır; geniş topraklar yönetmek zor olur çünkü daha fazla insanın beslenmesi ve ordunun beslenmesi gerekir.
- Büyüyen bir ekonomi ve toprak her zaman başa bela olmuştur.
- 02:00Asurluların Ekonomik Sistemi
- MÖ 2000'lerde Anadolu Asurluların yönetimindeydi ve geniş bir toprak parçasını yönetiyorlardı.
- Asurlular ticaretin güvenli olması için gündüzleri ilerleyip geceleri konaklayabilecekleri kervansaraylar yaptırmışlardı.
- Dünya ticaretinin merkezi o dönem Kayseri Kültepe'deki Neşe'di ve pazaryerleri canlıydı.
- 04:01Para Sistemi ve Ticaret
- Ticaret faaliyetleri Bitim adlı yerde kayıt altına alınıyordu ve defter üzerinden para işlemleri yapılabiliyordu.
- MÖ 1760'da Hammurabi Babil kralı, ticaretin düzenlenmesi ve tüccarların dürüst olması için Hammurabi Kanunlarını çıkardı.
- Hitit ve Asurlarda "şeker" adı verilen gümüş çubuklar (Hititlerde 12,50 gr, Asurlularda 8,30 gr) ticarette kullanılıyordu.
- 06:13Gümüş ve Altın
- Gümüş çubuklar devlet güvencesinde değildi, saflığını kimse garanti etmiyordu ve sahtekarlık çoktu.
- Gümüş MÖ 3000'de ticari anlamda kullanılmaya başlandı, ancak MÖ 4000-5000'lere kadar gümüş objeler vardı.
- Altın her zaman altındı, MÖ 2500'lerde Çinliler gümüşle söz sahibiydi, antik dönemde ise Yunanlılar gümüş anlamında çok zengindi.
- 08:00Yunanlılar ve Para Sistemi
- Yunanlılar kara ticareti sorunlu olsa da Akdeniz'in etrafında limanlara sahip oldukları için deniz ticareti yapıyordu.
- MÖ 650'de Lidya kralı Giges, altını yassılaştırıp silindir şekli vererek ve üstüne resim basarak günümüz parasını geliştirdi.
- MÖ 550'lerde Kral Krezus döneminde hem altın hem gümüş paralar çıktı ve gümüş paralar altının bozuk parası gibi çalıştı.
- 09:49Roma İmparatorluğu'nun Ekonomik Sorunları
- Roma'da asıl savaşçılar çiftçiler ve toprak sahipleri köylülerdi, ancak uzak mesafelere gidecekleri için topraklarını satıyorlardı.
- Toprakları alanlar Roma'nın hükümetine yakın, zengin ve toprağı genişletmek isteyen kişilerdi; bu topraklar "latifundia" olarak adlandırılıyordu.
- Latifundia'da eskiden köylüler çalışırken, artık toprak baronları Akdeniz'den yağmaladıkları savaş ganimeti olan köleleri çalıştırıyorlardı.
- 11:10Roma Ekonomisinin Çöküşü
- MS 5. yüzyıl civarında Sezar yüz gümüş paraya bedel olan bir altın parayı bastı, ancak Roma savaşmaktan yoruldu ve ticari olarak çökmeye başladı.
- Savaş ganimetleri azaldığı için vergi geliri düştü, vergiler yükseltildi ve tarım karlı olmayınca kırsaldan kente göç başladı.
- Roma parası değer kaybetti ve Batı Roma MS 470'lerde kayboldu, Doğu Roma ise (Bizans İmparatorluğu) farklı bir yol izledi.
- 12:20Bizans İmparatorluğu'nun Ekonomisi
- Doğu Roma (Bizans) tarım, hayvancılık, balıkçılık ve tekstil (ipekcilik ve halıcılık) alanlarına önem verdi.
- Kazanılan paralar Venedik ve Cenevizli tüccarlar tarafından götürülüyordu, bu tüccarlar borç vermeye başladı ve Bizanslılar ticari ayrıcalık (kapitülasyon) istediler.
- Kağıt para ilk olarak 7. yüzyılda Çin'de Tang Hanedanlığı sırasında ortaya çıktı, ancak bu hükümetin verdiği bir para değil, tüccarların kendi arasında değiş tokuşu garantilemek için imzaladıkları senetlerdi.
- 14:39Feodalizm Kavramı
- Feodalizm, toprak ağırlığının aynısıdır ve kötü bir kelimeymiş gibi anlaşılsa da, bugünkü Türkiye'de yaşanan toprak ağırlığının aynısıdır.
- Feodalizmde bir toprak parçasına bağlı insanların satılması gibi bir durum söz konusudur.
- 15:05Feodalite Sistemi
- Roma'da açlık başlayınca köleler azad edilmeye başlandı, ancak onlara toprak verilip orada yaşamaları ve ekinin bir kısmını vergi olarak vermesi şartıyla.
- Bu insanlar köle denmiyordu, ancak köle ile özgürlük arasında serf denilen bir alan vardı ve serfler toprakla birlikte satılıyordu.
- Feodalite toprak ağırlığı bir ekonomik model haline dönüştü ve ilk olarak 10. yüzyılda Fransa ve Almanya'da güçlü bir ekonomik sistem haline geldi.
- 16:00Feodalite Sisteminin Gelişimi
- İngiltere de feodalizmi benimsemiş ve sömürgeciliği de bu sisteme katmış, uzak toprakları sömürmeye başlamıştır.
- Feodalizm 15. yüzyıla kadar devam etmiş ve toprak beyliği gittikçe güç kazanarak küçük ülkeciklere dönüşmüştür.
- Feodal beyler zamanla lord olarak adlandırılmış ve en büyük lord Katolik Kilisesi olmuştur.
- 17:06Tüccarların Yükselişi
- 1100 yılından önce tüccarlık aşağılık bir şeydi, ancak 1100-1300 yılları arasında tüccarların yükselişi başlamıştır.
- Tüccarlar istihdam sağlayarak köleliğin azalmasını sağlamış, önce köle alıp sattıktan sonra deniz ticaretinde kendilerini koruyacak insanlara maaş ödemeye başlamışlardır.
- 1174 yılında fuarlara dönüşen pazar yerleri, uluslararası tüccarların ilginç malları takas ettiği ve kendi banka sistemini oluşturacak büyük alanlardı.
- 18:29Banka Sisteminin Doğuşu
- 1200 yılı dünya için dönüş anıdır çünkü Venedikli tüccarlar Çin'deki kağıt para sistemini Avrupa'ya getirmişlerdir.
- Büyük pazar yerlerinde tüccarlar kağıt parçalarını ve güvencelerini birbirlerine vererek ilk para banka yönetimini sağlamışlardır.
- Banka kelimesi ve banknot (bank notu) bu sistemden gelmektedir, kağıt para madeni para gibi taşıması ağır olmadığı ve saklanması kolay olduğu için hızla yayılmıştır.
- 19:53Moğolların Etkisi
- Avrupa'nın şanssızlığı, her şey güzel giderken Moğolların ortaya çıkması olmuştur.
- Moğollar 24 milyon insanı katlederek dünya nüfusunu hızla azaltmış, Londra nüfusunun üçte biri kalmıştır.
- Moğollar dolaylı yoldan dünyaya vebayı salmış, Cengiz Han'ın ikinci derecede kuzeni bir kaleyi fethetmek için yanında hıyarcıklı vebadan ölen askerlerini mancınıkla kalenin içine atmıştır.
- 20:30Veba ve Feodalite
- Venedikli tüccarlar deniz yoluyla Avrupa'ya hıyarcıklı vebayı taşıyarak "Kara Ölüm" denilen veba Avrupa nüfusunu hızla azalttı.
- Veba sonucunda toplam kırk milyon insanın öldüğü düşünülüyor, bu da tüccarları ve tarımla uğraşanları hızla azalttı.
- Dünya nüfusunun azalması, tarımın ve ürün çeşitliliğinin azalması, müşterinin ve paranın azalması sonucu aç kalan insanlar feodal düzene ayak uyduramayıp isyan etti ve feodalite 16. yüzyılda sona erdi.
- 21:05Coğrafi Keşifler ve Enflasyon
- 14. ile 16. yüzyıllar arasında İspanyollar, Portekizliler, İngiltere ve Hollandalılar denizleri akıllıca kullanarak yeni yerler keşfetti ve baharatlar, değerli taşlar, özellikle Meksika'daki gümüş ve altın getirdiler.
- İspanya'ya çok fazla gümüş gelince ürünlerin fiyatı artmaya başladı, bu duruma enflasyon denir.
- Enflasyon Avrupa'nın geri kalanına, Osmanlı ekonomisine ve Çin'e kadar etki etti, yüz yıl içerisinde her şeyin fiyatı dört katına çıktı.
- 23:26Merkantalizm ve Osmanlı
- 1500'lü yıllarda Avrupa'ya bir ders verildi ve kapitalizmden önceki en güçlü ekonomik sistemlerden biri olan merkantalizm ortaya çıktı.
- Merkantalizmin dört felsefesi vardır: ülkede üretebiliyorsan dışarıdan alma, değerli maden varsa ele geçir, devletin düzenli gitmesi için ithalat kısıtlanmalı ama teşvik edilmeli.
- Osmanlı, diğer kıtaları keşfedip yağmalayanlar zenginleşirken, denizler yoluyla keşfetmeye dert etmedi, olabildiğince karadan ilerleyip fethetmeye baktı ve 15. yüzyıl sonrasında ekonomik olarak zayıflayıp eline geçirdiği yerleri bırakarak geri çekildi.