Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Sümer uygarlığı ve Mezopotamya'daki eski yazıtlar hakkında bilgi veren eğitici bir belgesel formatındadır. Michu, George Friedrich Greef, Henry Cresswick Rowlinson ve George Smith gibi tarihçilerin çalışmaları da videoda yer almaktadır.
- Video, Sümerlerin 7000 yıl öncesinden bugüne uzanan tarihsel önemi, Dicle ve Fırat kıyılarında kurdukları kentler ve çivi yazısının gelişimi ile başlayıp, Mezopotamya'daki eski yazıtların keşfi ve çözülmesi konusuna geçmektedir. Ayrıca Ninova Kitaplığı'nın keşfi ve Gılgamış Destanı'nın oluşumu, içeriği ve yapısı detaylı olarak anlatılmaktadır.
- Videoda Sümerlerin bilgilerinin Akdeniz yöresindeki tek tanrılı üç büyük dinin temelini oluşturduğu, Akadca dilinin keşfi ve Mezopotamya kazı bilimine açtığı yeni ufuklar, Gılgamış Destanı'nın Sümer krallarının adlarını içeren bir dizelgede yer aldığı ve Sin Lekke Unnini adlı ozan tarafından aruzla yazıldığı gibi önemli bilgiler de paylaşılmaktadır.
- 00:12Sümerlerin Uygarlık Tarihindeki Önemi
- Sümerler, 7000 yıl öncesinden bugüne taşıyan bilgilerin ilk tohumlarını attı ve uygarlık dediğimiz bilgi birikimini oluşturan her şeyin ilk biçimleri Sümer ülkesinde yaratıldı.
- Akdeniz yöresinde oluşan tek tanrılı üç büyük dinin temelinde Sümer tanrılarından ve inançlarından derin izler var.
- Sümerlerin bulduğu ilk yazı, belli bir evrim geçirdikten sonra Fenikeliler eliyle Yunanlara, onların eliyle de bütün Batı dünyasına aktarıldı.
- 01:15Sümerlerin Bilimsel ve Teknik Başarıları
- Sümerler gök cisimlerinin uzaklıklarını ve devinimlerini hesaplamakta büyük başarı gösterdiler.
- Toprak bölüşümü ve ürün paylaşımı gibi konular ölçüm bilgilerini şaşırtıcı bir düzeye ulaştırdı.
- İyonyalı matematikçi Thales'in ünlü teoremlerini ondan 1500 yıl önce çözmeyi biliyorlardı ve daireyi 360 dereceye, günü 24 saate böldüler.
- 01:53Sümerlerin Kökeni ve Yaşam Alanı
- Sümerler, MÖ 5000'lere doğru aşağı Mezopotamya'da görülmüş bir halktır.
- Yakın zamana dek onların doğudan Hindistan'ın İndus yöresinden deniz yoluyla geldikleri sanılıyordu, ancak bugün kuzeyden Kafkasya'dan indikleri ileri sürülüyor.
- MÖ 7500'lerde görülen büyük küresel ısınma sonucu eriyen buzullar nedeniyle okyanusların yükselmesi, Atlas Okyanusu üzerinden Akdeniz'e gelen taşkınların Anadolu'nun kuzeyindeki küçük bir gölü binlerce kat genişletip bugünkü Karadeniz'e dönüştürdüğü ve yerleşik yaşamı yok ettiği belirtiliyor.
- 02:41Sümerce Dili ve Kentleri
- Sümerce tek heceli sözcüklerden oluşmuş bitişken bir dil olup, Fin, Uygur, Ural, Altay, Hint-Avrupa gibi hiçbir dil topluluğuna bağlı değil.
- Sümerler, Dicle ve Fırat kıyılarında Uruk, Kiş, Eridu, Şuruppak, Lagaş, Nippur gibi kentleri kurdular.
- Bu kentler, iki ırmağın düzenli taşkınlarından korunmak için yüksekçe yerlere kurulmuştu.
- 03:32Sümerlerin Ekonomik ve Sanatsal Faaliyetleri
- Sümerler, toprakları ekip biçmek için yaygın bir sulama düzeni kurdular.
- Çincilik sanatını bulup geliştirdiler ve altın, bakır, gümüş ve tunç gibi madenleri işlemekte ustalaştılar.
- Topraklarından taş ve mermer çıkmadığı için yapılarında yalnız kerpiç ve tuğla kullandılar.
- 03:59Sümer Tapınakları ve Zigguratlar
- Kentlerinin orta yerinde gök tanrısı An adına kurulmuş tapınaklar yer alıyordu.
- Bu tapınaklar büyük bir ustalıkla yapılmış kabartmalarla ve çini panolarla donanmış çok görkemli yapılardı.
- Bazı tapınakların hemen ardında, doğal yükseltileri olmayan dümdüz bir ülkede gök tanrısına daha yakın olabilmek için kurulmuş büyük yapılar olan zigguratlar bulunurdu.
- 04:40Asurlular ve Dilleri
- Asurlular, Sümer ülkesinin yukarısında, Mezopotamya'nın orta bölgesinde yer alıyordu.
- Halk Sami soyundandı ve dilleri Sami dil öbeğinin Akadca koluydu.
- Bu dil, Kuzey Afrika ağızlarını, Fenike dilini, Arap Yarımadası ağızlarını, Güneyde Sebaca ve Arapça, Kuzeyde Kenanca ve Araca ağızlarını içeren Sami dil öbeğinin Akadca koluydu.
- 05:21Çivi Yazısı
- Tarihte yazıyı ilk bulanlar Sümerler oldu ve MÖ 3500'lere tarihlenen buluntulardan anlaşıldığına göre resim yazısıydı.
- Doğal ve yapay nesnelerin biçimlerinden oluşmuş resim yazısı, bu biçimlerin bin yıl boyunca gitgide yalınlaşmasıyla MÖ 2500'lere doğru soyut imlere, bugün çivi yazısı dediğimiz yapıya dönüştü.
- Sümerler yazı yazmak için gereken araçları doğal kaynaklardan sağladılar; Dicle ve Fırat'ın düzenli taşkınları yüzünden kıyılarda biriken balçığı ekmek dilimleri gibi biçimleyip, adına dupşar dedikleri bu yumuşak nesnelerin üstüne sivri uçlu ince kamışlar kullanarak hafif dokunuşlarla yazdılar.
- 06:31Tabletler ve Eğitim Sistemi
- Dört köşe ya da yuvarlak ekmek dilimlerine benzeyen nesnelere tablet levha denirdi.
- Tabletin üzerini yazıyla dolduran yazıcı, işi bitince bunu güneşte kurutur ya da fırında pişirirdi; kurutulmuş tabletlerin ömrü kısaydı, pişmiş olanlar zamana direnebildiler.
- Son 100-150 yıl içinde Irak'ın birçok yöresinde tapınaklara bağlı yazı okulları vardı ve öğrencileri toplumun üst düzey kişilerin çocuklarından oluşuyordu.
- 07:52Yazıların Bulunuşu ve Kazılar
- Yazıların bulunuşu, 19. yüzyıl başlarında Fransızların Mısır'da yaptıkları kazılar ve silinmiş bir uygarlıktan elde ettikleri şaşırtıcı sonuçlar Batılı bilim insanlarının dikkatini doğuya çevirmişti.
- 1839'da Austin Henry Layerd adlı bir İngiliz, Irak'ın kuzeyinde Musul yakınlarında eski Nemrut ve Ninova kentlerinin kalıntılarını gördü.
- 1842'de Fransızların Musul konsolosu Paul Emile Bota, kentin karşı tepelerinde bulunan iki höyükte kazılar yaptı ve Asurluların MÖ 722-705 yılları arasındaki kralı II. Sargon'un saray kalıntılarına ulaştı.
- 09:22Asurbanipal'in Tabletleri
- Bota Ninova höyüğünü bırakıp hemen onun yakınındaki Horsebat höyüğünü kazmaya başladı ve inanılmaz güzellikte yontular ele geçirdi.
- Layerd 1852'de MÖ 688-626 yılları arasında yaşamış Asur kralı Asurbanipal'in şiir tanrısı Nabu adına kurdurduğu bir tapınağın kalıntıları arasında çok sayıda tablet buldu.
- İngiliz kazı bilim kurulu adına çalışan Rassam adlı bir Iraklı, o höyü'ye yakın bir yerde Asurbanipal'in sarayı'nın kalıntıları arasında bugün British Museum'da sergilenen olağanüstü yontular ele geçirdi.
- 10:13Tabletlerin Yaygınlaşması
- Odaların birçoğunda kralın buyruğu üzerine bir takım eski tabletlerden kopya edilmiş yığınlarla tablet bulundu.
- Blair'in buldukları 75.000 tablet ve tablet parçası British Museum'da Asurbanipal kitaplığını oluşturdu.
- Buluntular zamanla daha da çoğaldı; Mezopotamya'nın Nippur gibi Asur gibi ören yerlerinde ve Suriye'nin kıyı kentlerinden Ras Şamra'da, Filistin'in Megitto kentinde, Anadolu'nun Çor Miline bağlı eski Hitit başkenti Hattuşaş'ta yeni tabletler gün ışığına çıktı.
- 10:50Nibiru Yazıtlarının Çözülmesi
- Nibiru yazıtlarının ilk örneği, Fransız bitki bilimcisi Michu'nun 1786'da Bağdat'ın güneyinde bulduğu, üstü anlaşılmaz ilimlerle dolu bir taştı.
- İkinci örnek, Danimarka kökenli Alman gezgini Karls de Nibur'un Güneybatı İran'ın Kirmanşah yöresindeki Behis'un yazıtlarından getirdiği tıpkı çizimlerdi.
- Latin dili profesörü George Friedrich Greef 1802'de Nibiru'un tıpkı çizimleri üzerinde uzun çalışmalar yaparak, bu yazıtların Akamenitler döneminden kalma Zend Avesta dili ile yazılmış olduğunu ve 42 harften oluşan bir hece yazısı olduğunu keşfetti.
- 12:12Nibiru Yazıtlarının Tamamlanması
- Behiroth Efendi'nin tek bir bölümünü çözebildiği bu yazıların ikinci bölümünü, yüksekliklere tırmanmayı göze alabilen Henry Cresswick Rowlinson'ın çıkardığı ilk örneklerden yararlanan Norris çözdü.
- Üçüncü bölüm ise 1857'de J.K. Rowanson, Hints, Talbot ve Opert'in çabalarıyla aydınlandı.
- Akadca'nın bulunuşu, Mezopotamya kazı bilimine olağanüstü geniş bir ufuk açtı ve yüzyılın ikinci yarısından başlayarak bu yeni dilin arkasında tarihin kilo altında saklanmış çok şaşırtıcı bilgiler sökün etti.
- 13:04Tufan Söylencesi ve Ninova Kitaplığı
- 1872'de British Museum uzmanlarından George Smith, Mezopotamya'nın Nippur kentinde bulunmuş tabletlerden birinin tufan söylencesi olduğunu anladı ve insan soyunu tufandan kurtarmış kişinin Nuh değil, Utnapishtim adında bir kişi olduğu ortaya çıktı.
- Asur Krallığı'nın başkenti Ninova, Musul'un yakınında Zap suyunun Dicle ile birleştiği yerdeydi ve MÖ 3000'lerde kurulmuş, MÖ 612'de Medler eliyle yıkılmıştı.
- 1842'de başlayan kazılarda ele geçen kalıntılar ve ilk çağın Asurbanipal eliyle kurulmuş en zengin kitaplığını oluşturan sayısız tablet Londra'ya British Museum'a taşındı.
- 14:12Gılgamış Destanı
- Gılgamış yarı efsanevi bir kişi olup, annesi Nilsu adındaki bir tanrıça, babası ise bir şeytan Lilla'dı; bu yüzden üçte ikisi tanrı etinden, üçte biri insan etinden yaratılmıştı.
- Gılgamış, Bağdatla Basra arasındaki bir Sümer yerleşkesi olan Uruk kentinin kralıydı ve kent, gök tanrısı An ve eşi Inanna adına dikilmiş Eanna tapınağı ile ünlüydü.
- Sümerlerin Gılgamış adı çevresinde yarattıkları dağınık söylenceler MÖ 2000'lerde Akadca'ya aktarıldı, 1600'lerde yeniden düzenlendi ve 1200'lere doğru Uruklu bilge bir ozan eliyle yeni baştan yazılıp tutarlı, dengeli bir bütünlüğe kavuşturuldu.
- 15:44Destanın Yazılışı ve Yaygınlaşması
- Sin Lekke Unnini (Asurluların ay tanrısı) adlı ozan, Gılgamış Destanı'nı aruzla yazdı ve kullandığı ölçü bizim divan şiirinde bahri recez diye tanımlanan ölçüydü.
- Destan, kil tabletlerin ön ve arka yüzüne üç'er sütun olmak üzere altı sütunda yazılıyordu; her sütun elli dize, her tablet üçyüz dize içermekteydi.
- Destanın yazıldığı oniki tabletin her birinden onar, oniki'şer kopya yapılır ve bunlar bilgiyi güvence altına almak için çevre ellerin komşu ülkelerin kitaplıklarına gönderilirdi.