Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Sümer uygarlığının siyasi tarihini anlatan eğitici bir içeriktir. Sümerlerin dünyanın bilinen ilk uygarlığı olduğu ve Mezopotamya'da siyasi tarihin onlarla başladığı belirtilmektedir.
- Video, Sümer ülkesinin doğuşundan başlayarak kronolojik olarak ilerlemektedir. İlk bölümde M.Ö. 4000 yılının ikinci yarısında Mezopotamya'ya göç eden Sümerlerin tarım ekonomisine geçişi, yerleşik hayatın başlaması ve şehir devletlerinin gelişimi anlatılırken, ikinci bölümde Lagaş kenti üzerinden Ur-Nanş, Eanatum, Urugakina, Sargon, Hammurabi gibi önemli hükümdarların dönemleri ele alınmaktadır.
- Videoda Sümerlerin merkezi bir siyasi yapı kuramaması, şehir krallıkları arasındaki savaşlar, Urugakina'nın hukuk devrimi, Sargon'un Akad İmparatorluğu'nun kuruluşu ve düşüşü, Gutilerin istilası, Utu Hengal'in Gutileri yenmesi, Ur-Nammum'un üçüncü Ur hanedanını kurması ve Sümer rönesans devri gibi önemli tarihsel olaylar detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- 00:12Sümerlerin Uygarlık Tarihindeki Yeri
- Sümerler dünyanın bilinen ilk uygarlığıdır ve Medeniyetin Beşiği olan Mezopotamya'da siyasi tarih onlarla başlar.
- Günümüzden binlerce yıl önce insanoğlu Afrika'dan çıkmış ve dünyanın pek çok yerine dağılmıştır.
- Neolitik devrim olarak adlandırılan tarım ekonomisine geçiş, nüfusun hızla artmasına ve yerleşik hayatın başlamasına yol açmıştır.
- 01:21Sümer Ülkesinin Doğuşu
- Dünyanın en eski uygarlığı, Dicle ve Fırat ırmaklarının aşağı kıvrımları boyunca Basra Körfezi'ne kadar dayanan alüvyon ovası üzerindeki Sümer ülkesinde doğdu.
- Mezopotamya'da tarım yapmak zorluktan ibaretti; coğrafya bataklıktı, yazlar aşırı sıcaktı ve nehir kıyısı hariç her yer çöllerle kaplıydı.
- Tarım ekonomisine ve yerleşik hayata geçiş, düzenli besine ulaşma, hayvanları evcilleştirme, çanak çömlek üretimi ve dokumacılığın gelişimi gibi imkanlar sağladı.
- 02:35Sümerlerin Gelisişi
- Sümer ülkesinde uygarlığın ilk ateşleyici gücü aslında Sümerler değildi; onlar buraya sonradan gelmiş ve burada yaşayan halkın mirasını devralmışlardı.
- Sümerler MÖ 4000 yılın ikinci yarısında Mezopotamya'nın güneyine göç etmişlerdir.
- Sümerlerin gelişi etnik ve kültürel bakımdan yerli nüfusta olağanüstü verimli bir birleşime yol açmış ve uygarlık tarihi açısından büyük önem taşıyan yaratıcı bir atılım yapılmasını sağlamıştır.
- 03:47Sümer Uygarlığının Gelişimi
- Kiş, Nippur, Zabalam, Umma, Lagaş, Eridu, Uruk ve Ur yerleşimleri yeni atılımlarla, tarımla ve ticaretle gelişerek "site" denilen şehir devletlerine evrilmişlerdir.
- Uruk döneminde MÖ 3200 dolaylarında kalabalıklaşan kentlerde yönetici sınıf, işleri düzene koymak için ortaya çivi yazısı çıkardı.
- Yazıyı icat eden Sümerler aynı zamanda iletişimin kurumsallaştırılmasının da öncüleri oldular ve Sümer çivi yazısının yaygınlaşmasından günümüze dek kurumsal iletişimin şekli ve ortamı sürekli gelişim kaydetti.
- 05:45Sümer Krallıkları
- Sitelerin başlarında "patesi" veya "ense" adı verilen rahip krallar bulunur ve bunlar tanrı adına ülkeyi yönettiklerini iddia ederlerdi.
- Eridu'nun sekiz kralı binlerce yıl Sümer ülkesini yönetmiş, ardından tufan felaketi gerçekleşmiştir.
- Tufan sonrası eylemleri kayda geçirilmiş ilk Sümer hükümdarı olasılıkla MÖ 3000 yılın erken dönemlerinde yaşamış Eta-na isimli kiş kralıdır.
- 06:35Önemli Sümer Kralları
- Sümer kral listelerinde olup da varlığı kanıtlanabilen ilk kişi 22. kiş kralı Enme Baragessi'dir.
- Güneydeki Eanna tapınağı'nın rahibi Meşk Angaşer kişinin otoritesine karşı gelip isyan etti ve oğlu Enmerkar, Eanna tapınağı'nın etrafına Uruk şehrini kurdu.
- Uruk hanedanında sırayla başa geçen Lugalbanda, Domuz ve Gilgamesh hem tarihi açıdan hem de mitolojik açıdan önemli krallardır.
- 08:19Sümerlerin Düşüşü
- Gilgamesh zamanında kişinin ülke üstündeki egemenliği kırıldı ve üç büyük hanedan birbirlerine üstünlük sağlayabilmek adına yıllarca savaştılar.
- Üç taraflı acımasız üstünlük mücadelesi Sümeri ciddi olarak güçten düşürdü ve askeri gücünü zayıflattı.
- Sümer topraklarında merkezi bir siyasi yapı kurulamamaktaydı; şehirler sürekli birbirleriyle savaşarak birbirlerine hükmetmek için tüm gücünü ortaya koyuyordu.
- 10:55Sümer Siyasi Tarihi ve Lagaş Krallığı
- Sümer siyasi tarihi hakkında bilgi edinmek zor çünkü önemli siyasal ve askeri olayları kaydeden belgeler nadir ele geçilmiştir.
- Lagaş kenti, Sümer siyasi tarihini nispeten kesintisiz takip edebildiğimiz yegane yerlerden biridir.
- Ur Nanş, MÖ 2450'de Lagaş kralı ilan ederek beş kuşak boyunca iktidarda kalacak olan bir hanedan kurdu ve Basra Körfezi'nin ötesindeki yabancı ülkelerin denetimini ele geçirdi.
- 11:43Eanatum ve Sümer Krallığı
- Eanatum, askeri fetihleriyle çağının en güçlü kişisi haline geldi ve doğuda Elam, kuzeyde Umma, batıda Uruk ve Ura gibi birçok kente karşı zaferle sonuçlanan seferlere çıktı.
- Eanatum'un ölümünden sonra yerine kardeşi geçti ve Ummalılar taht değişimini fırsat olarak gördüler, ancak Eanatum'un oğlu Entemena onları yenerek Lagaş'ı korudu.
- Entemena, Ur-Nansi hanedanının son büyük kralıydı; ondan sonra gelen krallar daha silik karakterlerdi.
- 12:47Urugakina ve Lugalzagesi
- Halkın arasından çıkan Urugakina, Lugalanda'yı devirip tahtına oturdu ve tarih onu savaşlarıyla değil, yaptığı hukuk devrimi ile yazdı.
- Urugakina, sosyal düzeni yeniden kurmak ve adaleti tesis etmek amacıyla insanlığın yazılı tarihindeki ilk toplumsal reformları yaptı.
- Umma'da halkın içinden gelen Lugalzagesi, askeri yönüyle ön plana çıktı, etrafındaki kentleri ele geçirdi ve MÖ 2358'de Lagaş'ı fethetti.
- 13:50Akadların Gelmesi ve Sargon'un Krallığı
- Fırat Nehri'nin batısındaki çöl bölgesine gelip Sümer toplumuyla komşu olan Sami kökenli Akadlar, zamanla güney Mezopotamya'nın kuzey kısımlarında çoğunluk haline geldi.
- Lugalzagesi'nin baskısı altında olan Akad şehir devletlerinden biri Kiş'ti ve burayı Ur-Zababa yönetmekteydi.
- Ur-Zababa'nın askerleri Sargon, Lugalzagesi'yi yenerek tüm Sümer şehir devletlerine boyun eğdirdi ve MÖ 2334'te krallığını ilan etti.
- 15:35Akad İmparatorluğu ve Sonrası
- Sargon ve ardılları güney Mezopotamya'nın dışına çıkıp tarihin ilk imparatorluğunu kurdular ve Mısır'dan Hazar Denizi'ne kadar sınırlarını genişlettiler.
- Akadlar büyük oranda Sümer kültürünün devam ettiricisi ve taşıyıcısı olsalar da onlarla beraber bölge giderek Samileşti.
- Sümerler kendilerini tanrı ilan eden Akadlı Naram-Sin'den en büyük aşağılanmayı gördüler, ancak Akadların gücü daha Naram-Sin hayattayken kırılmaya başladı.
- 17:01Sümer Rönesansı ve Ur Hanedanlığı
- Uruk kentinde çıkan Utu-Hengal, Guti hakimiyetini kırdı ve Sümer anavatanını istiladan kurtardı.
- Ur-Nammu, Sümer diyarının egemen kuvveti olup Ur hanedanını kurdu ve tarihin en eski yazılı hukuk örneği olan Ur-Nammu kanunlarını yürürlüğe koydu.
- Yüz yıllık Ur hanedanlığı dönemi, Sümer rönesans devri olarak bilinir ve bu dönemde tapınaklar, su kanalları, surlar, yollar ve saraylar yeniden inşa edildi.
- 18:16Ur Hanedanlığının Düşüşü ve Sonrası
- Ur-Nammu'dan sonra tahta geçen Shulgi, aileye en ihtişamlı devrini yaşattı ve Sümer hakimiyeti kuzeydeki Asur ve Erbil'i de denetimini aldı.
- Shulgi'den sonra başa gelen oğulları Amrsin ve onun ardından kardeşi Ibbis, Suriye ve Arap çöllerinden gelen Amuri ve Elam akınlarıyla mücadele etmek zorunda kaldı.
- MÖ 1940'da Elam kralı Kindatto, Ur kentini istila edip Ibbis'i esir aldı ve Ur hanedanı devrini kapattı.
- 19:05İsim ve Larsa Hanedanlıkları
- İsbi Erra, Ur hanedanının düşüşünden faydalanarak Elamlıları Ur'dan çıkardı ve diyarın yeni kralı olduğunu ilan etti.
- İsim hanedanı ikiyüz yıl kadar hüküm sürdü, ancak Sümer diyarının tamamına hakim olamadılar.
- MÖ 1860'larda Larsa'daki Gungnum isyan edip bağımsız oldu ve Larsa'lı Rims'in MÖ 1790'larda İsim topraklarını yağmalayıp üstünlüğünü kabul ettirdi.
- 20:03Hammurabi ve Babil İmparatorluğu
- MÖ 1760'larda, Babil'i yöneten Amuli kökenli Hammurabi ön plana çıktı ve başlarda iyi ilişkiler kuran Rims'inle araları bozulunca Larsa'ya ve Sümer topraklarına yönelip onları ele geçirdi.
- Bu şekilde Sümer tarihi sona erdi ve Sümer kültürü üzerine kurulu Babil İmparatorluğu tarihi başladı.