Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan sosyoloji dersinin sekizinci haftası içeriğini kapsamaktadır. Ders, modernleşme süreci ve bunun toplumsal hayat üzerindeki etkilerini üç temel sosyolojik düşünür (Karl Marx, Emile Durkheim ve Max Weber) üzerinden ele almaktadır.
- Videoda, modernleşme sürecinin dört temel sorusu üzerinden Durkheim'in teorisi detaylı olarak incelenmektedir. Özellikle Durkheim'in "İşbölümü" eserindeki teorisi, mekanik dayanışma ile organik dayanışma kavramları, iş bölümünün derinleşmesi süreci ve modernleşmeyle ortaya çıkan normsuzluk (anomi) sorunu ele alınmaktadır. Ders, Durkheim'in bu sorunlara yönelik çözüm önerilerini açıklamakta ve bir sonraki derste Marx ve Engels'in görüşlerinin karşılaştırılacağı bilgisiyle sonlanmaktadır.
- Dersin yapısı, modernleşme sürecinin temel sorunlarını sorgulayarak başlayıp, Durkheim'in teorilerini detaylı olarak inceleyerek, modern toplumlarda yaşanan dönüşümlerin toplumsal dayanışma üzerindeki etkilerini ve bunun çözüm yollarını açıklamaktadır. Yeşilçam filmlerindeki örnekler de bu dönüşüm sürecini anlamak için kullanılmaktadır.
- Modernleşme Süreci ve Sosyolojik Düşünceler
- Son dört hafta boyunca modernlik kavramı ve modernleşme sürecinin toplumsal hayat üzerinde bıraktığı etkilere yönelik tartışmalar yürütülmüştür.
- Modernleşme üç boyutu üzerinden incelenmiş: siyasal alanda ulus devletlerin yükselişi, iktisadi alanda kapitalizmin yükselişi ve düşünce alanında bilimsel düşüncenin üstünlüğü.
- Modernleşme süreci 18. yüzyıldan itibaren Avrupa toplumlarında derin etkiler göstermeye başlamış ve 19. ve 20. yüzyıllarda toplumsal hayatı derinden sarsan etkiler bırakmıştır.
- 01:12Modernleşmenin Sosyolojik Yorumları
- Bu derste modernleşmenin yarattığı toplumsal dönüşümler karşısında üretilen sosyolojik düşüncelerin ilk örnekleri incelenecektir.
- Bu üç düşünür: Karl Marx ve Friedrich Engels, Emile Durkheim ve Max Weber'dir.
- Bu üç düşünür modernleşmenin toplumsal etkilerinin yoğunlaştığı bir dönemde bu süreci anlamaya yönelik perspektifler üreten düşünürlerdir.
- 03:19Sosyolojik Tahayyülün Önemi
- Marx, Durkheim ve Weber sosyolojik tahayyülün temel prensiplerini ve prosedürlerini modernleşme sürecini kavramak için hayata geçirmişlerdir.
- Bu üç düşünür sosyolojik tahayyülün ilk ve en gelişkin örneklerini sunan düşünürlerdir.
- Modernleşmeyi anlamak üzere oluşturdukları çerçeveler, kavramlar, kuramlar ve yöntemler günümüzde hala sosyal bilimcileri etkilemektedir.
- 06:29Sosyolojinin Kurucu Düşünürleri
- Herkes bugün marksist, durkheimci veya weberci bir çerçeveyi takip etmese de, modern toplumlar için söz söyleme gereği hissedildiğinde bu üç düşünüre referansla konumlanılmaktadır.
- Bu üç düşünür bugünkü sosyolojik düşüncenin kurucu düşünürleri olarak kabul edilmektedir.
- Sosyolojinin kanonları olarak, sosyolojik tartışmaların eninde sonunda referans verilen temel kaynaklarıdır.
- 07:53Modernleşmeye Yönelik Farklı Yaklaşımlar
- Marx, Durkheim ve Weber modern üzerine üç farklı düşüş biçimini, üç farklı düşüş geleneğini temsil ederler.
- Modernleşmeyi anlama çabasını önlerine koymuş olsalar bile, birbirlerinden oldukça farklı yaklaşımlar ve önermeler geliştirirler.
- Aynı toplumsal olguyu ve süreci ele alırken farklı fikirler ortaya koyarlar, bu da sosyolojinin bir zenginliğidir.
- 09:05Ortak Sorular ve İlk Soru
- Bu üç düşünür farklı yaklaşımlar geliştirmesine rağmen, modernleşme sürecine dair esasında benzer soruların peşinden gittiklerini gösterirler.
- Ortak olarak cevaplanmaya çalıştıkları dört sorunun ilkisi: "Modern toplumsal hayattaki dönüşümlerin çekirdeğinde, en temelinde ne vardır?" sorusudur.
- Tüm o büyük dönüşüm sürecinin en merkezinde ne yer aldığını sorgulamaktadır.
- 11:57Modernleşme Teorileri
- Durkheim'e göre modern toplumsal hayattaki dönüşümlerin temelinde iş bölümünün derinleşmesi ve mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçiş yatmaktadır.
- Marx'ın çerçevesinde modernleşme sürecinin temelinde bir üretim tarzı değişikliği, yani kapitalist üretim tarzına geçiş bulunmaktadır.
- Weber'e göre modernleşme sürecinin temelinde bir mantalite değişimi, insan düşünüşünün rasyonelleşmesi vardır.
- 15:08Modernleşme Teorilerinin Soruları
- Modern toplumsal hayattaki dönüşümün çekirdeğinde ne bulunmaktadır?
- Bu dönüşüm nasıl ortaya çıkmıştır, ne olmuştur da?
- Modernlikle ortaya çıkan dönüşüm bütün bir insanlık için ne tür sorunlar ortaya çıkartmaktadır?
- Bu sorunları çözmek ne derece mümkündür ve nasıl çözülmelidir?
- 18:25Durkheim'ın Sosyolojik Yaklaşımı
- Durkheim, modernleşmeyi anlamak için bilimsel bir yöntemin, sosyolojik bir bilimsel yöntemin nasıl geliştirilmesi gerektiği üzerine de çalışmıştır.
- Durkheim'a göre sosyoloji, kendine has bir yönteme ve inceleme alanına sahip ayrı bir bilimsel disiplindir.
- Durkheim'ın "Sosyolojik Yöntemin Kuralları" kitabında toplumun insandan ayrı, müstakil ve incelenmeye müsait bir varlık olarak görülmesi gerektiğini vurgulamıştır.
- Toplum, bireylerin toplamından daha fazla bir şeydir; bireylerin ilişkilerinden türeyen kurumları, dinamikleri, çelişkileri ve gerilimleri de içerir.
- 23:49Durkheim'in Modernleşme Anlayışı
- Durkheim, modernlik ve modernleşmeyi anlarken, toplumsal dönüşümlerin toplumun kendi içerisinden çıkan dinamiklerle incelenmesi gerektiğini vurgular.
- Toplumsal değişim ve dönüşüm esasında toplumun kendi içerisinde ortaya çıkan dinamiklerle incelenmelidir.
- Durkheim, sosyolojik yöntemin kuralları kitabında, toplumsal değişimin nedenlerini ve sonuçlarını anlamak için toplumun içine bakmanın gerekli olduğunu belirtir.
- 27:05Durkheim'in Yaklaşımı ve İşbölümü Eseri
- Durkheim'ın modernliğe dair dört sorusunu yanıtlarken rehberlik eden perspektif, toplumsal hayatın içerisinde ortaya çıkan dinamiklerle açıklanabilen modernliğin büyük dönüşümüdür.
- Durkheim'ın en önemli eseri olan "İşbölümü", modernleşme sürecinin niteliğini, sonuçlarını ve gelecekteki yönelimini anlatmaya yönelik bir çabadır.
- İşbölümü kitabı, modernleşmeye dair sorduğumuz dört sorunun yanıtını içermektedir.
- 28:41Modernleşme ve İşbölümü
- Durkheim'a göre modern toplumsal hayattaki dönüşümlerin çekirdeğinde iş bölümünün derinleşmesi süreci yer almaktadır.
- İşbölümünün derinleşmesi, insanların kolektif bir şekilde yaşamlarını sürdürebilmek için mekanik dayanışmadan organik dayanışma geçiş sürecidir.
- Mekanik dayanışma, yalıtık köy ortamlarında görülen, nüfusun az olduğu, insanlar birbirlerini tanımaları, benzer işlerde çalışarak toplumun ihtiyaçlarını giderme biçimidir.
- 30:56Mekanik ve Organik Dayanışma
- Mekanik dayanışma, modern öncesi toplumları karakterize eden, herkesin benzer işler yaptığı, nüfusun az olduğu, yüz yüze ilişkilerin herkes için geçerli olduğu bir örgütlenme biçimidir.
- Mekanik dayanışmacı toplumlarda bireyler arasındaki farklılıklar (işler, kültürel pratikler, zihniyet yapıları) son derece azdır.
- Köy ortamlarında son derece sınırlı bir işbölümü, zayıf bir uzmanlaşma ve insanların benzer kafa yapılarına sahip oldukları görülmektedir.
- 34:21Mekanik Dayanışma Toplumları
- Az gelişmiş iş bölümü içerisindeki toplumlarda, köy yaşantısında herkesin aynı üretim faaliyetine bağlı olarak örgütlenmesi ve seferber olması beklenir.
- Mekanik dayanışma esasına göre örgütlenmiş toplumlarda, az nüfuslu ve benzer ritüellerle yaşayan insanların ortak bilinci (değerler, normlar, ilkeler, ahlaki prensipler) oldukça güçlüdür.
- Bu toplumlarda bireylerin ortak bilincin dışında davranış pratiği geliştirmesi veya farklı değerler silsilesine yaklaşması mümkün değildir, aksi takdirde toplum onları dışlar ve cezalandırır.
- 37:50Mekanik Dayanışma Toplumlarındaki Kısır Döngü
- Bu toplumlarda farklılıklar sınırlı olduğu için herkesin üzerinde uzlaşabildiği ortak değerler ve inançlar ortaya çıkar, bunun en etkili çerçevesi din olabilir.
- Toplumu oluşturan bireyler birbirinden farklı olmadığı oranda kolektif bilinç güçlü olur ve bu güç de toplum içerisindeki farklılığın ortaya çıkmasını engeller.
- Bu kısır döngü içerisinde mekanik dayanışmaya dayalı toplumsal yapı kendisini devam ettirir.
- 39:04Organik Dayanışma Toplumları
- Modern toplumları karakterize eden örgütlenme biçimi organik dayanışmaya dayalı örgütlenmedir.
- Organik dayanışma, insan bedeni metaforunu çağrıştırır; her birey toplum içerisinde farklı görevleri yerine getirir ve işbölümü son derece uzmanlaşmıştır.
- Organik dayanışmacı toplumlarda, farklı görevleri ifa eden grupların görevlerini yerine getirmesi sayesinde toplum ayakta kalır, aksi takdirde toplum bir bütün olarak sendeler.
- 43:12Organik Dayanışma Toplumlarındaki Farklılıklar
- Organik dayanışmacı toplumlarda insanlar farklı işleri yerine getirdikleri oranda farklı gündelik hayat pratiklerine, zihniyet kalıplarına ve kültürel eğilimlere sahip olabilirler.
- Bu toplumlarda bireyler sadece yaptıkları iş uyarınca değil, benimsedikleri değerler uyarınca da bireysel olarak birbirlerinden farklılaşır.
- Organik dayanışmacı toplumlarda herkesi bağlayan kolektif bir bilinç yaratılması mümkün değildir çünkü insanlar farklı işleri ve fonksiyonları yerine getirmektedirler.
- 45:21Organik Dayanışma ve Modernlik
- Organik dayanışmacı toplumlarda, farklılıkları bir arada tutan ve aşan soyut hukuki kurallar ve yasalar, insanların birbirine bağlanmasını sağlar.
- Emil Durkheim'a göre modernliğin temelinde mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçiş yatar.
- Modern toplum, iş bölümünün derinleşmesi sayesinde farklı sınıflar, rasyonel uzmanlaşmış üretim süreçleri, çekirdek ailelere dönüşüm, rasyonel düşünce ve bilimsel düşünce merkeze yerleşmesi gibi özelliklere sahiptir.
- 48:18Durkheim'in Modernleşme Teorisi
- Modernliğin temelinde yatan unsur, mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçiş süreci ve iş bölümünün derinleşmesidir.
- İş bölümünün derinleşmesi, fabrikalara sahip olma, teknolojinin ilerlemesi, akılcı davranma ve büyük kentlere sahip olma gibi modernliğin görünümünü oluşturur.
- Mekanik dayanışma izole köy hayatını, organik dayanışma ise İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük metropol hayatını temsil eder.
- 50:14Modernleşme Sürecinin Dinamikleri
- Durkheim'e göre modernliğin temelindeki iş bölümünün derinleşmesini sağlayan faktör, nüfus hareketleridir.
- Mekanik dayanışma esasına dayalı toplumlarda nüfus artışı ve yoğunluğu arttıkça, bu toplumlardaki mekanik dayanışmaya dayalı örgütler çözülmeye başlar ve yerini organik dayanışma esasına dayalı yapıya bırakır.
- Nüfus artışı ve yoğunluğu, sınırlı kaynaklarla karşı karşıya kalan toplumda rekabet ortaya çıkarır ve bu rekabet insanları farklı iş alanlarına yönlendirir.
- 56:22İş Bölümünün Derinleşmesi ve Toplumsal Değişim
- Nüfus yoğunluğu ve artışı bireyler arasında rekabet yarattığından, bireyler ayakta kalabilmek için kendi yeteneklerine uygun farklı üretim faaliyetlerine yönelirler.
- Bu durum iş bölümünün derinleşmesine ve insanların yaptıkları işlerde çeşitliliğin ortaya çıkmasına yol açar.
- Mekanik dayanışmayı ifade eden aynılık, farklılıkların ortaya çıktığı bir toplumda kolektif bilinçte zayıflamaya başlar ve organik dayanışma esasına dayalı bir toplum yapısı ortaya çıkar.
- 58:40Modernleşme Sürecinin Sorunları
- Durkheim'e göre modernleşme süreci, özellikle mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya hızlı geçiş yapan toplumlarda bireylerin yaşadığı ortak problemlere yol açar.
- Bu sorunların en önemlisi aşırı bireyselleşmedir.
- Mekanik dayanışma toplumlarında herkesin uymak durumunda olduğu ortak değerler, inançlar ve normlar vardı, ancak modernleşme süreci bu kolektif bilinci zayıflatır.
- 1:00:49Mekanik Dayanışmadan Organik Dayanışmaya Geçiş
- Güçlü kolektif bilinç, mekanik dayanışmacı toplumların standart, homojen işlere dayalı yapı ortadan kalkarken, herkesi birbirine bağlayan kolektif bilinç öğeleri de ortadan kalkmaya başlar.
- Yüzyıllarca benimsenen ortak semboller, normlar ve ahlaki değerler, organik dayanışma hakim olduğu toplumsal yapıda karşılık bulmamaya ve işlevini yitirmeye başlar.
- Yalıtık köy hayatı içerisinde benimsenen ortak yaşama kültürüne dair değerler, metropol hayatı içerisinde hayata geçirilemez ve yeniden üretilemez.
- 1:02:28Anomi Durumu
- Mekanik dayanışmacı toplumlar çözülürken, organik dayanışma esasına dayalı örgütlenme gelişirken, yeni duruma uyumlu formel, seküler ve soyut kuralların gelişmesi zaman alabilir.
- Bu süreçte, eski mekanik dayanışma ait ritüeller, semboller ve değerler yeni toplumda işlemeyen, yeni toplum ise insanları farklılıklarıyla birbirine bağlayan formel kuralları tam oturtamamıştır.
- Bu durum, hızlı dönüşüm sürecini yaşayan insanlar için bir bocalama durumu oluşturur ve yeni durumda hayatını şekillendirmeye dair kaotik bir durum ortaya çıkar.
- 1:04:23Yeşilçam Filmlerinde Anomi
- 1970'li yıllarda Yeşilçam filmlerinde Türkiye'nin yaşadığı hızlı kentleşmenin doğurduğu problemler işlenmiştir.
- Bu filmlerde, köyden kente çalışmak için gelen ancak köydeki değerleri kente yansıtmakta zorlanan bireylerin bocalaması gösterilmiştir.
- Bu bireylerin bocalama yüzünden suça karıştıkları, intihara kalkıştıkları veya şiddet uyguladıkları örnekler filmlerde işlenmiştir.
- 1:06:13Durkheim'in Anomi Kavramı
- Yeni toplumsal koşulların gerektirdiği formel yazılı kuralların tam olarak yerleşmesinden kaynaklanan normsuzluk durumu, bireyi etkileyen bir rehber bulamama durumudur.
- Durkheim bu duruma "anomi" ismini vermiş ve bireyin hızlı dönüşüm sürecinde referans alacağı normların olmamasını problem olarak görmüştür.
- Durkheim, "Intihar" isimli kitabında intiharın belli dönemlerde ve yerlerde artışı bu hızlı dönüşüm sürecine bağlamıştır.
- 1:08:19Anominin Çözümü
- Durkheim'a göre, anominin çözümü geriye dönüş değildir; organik dayanışma bir kez ortaya çıktığında geri döndürülemez bir süreçtir.
- Çözüm, mümkün mertebe kısa sürede bu farklılıklardan oluşan organik dayanışma toplumları için ortak bir kimliğin seküler temelde oluşturulmasıdır.
- Anominin yarattığı sorunların giderilmesi için, herkesi bağlayan anayasal ve yasal bir çerçeve ile bunu icra eden bir devlet yapısı gereklidir.
- 1:11:38Durkheim'in Toplumsal Kurallar Teorisi
- Devlet yapısı içerisinde, formal kurallara bağlı olan insanlar arasında kanun önünde eşitlik ilkesi geliştirilir.
- Toplumda artık sözlü kültürel değerler yerine, akli ve rasyonel olarak organize edilmiş, herkesi kapsayan soyut yasaların rehberliğinde bir hayat sürülür.
- Durkheim, normsuzluk ve aşırı bireyselleşme durumunun aşılabilmesi için herkesin çalıştığı alanlarda örgütlenmesini bir çözüm olarak öne sürer.
- 1:13:15Meslek Odaları ve Sivil Toplum
- Doktorlar tabip odalarında, mühendisler mühendisler birliğinde, işçiler ise sendikalarda örgütlenme imkanı bulurlar.
- Bu örgütlenmeler, farklılıkların kabul edilmesini sağlayarak her mesleki grubun ihtiyaçlarına göre kurallar ve normlar takip etmesini mümkün kılar.
- Meslek odaları, mesleklerin nasıl icra edilmesi gerektiği ve uyulması gereken kurallara dair ortak çerçeveler sunar.
- 1:15:25Anomiden Kurtulma Yolu
- Farklı vakıflar, dernekler ve meslek odaları içerisinde örgütlenmiş insanların hepsini anayasal bir çerçeve birleştirir.
- İnsanlar artık mekanik dayanışma esasına dayalı kültürel normlara değil, yeni koşullarla uyumlu, ortak bir yaşamı mümkün kılan soyut, dünyevi ve akli kurallara tabi olurlar.
- Toplumlar bu şekilde anomi durumundan kurtulur ve insanlar yeni kuralları oluşturmak durumundadır.