Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Edebiyatları Bölümü Araştırma Görevlisi Ümit Şahin tarafından sunulan bilgilendirici bir konuşmadır. Ümit Şahin aynı zamanda bu bölümde doktora tez çalışmasını sürdürmektedir.
- Videoda Sayakut Türkleri'nin yaşadığı yer, dilleri ve kültürleri hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. Sayakut Türkleri'nin Rusya Federasyonu'nun Saya Cumhuriyeti'nde, Krasnovaks bölgesinde ve Magadan bölgesinde yaşadıkları, nüfusları ve tarihsel kökenleri anlatılmaktadır. Ayrıca Sayakut Türkçesi'nin yazı dili olarak gelişimi, bölgedeki kültür yapısı ve geleneksel inanışları da ele alınmaktadır. Video, Sayakut Türklerinin yaşadığı Sibirya'nın iklim özellikleri ve günlük yaşamı hakkında bilgilerle sonlanmaktadır.
- 00:06Giriş ve Program Tanıtımı
- Konuşmacı Ümit Şahin, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Edebiyatları Bölümü Araştırma Görevlisi ve doktora öğrencisidir.
- Korona virüsü nedeniyle gönüllü karantina altındaki bu günlerde Kültür Bakanlığı'na bağlı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı'nın düzenlediği etkinlikler kapsamında Sayakut Türkleri hakkında sohbet yapılacak.
- 01:14Sayakut Türklerinin Yaşama Alanları
- Sayakut Türkleri bugün Rusya Federasyonu'nun Saya Cumhuriyeti'nde, Krasnovaks bölgesinde ve Magadan bölgesinde yaşamaktadır.
- Dolgan adını verdiğimiz yaklaşık 5 bin nüfuslu, Tunguz kökenli olup Sahaca'nın sahacalaşmış bir parçası olan veya Saha Türklerinin bir parçası olan halk da Saha Yakut Türkleri arasında sayılmaktadır.
- Saha Yakut Türkçesi'nin konuşulduğu bölge, Türk dünyasının en kuzeydoğusudur ve Sibirya'ya girer.
- 02:03Saha Yakut Bölgesinin Coğrafi ve Demografik Özellikleri
- Saha Yakut Bölgesi'nin yüzölçümü yaklaşık 3 milyon kilometrekaredir ve Türkiye Cumhuriyeti'nin sınırlarının yaklaşık dört katına karşılık gelir.
- Bu arazide yaklaşık 1 milyon nüfus bulunur, bunun yarısı Saha Yakut Türklerinden oluşurken, yarısından biraz azı bölgeye sonradan gelen Ruslardan oluşur.
- Bölgenin yerli halkları arasında Evvenkiler, Yukagirler ve Çukçalar da bulunmaktadır.
- 02:49Saha Yakut Türklerinin Tarihsel Gelişimi
- Bilim dünyası, Saha Yakut Türklerinden 17. yüzyılda Rusya'nın doğusuna doğru gerçekleştirilen keşif gezileri neticesinde haberdar olmuştur.
- Saha Yakut topraklarının Rus Çarlığı tarafından ele geçirilmesi, Rusların Sibirya'ya yerleşmeleri ve Lena Nehri'ne ulaşmaları ile başlamıştır.
- 1638 yılında Ruslar, Saha Yakut Türklerinin savunmasıyla karşılaşsa da Yakut askeri idaresini kurarak bölgeyi Rus Çarlığı'nın bir vilayeti haline getirmiş ve "Yasak" adı verilen vergi toplamaya başlamışlardır.
- 04:06Saha Yakut Türklerinin Kökeni
- Saha Yakut Türklerinin atalarının daha güneyde Baykal Gölü civarında yaşayan Kurukanlar oldukları ve 11. yüzyıldan itibaren Moğollar tarafından aşamalı olarak itilerek günümüzde yaşadıkları bölgeye yerleştirildikleri tarihi varsayımlar vardır.
- Saha Yakut Türkleri kendilerine "Saha" adını verirken, "Yakut" adlandırması ise Rusların Tunguzlardan öğrendiği bir adlandırmadır.
- Sovyetler döneminde Yakut Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti iken, Sovyetlerin dağılmasından sonra Rusya Federasyonu'nda Saha Cumhuriyeti (parantez içinde Yakutistan) adını almışlardır.
- 06:01Saha Yakut Türkçesi'nin Yazılı Dili
- Uzun dönem bir yazı dili olmadan ve güçlü bir sözlü kültürle yaşayan Saha Yakut Türkleri, Ruslar bölgeye geldikten sonra Rus kiliseleriyle birlikte yazı dili yaşamına başlamışlardır.
- 19. yüzyılın ilk yarısında, 1819'da bugün elimize ulaşan ilk Sahaca eseri ortaya çıkmıştır.
- 1917'den sonra ise Saha Yakut yazılı edebiyatı, çağdaş Saha Yakut yazılı edebiyatı başlamış sayılmaktadır.
- 07:04Saha Yakut Bölgesinin Yönetim Şekli
- Sovyet dönemi ile birlikte Saha Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu'na bağlı olmakla birlikte seçimle iş başına gelen "İldarhan" (il başkanı) ve "İltümen" (parlamento) bulunmaktadır.
- Ruslar bölgeyi işgal ettikten sonra adım adım yerleşmeye başlamış, ancak Saha dilini konuşarak "Sahalaşma" yaşamışlardır ve kendilerine "Eski Yerleşimciler" (Staria Jili) denilmiştir.
- Dimitri Hitro, 1858 yılında yazdığı gramerde, Yakut Oblasti'nde yaşayan her kavim kendi dillerini konuşsa da, Yakut dili genel anlaşma dilidir ve Ruslar bile Yakut dilini konuşmaktadır demiştir.
- 09:35Saha Yakut Türkçesi ve Kültürü
- Saha Yakut Türkçesi, Türkiye Türkçesine ve diğer Türk lehçelerine uzak olsa da, Oğuzca'dan özellikler ve eksik semantik özellikler taşımaktadır.
- Saha Yakut Türkleri geleneksel inanışlarını günümüzde de sürdürüyor; evrenin üç dünya (üst dünya, orta dünya ve alt dünya)dan oluştuğuna inanırlar.
- Saha Yakut Bölgesi'nin kış mevsimi neredeyse sekiz ay sürer, en soğuk olan Ocak ayı ile en sıcak olan Temmuz ayı arasında neredeyse 70 derece fark vardır.
- 11:24Saha Yakut Bölgesi'nin Doğal Özellikleri
- Yaz mevsiminde bile kış mevsimine dahil olan bölgede, güneşin doğuşundan batışına kadar hava kararmaz ve insanlar güneşe saygıyla eğilirler.
- Bahar mevsimi Mart ayından itibaren başlar ancak bu bahar tarım yapabilecek konuma gelmez.
- Saha Yakut Türkleri, güneşin doğuşundan batışına kadar hava kararmadığı için "Aydın Geceler" olarak bilinen bir fenomeni yaşamaktadırlar.