Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Aliterasyonda Her Şeyin Bir Şey Var" adlı podcast programında sunucu ve Ali adlı konuk, sağlık temalı kelimelerin etimolojik kökenlerini ve anlamlarını tartışmaktadır.
- Video, sağlık, tıp, hasta, doktor, doçent, tedavi, ilaç, ameliyat, cerrah, aşı ve pandemi gibi sağlık alanındaki temel kelimelerin kökenlerini ve anlamlarını inceliyor. Her kelimenin hangi dilden geldiği, tarihsel gelişimi ve Türkçe'deki karşılıkları detaylı şekilde açıklanıyor.
- Programda ayrıca pandemi döneminde Türkçe'ye giren kelimelerin hızlı girişi ve bunun nedenleri de tartışılmaktadır. Ali, büyük toplumsal altüst oluşların yaşandığı zamanlarda ilgili kelimelerin hızlı bir şekilde girdiğini açıklamaktadır.
- 00:58Sağlık Kelimesinin Kökeni
- Sağlık sözcüğü öztürkçe kökenli olup, ilk başta hayatta olma durumunu, daha sonra vücudun fiziksel ve psikolojik olarak iyi durumda olduğunu belirtmek için kullanılmıştır.
- Sağlık sözcüğü "sağ" sözcüğü ile "lık" eki birleşerek oluşmuştur ve Türkçe'nin en çok kullanılan yapım eklerinden biridir.
- Sağlık ve sıhhat ikilemi, doğruluk anlamında eş anlamlı iki sözcük olup, gap projesi gibi bir anlam bozukluğu içermez.
- 02:34Tıp ve Tabip Kelimelerinin Kökeni
- Tıp kelimesi Arapça kökenli olup, "tıbb" şeklinde yazılır ve Türkçe'de hastalıkları iyileştirme, sebep-sonuçlarını araştırma bilimi olarak geçer.
- Tıp sözcüğünün kökeninde "iyi, mutlu" gibi bir anlamı vardır ve tıpta insanı iyileştiren, mutlu hale getiren bir bilim olarak görülür.
- Tıpla aynı kökten gelen "Tayyip" özel ismi "iyi, tatlı, mutlu" anlamına gelir.
- 04:15Hasta ve Doktor Kelimelerinin Kökeni
- Hasta sözcüğü Farsça kökenli olup, "kasten yaralanmak, incinmek" anlamına gelir ve tarihsel süreçte "sayrı" veya "sayru" olarak da kullanılmıştır.
- Doktor kelimesi Latince kökenli olup, "dore" kökünden gelir ve "öğretmek" anlamına gelir, tam anlamı "öğretmen"dir.
- Doktor kelimesi Latinceden Almanca'ya "doz" olarak, sonra Türkçe'ye "doçent" olarak geçmiştir.
- 07:50Türkçe'deki Doktor Karşılıkları
- Türkçe'de doktorun birkaç karşılığı vardır: "otacı" (ot kökünden gelir, şifalı otlarla ilaç hazırlayan kişi anlamında), "ençi" (ilaç yapan kişi anlamında).
- "Atasagun" sözcüğü de doktor anlamında kullanılır ve "sagun" (sağ sözcüğünden gelir, iyileştiren, sağ halde tutan) kökünden türemiştir.
- Tedavi kelimesi Arapça kökenli olup "deva" sözcüğünden türemiştir ve "ilaç, derman, tedavide ilaç olmak" anlamına gelir.
- 10:12İlaç Kelimesinin Kökeni
- İlaç kelimesi Arapça kökenli olup "deva" ile aynı eş anlamlı bir sözcüktür ve "derman" anlamına gelir.
- Eski Türkçe'de ilaç yerine "en" kullanılırdı, ancak İslam kültürü kabul edildikten sonra "ilaç" sözcüğü yaygınlaşmıştır.
- Anadolu ağızlarında hala "en" kullanılır ve "ilaç" kelimesinin tam karşılığıdır.
- 10:50Ameliyat Sözcüğünün Kökeni
- Ameliyat sözcüğü Arapça kökenli olmasına rağmen Türkçe'de türetilmiş bir sözcüktür.
- Ameliyat kelimesi "amel" kökünden gelir ve "iş, eylem, işlem" anlamına gelir.
- Amel kökünden türeyen diğer sözcükler arasında amil (işçi), amele (işçiler), imal (iş yapmak), muamele (işleme şekli) gibi kelimeler bulunmaktadır.
- 12:21Cerrah Sözcüğünün Kökeni
- Cerrah kelimesi "cerh" kökünden gelir ve "yaralamak, yara açmak" anlamına gelir.
- Cerrah, insanın veya hayvanın vücudunda yara açarak içine bakan kişidir.
- Cerh kökünden türeyen diğer sözcükler arasında cerahat (yara), ceriha (yara), mecruh (yaralı) gibi kelimeler bulunmaktadır.
- 13:59Aşı Sözcüğünün Kökeni
- Aşı sözcüğünün etimolojisi tartışmalı olup, farklı anlamlarda kullanılan "aşmak" fiiliyle bağlantılı olabilir.
- Aşı sözcüğü ilk başta tıpta değil, bitkilerde kullanılmıştır; ağaçlara aşı yaparak farklı meyveler elde edilirdi.
- Daha sonra aşı sözcüğü vücuda eklenen zayıflatılmış hastalık taşıyan mikroorganizmalar için de kullanılmaya başlanmıştır.
- 17:39Pandemi Sözcüğünün Kökeni
- Pandemi sözcüğü 2020 ile beraber hayatımıza girmiş olup, Türkçe sözlüklere henüz girmemiştir.
- Pandemi sözcüğü eski Yunancadan gelmekte olup, "pan" (tüm, bütün) ve "demos" (halk, toplum) köklerinden oluşur.
- Fransızca'da yerel olmayan, tek bir yere ait olmayan salgın hastalık anlamında kullanılan bu sözcük, İngilizce'ye de bu anlamda geçmiş olabilir.
- 19:26Salgın Hastalık Sözcükleri
- Türkçe'de salgın hastalık anlamında kullanılan "epidemi" sözcüğü vardır; "epide" ön eki ile "demos" (halk) kökünden oluşur.
- "Endemi" veya "endemik" sözcükleri sadece bir bölgede görülen hastalıklar için kullanılır.
- Botanikçiler tarafından sıkça kullanılan endemik, belli bir bölgede yetişen ve yaşayan bitki ve hayvanlar için de kullanılır.
- 21:33Kelimelerin Türkçeye Girişi
- Pandemi, Türkçeye son giren kelimelerden biri olmasına rağmen çıkmak bilmiyor.
- Toplum hayatında büyük bir altüst oluş yaşanırsa, o altüst oluşla ilgili kelimeler çok hızlı bir şekilde girer.
- Pandemi gibi büyük altüst oluşlar, kelimelerin Türkçeye hızlı girmesine neden olur.
- 22:17Program Kapanışı
- Ali'ye sormak istediğiniz sorular için Twitter adresi @aliterasyondan sorabilirsiniz.
- "Et Onuruguru" ve "Aliterasyonla Her Şeyin Bir Şey Var" podcastlerine abone olabilirsiniz.
- Program Potfresh kanatları altında yayınlanan "Aliterasyonda Her Şeyin Bir Şey Var" bölümünde sona eriyor ve yeni bölümde farklı bir tema ile devam edecek.