Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Anlamak İçin Soran" programında sunucu Eren Bey'in Princeton Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şükranoğlu ile yaptığı röportaj. Prof. Şükranoğlu, 2011 yılında Princeton University Press tarafından basılan ve Türkçe'ye çevrilen Atatürk'ün entelektüel biyografisi üzerine konuşmaktadır.
- Röportajda Atatürk'ün entelektüel gelişimi kronolojik olarak incelenmekte, Selanik yılları, cephede olduğu dönemler ve kurucu devlet adamı olarak olduğu yıllar ele alınmaktadır. Ayrıca, Atatürk'ün düşünce dünyasının şekillendirilmesi, Jön Türk hareketi, İttihat Terakki subaylarının eğitim ve milliyetçilik anlayışları, Atatürk'ün inkılapçılık kavramı ve tarih inşası konuları detaylı şekilde tartışılmaktadır.
- Videoda, Atatürk'ün radikal bir program geliştirdiği ancak bu radikalliğin öncesizlik gerektirmediği vurgulanmakta, Golds Paşa'nın Türk subaylarına etkisi, Balkan'daki gerilla savaşları ve Atatürk'ün yaratmaya çalıştığı yeni kimlik ve aidiyetin toplumsallaşması zorluğu gibi konular da ele alınmaktadır. Röportaj, bir sonraki bölümde Atatürk'ün entelektüel biyografisi ve fikirlerinin gelişimi üzerine devam edeceği bilgisiyle sona ermektedir.
- 00:20Prof. Dr. Şükranoğlu'nun Türkiye Ziyareti
- Princeton Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şükranoğlu, pandemi nedeniyle yaklaşık üç senedir memleketinden uzaktı ve ilk defa Türkiye'ye geldi.
- Pandemi döneminde evden çıkmadan sabahtan akşama kadar kitap üzerine çalışabildi ve normalde altı-yedi yılda yapılabilecek bilgi toplamayı ve yazmayı üç sene içine sıkıştırdı.
- 01:39Atatürk'ün Entelektüel Biyografisi
- Prof. Dr. Şükranoğlu'nun Mustafa Kemal Atatürk'ün entelektüel biyografisi 2011 yılında Princeton University Press tarafından İngilizce olarak basıldı ve 250 sayfa civarında bir kitap oldu.
- Kitap İngilizce'den sonra Almanca, Fransızca, Çince, Japonca, Farsça ve Ukraynaca gibi yedi-sekiz dile çevrildi.
- Türkçe baskısı için Bağlam Yayınevi tarafından iki cilt olarak hazırlanacak ve sonbaharın sonlarında veya yıl sonuna kadar çıkacak, yaklaşık bin sayfa civarında olacak.
- 04:59Entelektüel Biyografinin Tanımı ve Önemi
- Atatürk hakkında binlere yakın kitap var, ancak entelektüel biyografi farklı bir alan olarak ele alınmalı.
- Entelektüel biyografi sadece büyük düşünürler veya bilim adamlarıyla sınırlı değil, devlet kurucuları ve kuram geliştirenler için de yazılabilir.
- Barack Obama ve Reagan gibi ciddi entelektüel ürünü olmayan kişiler için de entelektüel biyografiler yazılmıştır.
- 07:09Atatürk'ün Entelektüel Kaynakları
- Yılmaz Vurkaç'ın "Atatürk Bir Kitap" adlı kitabı önemli bir kaynak olmasına rağmen, Atatürk'ün düştüğü Osmanlı Türkçesi notlarının yanlış okunması gibi hatalar içeriyor.
- Atatürk'ün notlarında Arapça notlar bulunuyor, ancak bunlar Atatürk'ün yazdığı değil, başka birinin okuduğu kitapların notları olabilir.
- Atatürk'ün özellikle bir devlet lideri durumuna gelmesinden sonra, çeviriler yaptırması ve farklı dillerdeki kaynakları hazırlatması önemli bir entelektüel faaliyet olarak değerlendirilebilir.
- 10:13Entelektüel Biyografinin Yaklaşımı
- Atatürk biyografilerinde genellikle Atatürk'ün nasıl şekillendirdiğine bakılırken, entelektüel biyografide önemli olan şekillenmiş insanın nasıl şekillendiği.
- Entelektüel biyografide Atatürk'ün milliyetçi olmasının, laik bir yaklaşımı benimsemesinin veya oryantalizm projesini hayata geçirmeye çalışmasının nedenleri incelenir.
- 11:30Atatürk'ün Tarihselleştirilmesi
- Türkiye'de Atatürk kültü oluşturulduğu ve Atatürk'e insanüstülük atfedildiği için onu tarihselleştiremiyoruz.
- Atatürk'ün programı radikal bir program olup, yeni bir ulus devlet kurmak ve düşünsel temelleri farklı bir millet inşa etmek istiyor.
- Atatürk'ün radikalliği öncesizlik gerektirmiyor, kendinden evvelki düşüncelerden etkilenmesi doğaldır.
- 13:11Selanik'in Atatürk'ün Gelişmesindeki Etkisi
- Selanik, Tanzimat sonrasında yaşanan dönüşümün en fazla ete kemiğe büründüğü ve görünebilir hale geldiği bir şehirdir.
- Selanik, modernleşme ve batılılaşma sürecinde yeni ile eski'nin birlikte yaşadığı, kozmopolit Osmanlı vatandaşı yaratma düşüncesinin elle tutulabilir olduğu bir yerdir.
- Atatürk, Selanik'te hem geleneksel eğitim kurumlarına hem de modern okullara tanık olmuş, bu iki farklı eğitim sistemini birinci elden kıyaslama imkanı bulmuştur.
- 18:14Atatürk'ün Eğitim Hayatı ve Etkileyen Öğretmenler
- Atatürk'ün Türk tarih tezi, Manastır Askeri İdadisi'nde hocası Mehmet Tevfik Bey'in derslerinde ilk şeklini almıştır.
- Mehmet Tevfik Bey'in kitabında Türklerin hicretten 3600 yıl önce büyük bir medeniyet kurduğu ve Avrupa medeniyetinin Orta Asya'dan gelen Türkler tarafından kurulduğu vurgulanmıştır.
- Atatürk, Harbiye'de okuduğu dönemde "Fonder Golds" kuşağından etkilenmiş, bu kuşağın "Dust Walking Walfen" (Silahlanmış Millet) adlı strateji kitabından geleceğin savaşlarının topyekün milletlerin savaşı olacağı öngörüsüne ulaşmıştır.
- 23:13Golds'un Etkisi ve Subayların Görevi
- Golds, 1908 sonrası ordu reformundan sonra Harbiye'nin yeniden düzenlenmesinde önemli rol oynamış ve Atatürk'e çok hayran olmuş, onu filozof ve kuramcı olarak görmüş.
- Golds, subayların sadece askeri eğitim yapmayacak, silahlanmış milleti eğitecek ve yaratacak bir ideal oluşturmuş.
- Golds, askeri sınıfa verilen kredinin faize yatırılmış sermayeye benzer olduğunu ve uzun vadede toplumun ondan istifade edeceğini belirtmiş.
- 25:04Subayların Toplumsal Dönüşüm Fikri
- Mustafa Kemal'in kuşağı subaylarında toplumu dönüştürme ve topluma liderlik etme fikri vardı.
- Bu kuşağın subayları devlet kurma, tarih tezi geliştirme, dil tezi geliştirme gibi yeni bir toplum yaratma projeleri içindeydi.
- İnönü, Atatürk'ü "içtima mürebbisi" olarak tanımlamış, bu sosyal eğiticilik tarafı sadece Atatürk'e özgü değil, o kuşağın bütün subaylarını etkileyen bir hususdu.
- 26:18Balkanlar'daki Deneyimler
- Subayların hemen hemen hepsi Balkanlar'da, Rumeli'de farklı ulusların isyanlarını bastırmakla uğraşmış.
- Mustafa Kemal Sofya'da görev yaparken büyük bir Bulgar direnişi ve komitacılık deneyimlemiş.
- Bu deneyimlerde milisleşmiş sivillerin düzenli ordular karşısına çıkması ve bozguna uğramak gibi pratiklerden öğrenmişler.
- 27:02Makedonya Mücadelesi ve Etkileri
- Berlin Kongresi 1878 yılında Makedonya adı verilen bölgeyi Osmanlı Devleti'ne iade etmiş, ancak 23. maddesi ile Hristiyanlarla reform yapma şartı koymuş.
- Makedonya'da Vietnam öncesindeki en büyük gerilla savaşı başlamış, ancak Atatürk bu gayri nizami harbin başarılı olamayacağını düşünmüş.
- Makedonya mücadelesinde Bulgar, Sırp ve Rum çeteleri Osmanlı subayları üzerinde hayranlık-nefret ilişkisi yaratmış.
- 31:09Milliyetçilik ve İttihat Terakki
- İttihat Terakki, silahşörler, idealistler, bireysel olarak atılganlar ve hep bir dava adamlığı durumuyla öne çıkmış.
- Taşnak Sütun (Ermeni İtiraci Federasyonu) aktivitesi de bu insanların üzerinde etkili olmuş.
- Resmi ideolojinin Osmanlıcılık olduğu bir zamanda, Rum, Yunan, Makedon ve Bulgar milliyetçisi insanlarla çatışmak durumunda olan subaylar, milliyetçilik üzerine ciddi bir etki görmüşler.
- 32:39Pratik ve Teori İlişkisi
- Mustafa Kemal dahil olmak üzere İttihatçılar için pratik önden gidiyor, büyük teori arkadan geliyor gibi bir durum vardı.
- Atatürk, gençlik yıllarında Auguscomt'un eserlerine ilgi duymuş, ancak pozitivistlerin ihtilale karşı olduğunu ve Fransız ihtilalinin kaos yarattığını görmüş.
- Atatürk, yüzbaşı iken binbaşıdan üst rütbe bütün adamları emekli edip orduda reformasyona gitme önerisi yapmış.
- 34:00Jön Türk Hareketinin Kuşakları
- Jön Türk hareketi 1880'lerde başlamış, 1890'larda ivme almış ve içinde iki ayrı jenerasyon bulunuyor.
- Birinci jenerasyon (Ahmet Rıza, Abdullah Cevdet gibi) entelektüelizme ağırlık veren, pozitivist model kurma teorileriyle ortaya çıkan entelektüellerdir.
- İkinci kuşak Jön Türkler (Atatürk dahil) pratik çözümler isteyen, beklemeye tahammül edemeyen ve eylemci olan kişilerdir.
- 35:34Jön Türklerin Eylemciliği
- Atatürk'ün dahil olduğu ikinci kuşak Jön Türklerin kafasındaki plan muhafazakar bir eylemciliktir.
- Diğer gruplar devleti yıkmak, ayrılmak veya otonomi almak istese de, Jön Türkler çöküşü durdurup devleti kurtarmak istemektedir.
- Jön Türklerin devletle olan ilişkisi, Makedonya ihtilalcilerinin devletle olan ilişkisinden farklıdır.
- 36:47Fransız İhtilali'nin Etkisi
- Fransız İhtilali'nin etkisi Jön Türk kuşaklarının üzerinde çok fazladır.
- Tommy'nin ifadesine göre, Ankara'da 1920-1923 arasını, Fransa'da 1789-1792 arasında bilmeden anlayamazsınız.
- "İnkılapçılık" kavramı 1908 için kullanılan bir tabirdir ve Abdülhamit ile iç iktidar mücadelesinin içerisinde kullanılmıştır.
- 37:58Atatürk'ün İnkılapçılık Anlayışı
- Atatürk inkılapçılıkta kavramı değişik anlamlarda kullanır; bazen Fransız İhtilali için "Fransız Revolüsyonu" derken, bazen 1922'den sonraki gelişmeleri ihtilalcilik olarak görmez.
- Atatürk'ün inkılapçılık tanımı: "Eski müesseselerin yerine yenilerini geçirmek ve eskileri yıkmaktır."
- Bu anlamda inkılapçılık, Büyük Petro'nun değişim programına veya Bismarck'ın politikalarına benzerlik gösterir.
- 39:21Cumhuriyet ve Osmanlı İlişkisi
- Cumhuriyet Türkiye'si'nin Osmanlı'nın bir devamı mı yoksa devrimci bir kopuş mu olduğu tartışmasında inkılapçılık meselesi paralel gider.
- Atatürk, Osmanlı'dan kopan, farklı aidiyeti olan yeni bir millet yaratmak istemektedir.
- Atatürk, Türklerin mazisini Neolitik Çağ'a taşıyarak Osmanlı'yı parantez haline getirmeye çalışıyor ve Türk tarih kongrelerinde Osmanlı'ya yapılan yer çok azdır.
- 41:31Tarih ve Kimlik İnşası
- Her toplum parlak geçmişini inşa eder, ancak bu inşa edilen tarihin gerçekle örtüşmesi veya örtüşmemesi ayrı bir konudur.
- Atatürk'ün yaratmaya çalıştığı yeni kimlik ve aidiyet, çok uzak bir geçmişe dayanmaktadır ve bu geçmişle toplum arasında ilişki kurmak zordur.
- Atatürk'ün düşünceleri ve idealleri, 1938'de "Atatürk Milliyetçiliği" olarak adlandırılan bir kenara bırakılmıştır.
- 44:09Atatürk Milliyetçiliğinin Sonu
- 1938'de Atatürk Milliyetçiliği öldü ve Atatürk'ün inşa etmeye çalıştığı tarih bir kenara bırakıldı.
- 1982'de anayasaya "Atatürk Milliyetçiliği" gibi kavramlar konuldu ancak bunların içi doldurulmadı.
- 1936 yılında toplanan Türk Dil Kurultayı güneş dil teorisi üzerineyken, savaş sonrası toplanan 3. Türk Dil Kurultayı'nda güneş teorisi lafı geçmedi.
- 46:56Atatürk'ün Entelektüel Biyografisi
- Atatürk'ün gençliğinden itibaren kafasında bir fikir vardı ve entelektüel faaliyeti bu fikri güçlendirmek ve hayata geçirmek için yapılmıştır.
- Konuşmacı, Atatürk'ün entelektüel biyografisini anlatırken, 1938'den sonra Atatürk milleti ve Atatürk'ün fikri kısmının bir bakıma onunla birlikte öldüğünü belirtmiştir.