Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir permakültür tasarımcısı tarafından sunulan eğitim semineri formatında bir ders olup, Elif adlı bir kişiyle de konuşulmaktadır.
- Video, permakültür tasarımda örüntü kavramının önemi üzerine odaklanmaktadır. Konuşmacı, tabiattaki şekillerin enerji ilişkileri içinde nasıl geliştiğini, örüntülerin tasarımın öznesi olduğunu ve bunların insan sistemlerinde nasıl uygulanabileceğini açıklamaktadır. Ders, tabiatın temel şekilleri (elma koçanı modeli, dallanma örüntüsü, spiraller, öbeklenme örüntüsü), büyüklük dereceleri, kenar etkisi ve ekoton kavramları gibi konuları ele almaktadır.
- Videoda ayrıca, Pasifik Okyanusu'ndaki adalarda yaşayan insanların okyanus akıntılarını ve balık varlığını öğrenerek oluşturdukları haritalar gibi tarihsel örnekler de paylaşılmaktadır. Konuşmacı, modern insanın örüntüyü nasıl kullandığını (reklamlar, marka sembolleri) ve bilim-sanat ilişkisini ele alarak, günümüz toplumunun örüntü bilgisini daha az etkili şekilde kullandığını vurgulamaktadır.
- 00:12Örüntü ve Permakültür
- Örüntü, permakültür tasarımcısının el kitabındaki bölümlerden biri ve işin bel kemiğini oluşturan konulardan biridir.
- Bill Mollison, permakültürün temellerini oluştururken tasarım içeriğinin ve enerji verimliliğinin kaynağı olarak ekosistemlere bakmalı ve onların ilkelerini kavramsallaştırıp insan sistemleri için davranış yönergeleri yaratmak üzerinden başlamıştır.
- Örüntü kelimesi Türkçe'de şekil, biçim ve desen gibi anlamlara gelir, ancak matematiksel bir terim olarak kullanılarak ilişkilenme biçimini daha iyi ifade eder.
- 03:57Örüntü Kavrayışı
- Örüntü kavrayışı, tabiattaki ekosistemlerin içindeki örüntülerin nasıl işlediğini, hangi ilkelere dayandığını kavramak ve bu kavrayışı insan sistemleri üretirken kullanmaktır.
- "Örüntü tasarımdır, tasarım da permakültürün öznesidir" ifadesi, permakültürün tasarım odaklı olduğunu vurgulamaktadır.
- Örüntü, olay veya nesnelerin düzenli bir biçimde birbirini takip ederek gelişmesi veya belirli bir kurala göre düzenli bir şekilde tekrar eden şekil veya sayı dizisidir.
- 06:03Tabiat ve Enerji Verimliliği
- Tabiat, belli kurallara tabi bir sistemdir ve tüm sistemler belli kurallara göre ilişki içinde olmaktadır.
- Tabiatta enerji verimliliği optimize edilmemiş hiçbir ilişki ve canlı uzun süre dayanamaz, evrim tarafından elenir.
- İnsanların tür olarak varlığını sürdürmeleri veya yok oluşa götüreceklerinin temelinde enerji verimli bir varlığın varoluşu kabul edilmesi yatmaktadır.
- 08:29Örüntü ve İki Ortam Arasındaki İlişki
- Örüntü, iki ortam arasındaki basınç (pressure) üzerinden tanımlanabilir.
- Evrendeki tüm canlılık, aralarında fark olan iki ortamın arayüzünde gerçekleşmektedir.
- Her şeyin başlangıcı, aralarında fark olan iki ortamın tanımlanabilmesi için ortaya çıkmış olan arayüzde gerçekleşmiştir.
- 12:58Evrenin Oyun Kuralları
- Evrenin tamamı bir olaylar dizisidir ve başlangıçta aralarında fark olan iki ortamın arayüzünün meydana gelmesi olmuştur.
- İki farklı ortam arasındaki arayüz üzerinden çeşitli enerji alışverişleri başlamış ve her yeni alışveriş kendisine yeni bir arayüz yaratmıştır.
- Tabiat, durağan bir sistem değildir, her zaman hareket ve devinim halindedir, ve tüm olaylar birbirini takip ederek evrenin canlılığını oluşturur.
- 15:00Olayların Kenarda Gerçekleşmesi
- Tüm olaylar arasında fark olan iki ortamın arayüzünde, kenarında gerçekleşir.
- Derimiz, bedenimizin içindeki kanımız ve dışarıdaki havanın arayüzüdür.
- Terleme olayında, derimizdeki deliklerden dışarıya doğru mineralli bir çözelti salgılanır ve bu çözelti buharlaşırken gazlaşacak enerjiyi derimizden alır, böylece serinleriz.
- 18:19Sindirim Sistemi ve Kenarlar
- Sindirim sistemi de iki ortam arasındaki alışveriş örneğidir; bağırsaklar kanımızla arayüz oluşturur.
- Besin maddeleri parçalanmış, bağırsağın üzerindeki küçük deliklerden emilebilecek hale getirilerek kanımıza geçer.
- Bağırsak sağlığı, kanımızda dolaşan alerjen maddelerin azaltılması, bağışıklık sistemi sorunları ve hatta şizofreni gibi hastalıklarla ilişkilidir.
- 20:50Kenarların Önemi ve Şekiller
- Kenarlar, çevirmen gibi bir ortamdan gelen veriyi başka bir bilgi ve veriye çeviren bir şeydir.
- Her şekil alışverişin bir şeklidir; tabiattaki tüm şekiller belli enerji alışverişlerinin sonucu olarak ortaya çıkar.
- Ağaç, yerle gök arasında bir arayüz olarak karbondioksiti yere gömen ve yerden gelen minerali göke biyokütle olarak çıkaran bir iletim kanalıdır.
- 24:11Ağaç ve Toprak İlişkisi
- Ağaçlar gökteki karbondioksiti alarak yapraklarında fotosentez yapar ve karbonhidratlar oluşturur.
- Ağaçlar, kendi bünyesinde kullanmadıkları humus bileşenlerini köklerinden toprağın içindeki diğer canlıları beslemek için para birimi olarak salgılar.
- Bitkiler minerali kendileri sentezleyemeyen bir dezavantajları vardır ve hareket edemeyen bitkiler, mineral almak için toprak içindeki canlılarla iş birliği yapar.
- 27:21Enerji Verimliliği ve Doğanın Düzeni
- Doğada enerji alışverişinin gerçekleşebilmesi için, yerin altında bulunan potansiyel kütle ile gökteki biyokütle arasında bir denge vardır.
- Tabiatta tek taraflı enerji alışverişleri kısa süreli olurken, toplam sistemin bakış açısında her zaman karşılıklı ve neredeyse eşit miktarda enerji akışı gerçekleşir.
- Doğada her şey canlılık ve enerji akışı üzerine kuruludur.
- 28:45Doğadaki Örüntüler
- Tatlı su deltasının şekli, dağlardan kaynaklardan toplanarak birleşen küçük derelerin en sonunda büyük bir nehir olarak denize karıştığı yerde oluşur.
- Tatlı su ve tuzlu su buluştuğunda, hortumdan akıyormuş gibi karışmaz, aynı şekilde dallanma örüntüsüyle (endritik örüntü) tuzlu suya karışır.
- Doğada, bir noktadan iki yöne hareket eden enerji akışının şekli her zaman elma koçanı gibi bir modele benzer, bu modele "perm kitapta çekirdek model" veya "elma koçanı modeli" denir.
- 30:41Doğadaki Şekillerin Önemi
- Bu basitleştirici model, tabiatı karmaşıklaştırmak yerine daha anlaşılır kılar.
- Tabiatta bazı temel şekiller vardır ve etrafımızdaki tüm canlılar, dış hattımız, beynimiz, hücrelerimiz ve organellerimiz dahil, bu temel şekillerin üzerine kurulmuştur.
- Bu sadelik üzerinden, bir gezegende bu kadar muazzam bir çeşitliliğe sahip canlılık yaratılmıştır.
- 31:58Doğadaki Diğer Örüntüler
- Elma koçanı modeli en temel şekil olmakla birlikte, dallanma örüntüsü ve spiraller gibi diğer şekiller de vardır.
- Spiraller, belli bir noktadan belli büyüme katsayılarıyla dışarıya doğru giden enerji akışları sonucu meydana gelir.
- Öbeklenme örüntüsü, taşların üzerindeki veya ağaçların üzerindeki dikenlerin tesadüfen değil, kaotik bir bir araya geliş sergiledikleri bir örüntüdür.
- 33:38Kaotik Sistemler ve İnsan Sistemleri
- Kaotik sistemlerde, bir noktanın tam olarak nereye düşeceğini ön göremeyiz, ancak yeterince süre gözlemlediğimizde belli serileri takip eden olaylar olduğunu görebiliriz.
- Bu prensipleri insan sistemlerinde (yaşadığımız yerler, gıda ürettiğimiz yerler, toplumlar) taklit edebiliriz.
- Enerji verimliliği, evrendeki tüm örüntülerin hem sebebi hem sonucudur; enerji verimli değilse, bir ilişki veya şekil evrim tarafından yok edilir.
- 37:41Enerji Verimliliği ve Canlılık Sınırları
- Canlıların fiziksel sınırları enerji verimliliği tarafından belirlenir, teorik olarak sonsuza kadar büyüyebilecek bir altyapıya rağmen.
- Dolaşım sistemi dendritik yapıdadır ve kanı hareket ettiren kalp, mevcut koşullarda en enerji verimli uzunlukta parmaklarımıza kadar ulaşabilir.
- Eğer kollar çok uzun olsaydı, dolaşım sistemi kanı götüremediği için parmaklar uçlarını kaybetmeye başlayabilirdi.
- 40:34Canlılığın Sınırları
- Canlılık iki nokta arasında hareket eder: akışkanlık noktası (çok küçük canlılar için) ve atalet sınırı (büyüme sınırı).
- Akışkanlık noktası, canlılığın hareket edebilmesi için minimum boyutu belirler, daha küçük olunca hareket edemez ve temel yapı taşlarını barındıramaz.
- Atalet sınırı, canlılığın büyüme sınırını belirler; ağaçlar örneğin büyüdükçe besin ve su iletim kanalları sınırlarına gelir ve canlılığını yitirir.
- 43:59Fibonacci Serisi ve Büyüme
- Fibonacci serisi (1, 1, 2, 3, 5, 8...) gezegende canlılığın büyüme örüntüsünü matematiksel olarak ifade eder.
- Bu seri, canlılığın nasıl büyüdüğünü anlatan bir denklemdir ve tüm büyüme örüntülerinde geçerlidir.
- Fibonacci serisi, entropi gerçeği olan bir evrende artıya geçmeyen hiçbir şey kendini olduğu gibi dahi sürdüremezken, anti-entropik davranabiliyor.
- 46:57Ölçek ve Enerji Verimliliği
- Ölçek ve ölçeğe uygunluk, akışkanlık ve atalet sınırları arasında doğru yerde olmayı gerektirir.
- Her yaprak ağacın üzerinde bulunduğu noktada, yapması gereken görevi (enerji alışverişleri) için uygun bir yerdedir.
- İnsanlar yerine ait olmayan ve ölçeğine uygun olmayan sistemleri kurarak (örneğin Alibeyköy gibi) bugün yaşadıkları problemleri yaratmışlardır.
- 51:39Çölün Ölçekleri
- Çöl altı büyüklük derecesinden oluşur ve her şey bir kum tanesi ile başlar.
- Kum taneleri sekerek hareket eder ve çölün fiziksel koşullarında kum tanesinden daha küçük bir şey olamaz.
- 52:38Çölde Kumun Hareketleri
- Kum taneleri belirli hareketler yaparak ilerler ve çölde kumun hareketini en çok belirleyen faktör rüzgardır.
- Kum dalgaları (ripple) trilyonlarca kum tanelerinden oluşur ve dalga şeklinde hareket eden bütünler haline gelir, günde yaklaşık bir metre hareket ederler.
- Kum tepeleri (barkhane) dalgaların uzun süre rüzgar etkisiyle hareket ettikten sonra oluşur ve yılda bir metre yer değiştirirler.
- 54:40Çöldeki Kum Yapıları
- Yıldız kum tepeleri (stadium) yüz yılda bir oluşur ve dalgalardan oluşur.
- Ergi, kum tepeleri sıradağlar şeklinde olup bin senelik bir oluşum süresi vardır.
- Dra, kumdan oluşan dağlardır ve milyonlarca yıl bir hareket ederler.
- 56:07Büyüklük Dereceleri ve Ekosistemler
- Amazon nehri ve ağaçlar gibi sistemlerde de benzer büyüklük dereceleri görülür.
- Ağaçlarda gövde bir büyüklük derecesi, ilk dallar ikinci, daha küçük dallar üçüncü ve sürgün dallar dördüncü büyüklük derecesidir.
- Sürgün dalların görevi her sene çok hızlı bir şekilde çıkıp mümkün olan en fazla yaprağı barındırmak ve fotosentez verimliliğini artırmaktır.
- 57:44Barajlar ve Ekosistemler
- Baraj yaparken, suyun miktarı, içindeki organik madde miktarı ve nehir yatağının malzemesi gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.
- Su çok geniş kanallarda ve yavaş akıyorsa, içindeki organik maddeyi bırakarak alüvyon (toprak) oluşturur.
- İnsanlar genellikle ekosistemde hasat ürün fazlasını hasat eden bir tür olarak, kenarlarda yaşar ve kenar sakinleridir.
- 1:03:23Dönümler ve Yerleşim Alanları
- Dönümler, vadi ve sırt yapılarında eğimin dışbükeyden içbükeye geçtiği noktalardır.
- Dönümlerde su yavaşlar ve içindeki organik maddeleri bırakır, bu nedenle dönümler potansiyel olarak en fazla besin miktarını barındıran yerlerdir.
- Geleneksel yerleşim alanları genellikle dönümlerde kurulmuştur.
- 1:06:59Kenar Etkisinin Önemi
- Dönüm noktası, kenar dışbükeyle içbükey eğimin kesiştiği noktadır ve potansiyel olarak ürün fazlasını hasat edebileceğimiz bir yerdir.
- Tabiatta her şey kenarlarda birikir, bir sorunu çözmek veya bir durumu iyileştirmek istiyorsanız, iki farklı ortam arasındaki arayüzü çalışırsanız faydalı sonuçlar verecektir.
- Kenarlarda yaşayan canlılar olarak, ekosistemlerdeki kenarlara ekoton denir ve bu alanlar bereketli yerlerdir.
- 1:09:15İnsanların Kenar Ormanı Sevgisi
- İnsanlar ormanla mera kenarında çok rahat ediyor ve bu ortamlarda yaşamayı tercih ediyor.
- Kenar ekosistemi, diğer ortamlardan farklıdır; ormanda çok yıllık ağaç sistemleri, merada ise çok yıllık ot sistemleri bulunur.
- Kenarlarda, her iki ortamdan gelen canlılar bir araya gelir ve tür çeşitliliği olarak bereketli yerlerdir.
- 1:11:38Tropiklerde Kenar Etkisinin Kullanımı
- Tropiklerde, orman ekosisteminin gölgesi ve ağaçları nedeniyle tek yıllık ürün yetiştirmek zordur.
- Tropiklerdeki kabileler köylerinin çevresinde yaklaşık bir hektarlık alanları açarak ürün yetiştirirler.
- Açılan alanlar belli bir süre (10-15 yıl) sonra yeniden kullanılır, bu süre içinde açılan alan tekrar orman haline gelir.
- 1:15:45Kenar Etkisinin Verimliliği
- Bir hektarlık alan açmanın neden önemli olduğu, daha küçük alanlarda yeterli kenar etkisi yaratılamaması ve daha büyük alanlarda ise kenar etkisinin oranının azalmasıdır.
- Tropiklerde insanlar, baltayla arazi açarken enerji verimliliği optimize ederler.
- Kenar sakinlerimiz olarak, iki farklı ortam arasında arayüzler meydana getirerek bereketi ve verimliliği artırmayı tercih ederiz.
- 1:18:06Kenar Etkisinin Uygulamaları
- Bir göletin etrafına böğürtlen dikildiğinde, aynı yüzey alanına sahip bir göletin kenarını uzatarak verimi artırabiliriz.
- Bahçecilikte, yükseltilmiş yatakların yürüme yoluyla birleştiği kenarlar ot çıkması sorunu yaşar.
- Bahçecilikte, istenmeyen kenarları azaltmak ve istenen kenarları artırmak önemlidir.
- 1:20:48Kenar Etkisi ve Doğal Sistemler
- Yatağın kenarlarını %2 eğimle yaparak ve üzerine sağlıklı fideler dikerek, yabani ot miktarını azaltabilirsiniz.
- Kenarlar fayda üretecek şekilde tasarlanmalı, çünkü kenarlarda yaşamıyorsanız çok yer kapladığınız demektir.
- Herhangi bir iş veya ilişki başlattığınızda, ilk adım kenarlardan başlamaktır çünkü kenar ilişkilerini düzgün tesis edebilirseniz, alanın içine doğru da düzgün ilerlersiniz.
- 1:22:19Kenar Etkisinin Önemi
- Alanın içi sıkıcı bir yer iken, heyecanlı olan yer kenardır.
- Ormanlar üç boyutlu bir kenardır ve topraktan gökyüzüne doğru çıkan, sürekli artıya geçen bir ekosistemdir.
- Toprakla ilgili deneyler yapılırken, kenarlardan alınan verilerin bozuk olduğu için araziden içerideki veriler dikkate alınır.
- 1:23:39Kenar Etkisinin Uygulamaları
- Buğday ve yonca karışık ekimde, yonca ile olan kenarında buğdayın verimliliği daha yüksektir.
- Her buğday hattının iki tarafında yonca dikilerek bu etki artırmak mümkündür.
- Gezegende düz bir arazi yoktur, her zaman bir eğim vardır ve bu eğim hasadı ve dikimi kolaylaştıracak şekilde düzenlenmelidir.
- 1:25:29Eş-Yükselti Eğrileri ve Çiftçilik
- Eş-yükselti eğrileri (izohips eğrileri) üzerinde yürürken deniz yüksekliğiniz aynı kalır.
- Eş-yükselti eğrileri boyunca sıralama yaparak hem kenar ilişkisini arttırmış hem de arazinin eğiminden kaynaklanabilecek sorunları ortadan kaldırabilirsiniz.
- Çiftçiler, traktörlerin geçeceği yere buğday ekilmez, hasır edilerek hasadı kolaylaştırırlar.
- 1:27:16Permakültür ve Kenar Etkisi
- Permakültürün klişelerinden biri olan şifalı ot spirali, kenar etkisi meselesinin temelinde yatmaktadır.
- Spiral şeklinde tasarlanan bu öğe, farklı bakımlara ve yükseklikler sunarak suyla farklı ilişkiler kurulmasını sağlar.
- Tüm olaylar ve alışverişler, aralarında fark olan iki ortamın arayüzünde gerçekleşir ve bu arayüz bizim için "kenar" olarak adlandırılır.
- 1:30:00Tabiat ve Kenar Etkisi
- Tabiatta her şeyin temelinde enerji verimliliği vardır ve bu verimlilik, kenar etkisi sayesinde sağlanır.
- Tabiatta her şey kenarda birikir ve biz kenar sakinleri olarak faydalı etkilerimizi arttırmak istiyorsak kenarlara çalışmalıyız.
- İnsanlığın belli bir dönemine kadar insanlar çeşitli coğrafyalarda bu örüntü okuma ve kavramı doğrudan hayatlarını uygulayabilmişlerdir.
- 1:31:52Polinezya Adaları Örneği
- Polinezya adaları, Avustralya'nın kuzeydoğusunda bulunan alçak adalardan oluşan bir alandır.
- Polinezya adaları arasında on binlerce sene boyunca ciddi bir ticaret yürütmüşlerdir.
- Yol bilenler olarak adlandırılan kişiler, "stickchard" (dağlardan yapılmış küçük şemalar) kullanarak okyanusta yollarını bulup, ticaret yaparak ve deniz ürünleri avlayarak medeniyetlerini sürdürmüşlerdir.
- 1:35:49Pasifik Adalarında Yaşam Bilimi
- Pasifik adalarında, küçük atölyelerde okyanus akıntıları, balık varlığı, rüzgar gibi bilgilerin öğretildiği belli öğrenme şemaları bulunmaktadır.
- Çocuklar, uyudukları çadırların kargılarının kesiştiği noktalarla yıldız haritasını öğrenirler ve büyüdükçe bu haritaları yapabilirler.
- Bu insanlar, GPS, barometre veya motorlu taşıt olmadan binlerce sene boyunca Pasifik Okyanusu'nda medeniyetlerini devam ettirebilmeyi başarmışlardır.
- 1:37:40Örüntü Okuma Becerisi
- Modern insanlar en iyi örüntüyü reklamlarda okurken, Pasifik adalarında kullanılan haritalar antropoloji müzelerinde vitrinlerde sergilenir.
- Bu haritalar, enerji kaynaklarının tükenmesi durumunda Pasifik Okyanusu'nda hayatta kalmayı sağlayacak araçlardır.
- Bu haritalar, okyanustaki güvenebilecekleri örüntüleri keşfetmiş ve belli bir dilde soyutlayarak bir sonraki nesle aktarabilme becerisini gösteren bilimsel yön bulma araçlarıdır.
- 1:39:18Modern Toplumda Örüntü Kullanımı
- Modern insanın dört dil kapasitesi vardır, ancak bunu McDonald's, Adidas veya Apple gibi marka sembollerini öğrenmek yerine kullanır.
- Edward Bernays, 1920'lerde feminist hareketlerin başladığı dönemde, kadınların sigara içmesini "özgürlük meşalesi" olarak tanımlayarak büyük reklam kampanyaları başlattı.
- Bankaların oyuncak gibi maskotları, çocukların büyüdüklerinde banka tercihlerinde etkili olacak şekilde tasarlanmıştır.
- 1:42:38İnsan Sistemleri ve Gelecek
- Doğrusal ve kullandığı kaynağı sürekli tüketmek üzerine kurulmuş, kendi sonunu hazırlayan sistemler yerine, yaşayan ve canlı insan sistemleri kurmak gerekiyor.
- Bu sistemlere "tasarlanmış ekosistemler" denir ve faydalı kenarların arttırılması, faydasızların faydalı olacak şekilde dönüştürülmesi gerektiği iddia edilmektedir.
- Konuşmacı, dinleyicilerin kafasını karıştırmış olmayı umduğunu belirterek konuşmasını tamamlamıştır.