Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nden Doçent Dr. Bahra Atay ile Dilek Hanım'ın sunuculuğunda yapılan bir röportajdır. Konuşmacı, Osmanlı İmparatorluğu'nun sanayileşme hareketi hakkında bilgi vermektedir.
- Video, Edward Clark tarafından 1974'te ilk kez kullanılan "Osmanlı Sanayi Devrimi" teriminin incelenmesiyle başlayıp, 1840-1853 yılları arasında Sultan Abdülmecid döneminde uygulanan sanayileşme politikalarını ele almaktadır. Daha sonra Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamit dönemlerindeki sanayi girişimleri, Paşabahçe Can Fabrikası, Cibali Tütün İdaresi Binası ve Bomonti Bira Fabrikası gibi örnekler anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca, bu sanayileşme hareketinin başarısızlığa uğramasının nedenleri (depremler, yangınlar, mali sıkıntılar) ve Cumhuriyet dönemindeki sanayi gelişiminin bu hamlenin temel üzerine kurulduğu vurgulanmaktadır. 19. ve 20. yüzyıllarda İstanbul'da yapılmış 256 sanayi yapısından sadece 43'ünün günümüzde kalmış olduğu belirtilerek, bu konudaki eğitim eksikliği de vurgulanmaktadır.
- 00:08Osmanlı Sanayi Devrimi Kavramı
- Osmanlı sanayi devrimi terimi ilk olarak 1974'te Edward Clark adlı Amerikalı tarihçi tarafından "Uluslararası Ortadoğu Çalışmaları" dergisinde kullanılmıştır.
- Clark, bu terimi 1840-1853 yılları arasında Sultan Abdülmecid döneminde uygulanan sanayileşme politikasına atfen kullanmıştır.
- Osmanlı sanayileşmesinin kökenleri III. Selim döneminde başlamış, barut imalat fabrikaları, Hünkar İskelesi'nde kağıt fabrikası, Beykoz'da deri tabakhanesi ve Tophane'de top döküm fabrikaları kurulmuştur.
- 01:43Osmanlı Sanayileşmesinin Gelişimi
- 1839'da İngiliz mühendislerden William Fairbann İstanbul'a davet edilmiş ve Sultan Abdülmecid döneminde Ermeni milletine mensup barutçubaşı Ohannes Dadian yeni sanayi programını uygulamakla görevlendirilmiştir.
- Ohannes Dadian, 1820'de Beykoz Kagithanesi başına getirilmiş, 1835-1836 arasında oğlu Arekel ile birlikte Avrupa'ya fabrikalarda gözlem yapmak üzere gönderilmiş ve tüfek demirlerini delecek bir makine icat etmiştir.
- 1840'lı yıllarda Beykoz Deri Kösele Fabrikası, İzmit'teki Çuha Fabrikası, Hereke Dokuma Fabrikası ve Zeytinburnu Demir Fabrikası Ohannes Dadian'ın yönetimine verilmiş, 1856'da Divan-ı Ahkam-ı Adliye üyesi olmuş ve padişah tarafından Bey ünvanı verilmiştir.
- 04:11Osmanlı Sanayileşmesinin Yapısı
- Babıali, İstanbul'da Yedikule surlarından Küçükçekmece'ye ve Haliç civarına bir organize sanayi bölgesi oluşturmaya çalışmış, Zeytinburnu ve Bakırköy civarında fabrikalar tesis edilmiştir.
- Osmanlı sanayileşmesinin hedefi devletin ihtiyaçlarını ve askeri teçhizatını sağlamaya yönelikmiş, fabrikalarda kullanılan makinalar ve işgücü Avrupa'dan ithal edilmiş, çoğunlukla İngiliz, Belçikalı, Fransız, İtalyan ve Avusturyalı uzmanlar gelmiştir.
- Osmanlı bürokratları tek bir Avrupa devletine bağlı olmaktan kaçınıyor, denge politikası izliyorlardı; örneğin 1844'te İzmit'te inşa edilen çuha fabrikasının müdürü Artin Efendi, fabrikanın yapı ve ipliği Edirne'den, Eskişehir'den ve Saksonya'dan, keten tarakları Brüksel'den, boyacısı Fransız, amele Avusturyalı, makinalar Belçika'dan gelmiştir.
- 06:16Osmanlı Sanayileşmesinin Sonuçları
- 1850'den sonra köle ticaretinin yasaklanması üzerine İzmit'teki çuha fabrikasında bulunan siyah kölelerin Hicaz'a gönderildiği görülmektedir.
- Edward Clark'ın temel tezi, 1800-1930'lu yıllarda Atatürk devletçiliğe geçtiğimizde kurulan Sümerbank fabrikalarının kökeninin bu fabrikalara dayandığıdır.
- 1844'te İzmit'te açılan çuha fabrikası ile ilgili Hilal Karavar'ın bir kitabı vardır ve bu fabrika 1934'te Atatürk döneminde açılan SEKA Kağıt Fabrikası'nın temelini oluşturmuştur.
- 08:08Osmanlı Sanayileşmesinin Diğer Örnekleri
- 1845'te Ohannes Dadian Zeytinburnu'nda "Grand Fabrika" (Büyük Fabrika) adında bir demir fabrikası imalathanesi açmış, burada buhar makinaları, pompalar ve silahlar üretilmiş, fabrikaya yakın bir meslek yüksek okulu da bulunmuştur.
- 1845'li yıllarda Hereke Kumaş Fabrikası açılmış, burada ipek dokuma tezgahları bulunmuş, ustalar ve işçiler Avrupa'dan getirilmiştir.
- 1840'lı yıllarda bir Amerikalı ziraat mütehassısı İstanbul'un batısında numune çiftlikleri kurmuş ve burada pamuk ekimine başlanmış, bu fabrikalar için gerekli olan ürünler 1855 Paris Uluslararası Sergisine katılmıştır.
- 09:54Osmanlı Sanayileşmesinin Başarısızlıkları
- 1848'de Küçükçekmece'deki barut fabrikası havaya uçmuş, 1855'te Bursa'da ipek dokuma tezgahları deprem yüzünden yıkılmış, numune çiftliklerindeki pamuk ürünleri çırçır makinesi olmadığı için zarar görmüş, Merinos koyunları hava şartlarından ve hırsızlıktan dolayı çalınmış, tekstil fabrikalarında yangın çıkmış ve yanmış.
- Sultan Abdülmecid'in gezileri tören havasında olup, herkes önceden geleceğini biliyor, padişah ve padişahı kandırıyorlardı; fabrika imalatı diye Avrupa'dan getirilen ürünleri padişaha sunuyorlardı.
- Yabancı uzmanların, işçilerin ve amelelerin ücretleri çok yüksek ve Avrupa'nın da ücretlerin iki katı imiş, buhar makinasından uzun yıllar gümrük vergisi alınamamış, Kırım Savaşı ile birlikte devlet videosu ilk borcu alıyor ve mali bir sıkıntıya girmiş, 1850'de fabrikalar bitmiştir.
- 12:21Osmanlı'da Sanayileşme Hamlesi
- Edward 1974'te Atatürk'ün devletçiliğinin pek çok yönünün 1840'ların sanayileşme hamlesinden doğduğunu belirtmiştir.
- Sultan Abdülaziz döneminde gümrük vergileri arttırılmış, sergiler ve sanayi mektepleri açılmış, 1863'te İslahı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.
- Sultan II. Abdülhamit döneminde 1880'li yıllardan sonra Paşabahçe Can Fabrikası, Cibali Tütün İdaresi Binası ve Bomonti Bira Fabrikası gibi canlanma yaşanmıştır.
- 13:28Sanayileşme Hareketinin Sonuçları
- 1840'tan itibaren Osmanlı Devleti bir tür sanayi devrimi yaşamış, üretilen mamüller ordunun ihtiyacını karşılamış ancak dünya pazarına sunulmamıştır.
- Fabrikalar teknolojik ilerlemeye ve piyasa koşullarına uyum sağlayamamış, kapitülasyonların, bilgisizliğin ve suistimallerin tesiriyle sanayileşme hareketi iflas etmiştir.
- Sarayın öncülüğünde batılılaşma hareketi toplumun ihtiyaç duyduğu ürünlerin türlerini değiştirmiş, eski sanayi şubeleri çökmüş ve modern sanayi tam geçilememiştir.
- 14:17Sanayi Yapılarının Durumu ve Öneriler
- Çekül Vakfı'nın çalışmasına göre 19. ve 20. yüzyılda İstanbul'da yapılmış 256 sanayi yapısından bugün sadece 43'ü kalabilmiştir.
- Liselerde tarih ders kitaplarında Tanzimat dönemi sanayileşme hamlesi ve başarısızlığının nedenleri detaylı olarak yeni bakış açılarıyla incelenmelidir.
- Buharlı makineye uzun yıllar gümrük vergisi alınmamış, kendi buharlı makinemizi geliştirememişiz, ancak 1921'deki bir kanunla buharlı makinalardan vergi alınmaya başlanmıştır.