Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Osmanlı Kültür Uygarlığı dersinin kapsamlı bir anlatımıdır. Eğitimci, ÖSYM, KPSS, LYS gibi sınavlarda çıkabilecek önemli bilgileri aktarmaktadır.
- Video, Osmanlı toprak sistemi ve eğitim sistemi ile başlayıp, önemli bilim insanları, sanatçılar, mimari eserler ve Osmanlı'daki çeşitli sistemler hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. İçerik, Osmanlı mimarisinin erken, klasik ve geç dönemlerini kronolojik olarak ele alarak, Mimar Sinan'ın eserleri ve Cumhuriyet dönemi mimarları hakkında bilgiler içermektedir.
- Ders, Osmanlı'daki geleneksel ve modern eğitim kurumları, şehzadelerin eğitimi, lonca teşkilatı, önemli bilim insanları (Kadızade-i Rumi, Ali Kuşçu, Piri Reis), sanatçılar (Nakkaş Osman, Matrakçı Nasuh, Katip Çelebi), mimarlar (Mimar Sinan, Mimar Kemalettin) ve Osmanlı mimarisi hakkında kapsamlı bilgiler içermektedir. Ayrıca Osmanlı'daki kadın hakları, kadın sanatçılar ve Osmanlı mimarisi (erken dönem, klasik dönem, geç dönem) hakkında detaylı bilgiler verilmektedir.
- 00:06Osmanlı Toprak Sistemi
- Osmanlı kültür ve uygarlığı konusunda ikinci video, ÖSYM'nin vazgeçilmezi olan toprak sistemini ele alıyor.
- Türk İslam devletlerinde toprak sistemi mülk toprak ve miri toprak olmak üzere ikiye ayrılmıştı.
- Mülk toprak şahıslara ait olup, müslümanlara ait olanlara öşri toprak, gayrimüslimlere ait olanlara haraci toprak denirken, miri toprak devlete ait topraktır.
- 01:03Miri Toprak Birimleri
- Miri toprak birimi ana hatlarıyla yediye ayrılır: dirlik, taşmaklık, ocaklık, yurtluk, malikane, mukatta ve vakıf.
- Dirlik toprak, gelirleri asker ve memurlara hizmet karşılığı verilen toprak birimidir.
- Dirlik topraklar has, zeamet ve tımar olmak üzere rütbe ve gelir miktarına göre sınıflandırılır.
- 03:42Diğer Miri Toprak Birimleri
- Taşmaklık toprak, gelirleri hanedan üyelerinin kadınlarına ayrılan toprak birimidir.
- Ocaklık toprak, gelirleri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraktır.
- Yurtluk toprak, gelirleri sınırları koruyanlara verilen toprak; malikane toprak ise devlette üstün hizmette bulunanlara verilen topraktır.
- 04:47Mukatta ve Vakıf Toprak
- Mukatta toprak, gelirleri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklara denir ve iltizam sisteminde kullanılır.
- Mukattaların ömür boyu kiralanmasına malikane denir ve bu kiralama usulünde alınan peşinata muaccele denir.
- Vakıf toprak, gelirleri hayır ve ilim kurumlarının giderlerine ayrılan topraklara denir ve sosyal devlet anlayışının varlığını kanıtlar.
- 05:48Diğer Toprak Türleri
- Mebat, verimsiz çorak topraklardır; metruk ise terk edilmiş, ekilip dikilmeyen, halkın ortak kullanım alanı olan topraklardır.
- Havası hümayun, gelirleri hükümdara verilen toprağa denir.
- Arpalık, Osmanlı'da devlet memurlarına emekli maaşı niyetine verilen topraktır.
- 06:50Osmanlı Eğitim Sistemi
- Osmanlı'da eğitime talim terbiye denir ve geleneksel eğitim kurumları sıbyan mektebi ve medrese'den oluşur.
- 19. yüzyılda batının etkisiyle iptidai (ilkokul), rüştiye (ortaokul), idadi (lise) ve medrese (lise-üniversite seviyesi) kurumları oluşturulmuştur.
- Medresede akademik kariyer basamakları "sodam" (softa, danışmend, muhit, müderris) şeklinde sıralanır.
- 10:08Osmanlı Eğitim Kurumları
- Enderun, devşirmelerin yetiştirildiği saray okuluydu; ilk Enderun Edirne Sarayı'nda İkinci Murat döneminde, teşkilatlı Enderun ise Fatih döneminde Topkapı Sarayı'nda kuruldu.
- Şehzadelerin ders gördüğü Şehzade Gam Mektebi de bir eğitim kurumuydu ve şehzadelere ilk eğitimi basit nitelikteki bir imam veya şeyhülislam verirdi.
- Şehzadeler derse başladığında yapılan törene "Bedi Besmele Merasimi" denilirdi.
- 11:01Osmanlı'da Alaylar
- Osmanlı'da çocuklar okula başladığında düzenlenen alaya "Amin Alayı", hacca giden alaylara "Surre Alayı" denirdi.
- Özel günlerde düzenlenen Kadir Alayı ve Mevlit Alayı ile padişahların tahta çıktığında düzenlenen alaylara "Kılıç Alayı" denilirdi.
- 11:37Lonca Teşkilatı
- Lonca teşkilatında esnaf eğitimi verilir, çıraklık, kalfalık, ustalık şeklinde ilerlerdi.
- Loncanın başındaki görevlilere pir veya şeyh, yardımcısına kethüda, cezaları verene ve güvenlik amiri olarak görev yapana yiğitbaşı denirdi.
- Loncanın temeli fütüvvet teşkilatına dayanır, fütüvvetname ise loncaya üye olanların uymak zorunda olduğu kuralları ifade eder.
- Loncaya yeni üye seçimini yapan bilirkişilik görevliye "Ehl-i İbre" denirdi.
- 13:13Yeni Okullar
- Mekteb-i Mülkiye, idareci yetiştiren, nahiye müdürü ve kaymakam yetiştiren okuldur; Abdülmecid döneminde açılmış ve Cumhuriyet döneminde Ankara'ya taşınarak Ankara Üniversitesi'ne bağlı Siyasal Bilgiler Fakültesi olmuştur.
- Darülmuallim, erkek öğretmen okulu; Darülmuallimat ise kız öğretmen okuludur.
- Darülmaarif, devlet memuru yetiştirmek için Abdülmecid döneminde açılmış, Lütfi'nin yüksekokulu Abdülaziz döneminde açılmış, Mekteb-i Sultani ise üst düzey okul ve hukuk eğitimi vermiştir.
- 14:17Kültür Kurumları
- Osmanlı'da tiyatroya "Darülbedayi" denirdi.
- Darülelhan konservatuar demektir, Dar'ülilhan ise beste yapmak için ilham almak gerektiği için soru olarak beklenir.
- Darülaceze, 93 Harbi'nden sonra yoksullar, acizler ve düşkünlerin barınması amacıyla İkinci Abdülhamit döneminde açılmıştır.
- Darüşşafaka, Abdülaziz döneminde açılan, babasıyla maddi durumu kısıtlı öğrencilerin eğitimi için faaliyet yürüten kurumdur.
- Darülleitham, Birinci Dünya Savaşı sırasında yetim çocukların bakımını yapmak için açılan kuruluştur.
- Encümeni Danış, Osmanlı Bilimler Akademisi olarak faaliyet yürüten, ders kitaplarının hazırlanmasından sorumlu olan ve günümüzdeki TÜBİTAK'in görevlerini yapan kurumdur.
- 15:59Yabancı Ülkelerin Osmanlı'da Açılan Okulları
- İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, ABD, Avusturya, Rusya ve İran gibi ülkeler Osmanlı'da okullar açmıştır.
- 16:13Osmanlı Bilim İnsanları
- Kadızade-i Rumi, Ali Kuşçu, Takiyüddin gibi astronomi alanında önemli çalışmalar yapan bilim insanları vardır.
- Kayserili Davut, Orhan Bey döneminde İznik'te ilk Osmanlı medresesinin sorumlusu olmuş ve Osmanlı'nın ilk müderrisi kabul edilmiştir.
- Ali Kuşçu, matematik ve astronomi uzmanı, Ayasofya'nın müderrisi, İstanbul'un enlem ve boylamları ile ilgili çalışma yapmış, ayın haritasını çıkarmış ve Nasa tarafından ayın bir bölgesine Ali Kuşçu ismi verilmiştir.
- Sabuncuoğlu Şerafettin, Fatih döneminin önemli tıp uzmanlarından, Mücerrebname ve Cerrahiye Ülhaneye adlı eserleriyle tanınmıştır.
- Altıncızade (Altunizade), idrar yolu hastalıkları ile ilgilenmiş, Fatih dönemin önemli bilim insanıdır.
- Akşemseddin, Osmanlı'da mikrobu açıklayan ilk bilim insanı, Fatih'in akıl hocası ve Ayasofya'da ilk cuma hutbesini okuyan kişidir.
- Piri Reis, Kitab-ı Bahriye adlı eseriyle tanınan Kanuni döneminin önemli denizcisi ve dünya haritası çizmiştir.
- Seydi Ali Reis, Katibi Rumi olarak da anılan, Kanuni döneminin önemli denizcileri arasında gösterilen, Mirat'ül Memalik ve Muhit adlı eserleri yazan önemli şahısdır.
- 19:43Osmanlı Bilim İnsanları
- Zatül Eftar adlı bir araçla gök cisimlerini ölçmeye yönelik çalışmalar yapan ve Osmanlı'da ilk rasathaneyi kuran bilim insanı Murat döneminde görev yapmıştır.
- Naima (asıl adı Mustafa Naima Efendi) "Naima Tarihi" adlı eseriyle ilk Osmanlı vakanüvisi olarak kabul edilir.
- Evliya Çelebi "Seyahatname" adlı eseriyle tanınırken, Ebu Suud Efendi Kanuni döneminde en uzun süre şeyhülislamlık yapan ve kanunların hazırlanmasında yardımcı olan şahısdır.
- 20:56Osmanlı'da Uçanlar ve Bilim Adamları
- Lagari Hasan Çelebi Osmanlı'da roketle ilk uçuş denemesini yapmış, Hezarfen Ahmet Çelebi ise kanat takarak Galata'dan Üsküdar'a uçmayı başarmıştır.
- Katip Çelebi "Keşfi Zünnun" ve "Cihannuma" adlı eserleriyle tanınırken, Koçubey de IV. Murat'a duraklamanın nedenleri ile ilgili raporlar sunmuştur.
- Ahmet Cevdet Paşa Osmanlı'da şeriata dayalı medeni kanun olan Meclle'nin hazırlanmasında etkili komisyon başkanı olmuştur.
- 22:37Osmanlı'da Resim ve Sanat
- Fatih Sultan Mehmet ilk portresini İtalyan ressam Centil Beli'ye yaptırmıştır.
- Şeker Ahmet Paşa ilk resim sergisini açan, Osman Hamdi Bey ise ressam, arkeolog, müzecilik ve Sanayi-i Nefise Mektebi'nin kurucusu olarak bilinir.
- Mihri Müşfik ilk Türk kadın ressamı olup Sanayi-i Nefise Mektebi'nin kuruluşunda etkilidir.
- 24:49Minyatür ve Hat Sanatı
- Minyatür ustalarına nakkaş veya musavir denir ve minyatür kitaplarına hünername veya surname denir.
- Es-seyyid Lokman ve Sinan Bey Fatih devrinde ilk Osmanlı minyatürlerini yapmış, Matrakçı Nasuh ise Kanuni ve Barbaros'un seferlerini minyatürlerine işlemiştir.
- Hat ustalarına hattat denir, müstensih ise bir hattat'ın yazdıklarını kendi el yazısıyla çoğaltanlardır.
- 27:22Diğer Sanat Dalılar
- Tezhip (altınlama, yaldızlama) ustalarına müzehhip denir ve Kara Mehmet bu sanatın önemli temsilcisidir.
- İtri (asıl adı Buhurizade Mustafa Efendi) nevakar makamını bulmuş ve günümüzde şehit cenazelerinde çalınan segah makamındaki tekbirin yaratıcısı olarak kabul edilir.
- Osmanlı'daki ilk resmi gazete II. Mahmut döneminde çıkarılan Takvim-i Vekayi'dir, ilk resmi vilayet gazetesi ise Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa önderliğinde çıkarılan Vakayı-i Mısri'dir.
- 29:35Osmanlı Gazeteleri ve Önemli Şahıslar
- Mahmut döneminde "Le Monitor Ottoman" adlı Fransızca gazete çıkarılmış, Osmanlı haklarını yurt dışında savunmak ve Avrupalıların yalanlarını ortaya çıkarmak amacıyla yayınlanmıştır.
- İkinci Meşrutiyet döneminde önemli gazeteler arasında "Tanim" ve "Volkan" gazeteleri bulunmaktadır, Volkan gazetesinin imtiyaz sahibi Derviş Vahdeti'dir.
- Şinasi, Jön Türkler arasında yer alır, "Şair Evlenmesi" adlı eseri ilk tiyatro eseri olarak kabul edilir ve Osmanlıcılık akımının önemli savunucuları arasındadır.
- 30:53Osmanlı'da Dergiler ve Spor
- Osmanlı'da çıkarılan ilk dergi "Vakayı Tıbbiye"dir, ilk resimli dergi Mir'a Mustafa Refik tarafından çıkarılmıştır.
- İlk mizah dergisi "Diyojen" Teodor Kasap tarafından çıkarılmıştır.
- Osmanlı'nın katıldığı ilk Olimpiyat Oyunları Stockholm Olimpiyatları'dır, Selim Sırrı Tarcan Osmanlı Milli Olimpiyat Cemiyeti'nin kuruluşunda etkili olmuştur.
- 31:44Osmanlı'da Kadın Hakları ve Önemli Şahıslar
- Osmanlı'da çıkarılan ilk kadın dergisi "Terakki Muhadderat" kadınlara yükseliş anlamına gelir.
- Fatma Aliye, Ahmet Cevdet Paşa'nın kızı olup Osmanlı'da ilk kadın hakları savunucusu olarak bilinir ve "Muhadderat" adlı romanı ile ön plana çıkmıştır.
- İlk Türk kadın tiyatro sanatçısı Afife Jale'dir, ilk Türk kadın hekim olan Safiye Ali'nin Almanya'nın Dortmund kentindeki mezarı bulunmuştur.
- 32:35Osmanlı Sistemleri
- Millet sistemi ırk temelli değil, din temelli bir sistemdir ve sınırlar içerisindeki insanların hangi dine mensup olduğunu tespit etmek amacıyla uygulanmıştır.
- Osmanlı'da bir dönemden sonra iltizam sisteminin yerine uygulanan sistem muasırlık sistemidir.
- Osmanlı'da üçüncü Mustafa döneminde ortaya atılan, birinci Abdülhamid döneminde uygulanmaya başlanan iç borçlanma sistemine Essam sistemi denir.
- 36:12Osmanlı Mimarisi
- Osmanlı mimarisi ana hatlarıyla erken dönem, klasik dönem ve geç dönem şeklinde üç gruba ayrılır.
- Erken dönem mimarisinde Hacı Özbek Camii (İznik'te ilk Osmanlı camii), Bursa Ulu Camii (ilk büyük Osmanlı yapısı) ve Anadolu Hisarı (Birinci Bayezid döneminde) yer almaktadır.
- Klasik dönem mimarisinde Fatih Camii, Topkapı Sarayı, Rumeli Hisarı, Süleymaniye Külliyesi ve Mimar Sinan'ın tüm eserleri bulunmaktadır.
- 39:18Mimar Sinan'ın Eserleri
- Mimar Sinan'ın çıraklık eseri Şehzade Camii, kalfalık eseri Süleymaniye Camii, ustalık eseri ise Selimiye Camii'dir.
- Sultanahmet Camii, klasik dönemin son büyük eseri olup Türkiye'nin ilk altı minareli camisi, çinlilerinin mavi olması nedeniyle Mavi Camii olarak anılır ve Sedefkar Mehmet Ağa'nın mimarıdır.
- Mayıs 2023'te Mimari Sinan'ın kalfalık eseri Süleymaniye Camii'nden öykünerek tasarlanan Barbaros Hayrettin Paşa Camii İstanbul'da ibadete açıldı.
- 41:23Geç Dönem Osmanlı Mimarisi
- Geç dönem Osmanlı mimarisinde Avrupa'nın barok ve rokoko tarzı mimari üsluplarından yararlanılmıştır.
- Nuruosmaniye Camii, Avrupa tarzı ile yapılan ilk camidir ve Laleli Camii, Ortaköy Camii, Dolmabahçe Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Çırağan Sarayı, Yıldız Sarayı, İshak Paşa Sarayı, Selimiye Kışlası, Seddülbahir Kalesi, Levent Kışlası ve Üçüncü Ahmet Çeşmesi geç dönem Osmanlı mimarisinin önemli eserleridir.
- Yıldız Sarayı, Üçüncü Selim döneminde yaptırılmış olup İkinci Abdülhamid döneminde yönetim merkezi olarak kullanılmıştır.
- 42:02Osmanlı Padişahları ve Saraylar
- Dolmabahçe Sarayı Abdülmecid döneminde, Beylerbeyi ve Çırağan Sarayları ise Abdülaziz döneminde yapılmıştır.
- Atatürk, Dolmabahçe Sarayı'na "Milletin Sarayı" demiştir çünkü ilk mebusan meclisi toplantısı orada yapılmıştır.
- Osmanlı padişahlarının sıralaması: İkinci Mahmut'tan sonra sırasıyla Abdülmecid, Abdülaziz, Abdülhamid, Vahdettin gelir.
- 44:16Cumhuriyet Dönemi Mimarlar
- Mimar Kemalettin, geleneksel Türk mimarisini yeniden canlandırmaya çalışan neo-klasikçi bir mimardır ve ulusal mimarlık akımının öncüsüdür.
- Mimar Kemalettin, Gazi İlk Muallim Mektebi (bugün Gazi Üniversitesi Rektörlük Binası), Kudüs'teki Mescid-i Aksa'nın onarımı ve İstanbul'daki Bostancı ve Bebek Camileri'ni yapmıştır.
- Mimar Vedat, Haydarpaşa Vapur İskelesi, Sirkeci'deki Büyük Postane ve Ankara'daki İkinci TBM binasını yapmıştır.
- 45:47Kariye Camii'nin Durumu
- Kariye Camii, İkinci Beyazıt döneminde Sadrazam Hadım Ali Paşa tarafından camiye çevrilmiş, 1945 yılında müzeye dönüştürülmüş ve 2020 yılında yeniden cami olmuştur.
- Kariye Camii'nin restorasyonu bitti ve yeniden ibadete açılmıştır, açılışında Cumhurbaşkanı Erdoğan da yer almıştır.