Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersidir. Eğitimci, Osmanlı İmparatorluğu'nun yükseliş ve duraklama dönemlerini detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, Osmanlı İmparatorluğu'nun yükseliş dönemini (İkinci Mehmet'ten başlayarak) özetleyerek başlıyor, ardından duraklama dönemine geçiş yapıyor ve bu dönemin nedenlerini sistematik olarak ele alıyor. Eğitimci, yönetim, maliye, eğitim ve ordusu alanlarındaki bozulma nedenlerini, dış sebepleri ve duraklama dönemindeki isyanları (İstanbul ve Anadolu isyanları) detaylı şekilde açıklıyor.
- Videoda ayrıca Osmanlı'nın duraklamadan kurtulmanın üç yolu (ıslahat, inkılap, devrim) günlük hayattan örneklerle anlatılmakta ve duraklama dönemindeki sosyal ve ekonomik değişimler (tımar sisteminin bozulması, üretim düşüşü, köyden kente göç, çarpık kentleşme) açıklanmaktadır. Video, bir sonraki bölümde Osmanlı padişahlarının bu dönemden kurtulmak için yaptıkları ıslahat hareketlerinin anlatılacağı bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:11Osmanlı Devleti'nin Yükselme Dönemi
- Osmanlı Devleti'nin yükselme dönemini ikinci Mehmet ile başlamış, İstanbul'un fethiyle hafızamızda kalacak.
- İkinci Mehmet, kardeş katli, cülus bahşi, sancağa çıkma sistemini yasal hale getirmiş ve müsaade ile yasal hale getiren padişahımız son seferinde oturanto yapmış.
- İkinci Mehmet'in ani ölümü sonrasında yerine oğlu İkinci Bayezid geçmiş, Cem Sultan olayıyla hafızamızda yer etmesi gerekiyor.
- 01:03İkinci Bayezid Dönemi
- İkinci Bayezid, Cem Sultan olayıyla uğraştığı için doğuda çıkan Şalkolu isyanına yeterli ehemmiyeti göstermemiş ve Büyük İstanbul depremi (Küçük Kıyamet) bu zamandaydı.
- İkinci Bayezid, Selim'in Amerika kıtasını bulması için yirmi gemi istemesine "Ben daha gözümün gördüğü yerleri almadım, görmediği yerleri ne yapayım" diyerek yirmi gemi vermemiş.
- Leonardo da Vinci bu devirde İstanbul'a gelmiş ve Galata Kulesi'nde köprüsünün yapımında mimarlığını üstlenmiş, ancak köprü yapılmamış çünkü yapılırsa sandalyeler işsiz kalacak diye.
- 02:03Birinci Selim ve Kanuni Sultan Süleyman
- İkinci Beyazıt'ın oğlu Birinci Selim tarafından tahttan indirilmiş, Birinci Selim doğu seferleri ile aklımızda kalacak.
- Birinci Selim, Şahkulu isyanını bastırmak için Safevileri saf dışı bırakmış, Memlükleri ele geçirerek halifeliği, Mekke, Medine ve Kabe'yi ele geçirmiş.
- Kanuni Sultan Süleyman, Avusturya'ya karşı siyasi üstünlük, Mohaç Meydan Muharebesi, Macaristan'ı alması, Fatih'in alamadığı Belgrad ve Rodos'u alması yönünden önemli bir padişah, kırk altı yıla en uzun süre tahtta kalan padişah.
- 03:07İkinci Selim ve İnebahti Deniz Savaşı
- İkinci Selim tahta çıkınca ordunun başında sefere gitmeyen ilk padişah olmuş, Sokullu'nun aktif olduğu dönemde.
- İnebahti Deniz Savaşı'nda Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiş ve geri çekiliyordu.
- Savaşta esir alınan Cervantes, bir eli kopmuş ve Osmanlı askerleri tarafından kurtarılmış, Kılıç Ali Paşa Camisi'nde sekiz yıl kürek mahkumu olarak çalışmış.
- 06:43Osmanlı Devleti'nin Duraklama Dönemi
- Osmanlı Devleti "bana bir şey olmaz, ben en iyiyim, ben en büyüğüm" diyerek duraklama dönemine girmiş.
- Duraklama dönemi 17. yüzyıla gelmiş, Osmanlı Devleti'nin en geniş sınırları duraklama döneminin sonlarına doğru dört meme zamandır.
- Osmanlı Devleti'nde yönetim bozulmuş, şehzadelerin eğitim sistemi değişmiş, sancak sistemi kaldırılmış.
- 08:40Osmanlı'da Kadınların Yönetime Karışması
- Osmanlı padişahlarının eşlerini hatırlamakta zorlanırken, Kanuni'nin Hürrem Sultan'ı hatırlanması, kadınların yönetime karışması nedeniyle önemlidir.
- Neşet Ertaş'ın Leyla isimli türküsünde, babasına "onlar insandır, anılar insandır" diyerek özür dileyip, Leyla'yı yerin dibine sokması anlatılır.
- Osmanlı'da sancak sisteminin bozulması, kadınların yönetime karışması ve çocuk yaşta şehzadelerin tahta çıkması yönetimi bozan temel sebeplerdir.
- 11:15Tahta Çıkma Yaşı ve Kafes Sistemi
- Genç Osman (19), Ahmet (14), Sultan IV. Murat (12) ve Sultan IV. Mehmet (7) gibi çocuk yaşta tahta çıkan padişahlar vardır.
- Kafes sistemi getirildiğinde, çocuklar sekiz yaşından itibaren girdikleri kafes içerisinde kalıyor ve tecrübesiz şehzadelerin tahta çıkması gerçekleşiyor.
- 12:09Maliye Sisteminin Bozulması
- Osmanlı'nın maliye kaynakları savaşlardan gelir, ancak savaşların uzun sürmesi ve ganimetlerin azalması ekonomiyi bozuyor.
- Yeniçeri sayısının artması ekonomiye büyük bir külfet oluyor, çünkü maaş verilen asker sayısı artıyor.
- Coğrafi keşifler sonucu ticaret yollarının önem kaybetmesi ve Amerika'dan getirilen yüklü miktarda gümüşün piyasaya sokulması, gümüşün değersizleşmesine ve fiyatların yükselmesine neden oluyor.
- 14:50Mısır'dan Alınan Vergi ve Eğitim Sisteminin Bozulması
- Osmanlı Devleti sadece Mısır'dan aldığı vergiyi saray harcamasına kullanıyordu.
- Osmanlı'daki eğitim sistemi detaylı bir sistemdi; çocuklar staj devrinden geçiriliyor, sınava tabi tutuluyor ve okulda sabah din dersleri, öğleden sonra pozitif bilim dersleri veriliyordu.
- Eğitim sistemindeki bozulmadan etkilenen öğretmenler, oğullarını doğdukları gibi öğretmen olarak hallerine yazıyor ve pozitif bilimlerin müfredattan çıkması, eğitim kadrolarına rüşvet ve iltimasla kişilerin atanması yaşanıyor.
- 17:55Ordunun Bozulması
- Osmanlı ordusu sadece yeniçeri ocağıyla değil, diğer birimlerle de endeksli olmasına rağmen, yeniçeri ocağı en aktif olan orduydu.
- Yeniçeri ordusu kurulduğu zaman "devlet canını ordu için versin" mantığının gelmesi, ordunun bozulmasına neden oluyor.
- Savaşların uzun sürmesi nedeniyle bazı askerler savaşa gitmek istemiyor.
- 18:40Yeniçeri Ocağı ve Usulsüz Alımlar
- Yeniçeri ocağına askerler devşirme sistemi ile büyütülür, turnacıbaşı adı verilen bir adam köyleri gezer ve yeniçeri ocağına alınmaya şartları uyan kişileri toplar.
- Yeniçeriler orduya her üç ayda bir lüfe maaşı, padişah değişikliğinde bağış ve savaşa gittiklerinde günlük harçlık alırlar.
- Bazı kişiler yeniçeri ocağına alınma kriterleri olmamasına rağmen rüşvet vererek usulsüz alımlar yapmışlardır.
- 19:55Osmanlı'nın Duraklama Döneminin Sebepleri
- Tımar sisteminin bozulması, Osmanlı'nın duraklama döneminin önemli sebeplerinden biridir.
- Dış sebepler arasında İstanbul'un alınması ve bilim adamlarının kaçması, Avrupa'nın bilimsel gelişimine ve Rönesans hareketlerine yol açmıştır.
- Osmanlı'nın doğal sınırlara ulaşması (kuzeyde Kırım, güneyde Hint Denizi) duraklamaya katkıda bulunmuştur.
- 22:45Osmanlı'nın Duraklamadan Kurtulma Yolları
- Osmanlı'nın duraklamadan kurtulmanın üç yolu vardır: ıslahat, inkılap ve devrim.
- Islahat, eski kurumun olduğu gibi kalması ve yüzeysel bir yenilik yapılmasıdır.
- Inkılap, köklü bir yeniliktir, devrim ise kökten bir yenilik olup karşı gelenlere karşı şiddet kullanılarak gerçekleştirilir.
- 26:33Duraklama Dönemindeki İsyanlar
- Duraklama döneminin meşhur olaylarından biri isyanlardır.
- İsyanlar iki başlık altında incelenir: İstanbul isyanları ve Anadolu isyanları.
- İstanbul'da Fatih Sultan Mehmet zamanında Rumi Mehmet Paşa, devşirme kökenli ilk sadrazamdır ve saray içerisinde devşirmeler sadrazam, vezir, defterdar ve nişancı olarak görev yapar.
- 28:02Yeniçerilerin İsyanları
- Devlet İstanbul'da doğuştan Türk bulundurmak istemiyor çünkü Türkler kanında kut olduğu için padişah bir tehdit unsuru olabilir.
- İstanbul'daki isyanları Türkler değil, kapıkulu askerleri çıkartıyor ve en aktif olanlar yeniçeriler olduğu için bu isyanlara yeniçeri isyanı, kapıkulu isyanı veya İstanbul isyanı denir.
- Yeniçeriler maaşlarını zamanında alamadıkları, düşük akçeyle maaş aldıkları, savaşların uzun sürmesi gibi sebeplerden dolayı isyan ediyorlardı.
- 29:43Padişahın İsyanlara Tepkisi
- Padişah İstanbul'da yaşadığı için bu isyanlar doğrudan otoriteyi sarsıyor.
- Padişah yeniçeri ağlarını kimi zaman ödüllendiriyor, Divan-ı Humayne alıyor, vali yapıyor veya kellelerini alıyor, ancak hiçbirisi kalıcı bir çözüm üretmiyor.
- 30:36Anadolu'daki İsyanlar
- Anadolu'da Türkmenler yaşıyor ve tarlada tımar sistemiyle çalışıyorlardı, bu isyanlar tımardaki Türk isyanları olarak bilinir.
- Bu isyanlar aşırı vergi alınması, vergide usulsüzlük yapılması ve yerel yöneticilerin halka zulmetmesi gibi sebeplerden dolayı başlıyordu.
- Savaşların uzun sürmesi de bu isyanların sebeplerinden biriydi.
- 32:19İsyanların Sonuçları
- Tımar sistemi bozulunca tarla ekilmiyor, üretim düşüyor ve köylüler güvenliğinden endişe ederek kente göç ediyor.
- Köyden kente göçe "yatay hareketlilik" denir ve bu durum üretimi azaltır, tüketimi artırır, tarlalar boş kalır ve çarpık kentleşme oluşur.
- Bir sonraki videoda Osmanlı padişahlarının duraklama döneminden kurtulmak amacıyla yapmış oldukları ıslahat hareketleri incelenecek.