Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan, ÖSYM, KPSS ve LYS sınavlarına hazırlık amacıyla hazırlanmış Osmanlı tarihi dersidir.
- Video, Osmanlı İmparatorluğu'nun duraklama dönemi (1579-1699) hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. İçerik, dönemin iç ve dış nedenlerini inceleyerek başlayıp, Anadolu isyanları, eyalet isyanları, önemli savaşlar ve antlaşmaları kronolojik olarak ele almaktadır. Son bölümde ise Köprülü ailesinin yükselişi ve "Köprüler Dönemi" olarak adlandırılan "duraklama içerisinde bir yükselme dönemi" anlatılmaktadır.
- Videoda Ferhat Paşa Antlaşması, Nasuh Paşa Antlaşması, Kasr-ı Şirin Antlaşması, Hotin Antlaşması, Bucaş Antlaşması, Viyana Kuşatması, Kutsal İttifak Savaşları, Karlofça Antlaşması ve İstanbul Antlaşması gibi önemli tarihsel olaylar detaylı şekilde açıklanmakta ve dönemin ıslahatçıları ile Reisülküttaplık makamının önemi de ele alınmaktadır.
- 00:06Osmanlı Duraklama Dönemi Hakkında Genel Bilgiler
- Osmanlı duraklama dönemi, 1579'da Sokullu Mehmet Paşa'nın vefatından 1699 Karlofça Antlaşması'na kadar geçen süreçtir.
- ÖSYM ve milli eğitim kitaplarında "duraklama, gerileme, dağılma" ifadeleri yerine 17. yüzyıl (XVII), 18. yüzyıl (XVIII) ve 19. yüzyıl (XIX) şeklinde Roma rakamları kullanılmaktadır.
- Osmanlı'nın duraklama dönemine girmesinin hem iç nedenleri hem de dış nedenleri bulunmaktadır.
- 01:11İç Nedenler
- Ekber ve erşet sistemi (en büyük ve akıllı hanedan üyesinin tahta geçmesi) getirilmesi ve kafes sistemiyle küçük yaşta tahta çıkan padişahlar (Dördüncü Murat 9 yaşında, Dördüncü Mehmet 6,5 yaşında tahta çıktı) devlet yönetiminin bozulmasına neden oldu.
- Valide Sultanlar devlet yönetimine karışırken, eğitim, ordu ve ekonomi de bozuldu.
- Tımar sisteminin bozulmasıyla tımarlı sipahi yetişmemesi üzerine devlet asker açığını maaş alan kapıkulu ordusuna daha fazla asker alarak gidermeye çalıştı, bu da ekonomiyi daha da zorlamıştır.
- 02:48Ekonomik ve Eğitim Sisteminin Bozulması
- Devletin giderleri artarken gelirleri azaldı, saray masrafları, sefer masrafları ve cülus bahşi gibi harcamalar ekonomi dibi boyladı.
- Eğitim sisteminde "alimin oğlu alimdir" mantığı (beşik ulemalı) yaygınlaştı, tarih eğitimi almamış kişiler de medreselerde müderrislik payesi verildi ve doğudan itibaren maaşa bağlandı.
- Bu durum ilmiye sınıfının bozulmasına neden oldu, atanması gereken insanlar yerine torpiller atanmaya başladı.
- 03:45Toplumsal Yapı ve Dış Nedenler
- Çok uluslu Osmanlı'da her ulusun problemiyle ayrı ayrı ilgilenmek devleti duraklamanın eşiğine getirdi.
- Doğal sınırlara ulaşılması (okyanuslar, yüksek dağlar) ve güçlü komşu devletlerle karşılaşması dış nedenler arasındadır.
- Osmanlı artık Mohaç gibi kısa süreli meydan savaşları yerine, Girit Kuşatması gibi uzun süreli kuşatmalara maruz kaldı.
- 04:46Avrupa'nın Gelişmesi ve Osmanlı'nın Geri Kalması
- Bu dönemde Avrupalılar coğrafi keşifleri gerçekleştirerek Amerika kıtasını keşfettiler ve Hindistan'ın zenginliklerini kendi ülkelerine taşıdılar.
- Avrupa'da Rönesans hareketi (bilim, kültür, sanat, edebiyat anlamında ilerlemeler) ve Reform hareketi (Hristiyanlığın Katolik Kilisesinde yapılan yenilik ve düzenlemeler) gerçekleşti.
- Osmanlı bu gelişmelere kulak tıkayarak ilerlemeyi reddetti, bu da Avrupa'nın ilerlemesiyle birlikte kendisinin geri kalmaya başlamasına neden oldu.
- 05:29Yeniçeri İsyanları
- Yeniçeri isyanları (İstanbul isyanları veya merkez isyanları) ekonomik cülus ve ulufe sorunlarından kaynaklanmıştır.
- Yeniçeriler cülus bahşi alabilmek için sürekli taht değişikliği yapmış, bu da devletin ulufe ödemelerini zorlaştırmıştır.
- Yeniçeriler devletin rejimini değiştirmek istememiş, sadece hanedan mensuplarından birini tahttan indirip diğerini tahta geçirmişlerdir.
- 07:05Önemli Yeniçeri İsyanları
- Önemli yeniçeri isyanları sonucunda hanedan mensupları yağlı kementler veya ipek urganlarla boğularak öldürülmüştür.
- Genç Osman'ın öldürülmesi (Aile-i Osmaniyede) birçok beylerbeyisinin onun lehine ayaklanmasına neden olmuştur.
- Dördüncü Mehmet döneminde gerçekleşen Çınar Vakası (Vaka-i Vakvakiye) olarak bilinen olayda, yeniçeriler 30 devlet adamını At Meydanı'ndaki çınar ağaçlarına asmıştır.
- 09:00Anadolu İsyanları
- Anadolu isyanları (Celali isyanları veya Taşra isyanları) devletin taşrada görevlendirdikleri yöneticilerin yetkilerini aşarak halk üzerinde baskı kurması, tımar sisteminin bozulması ve iltizam sisteminin istenilen sonuçlar verememesi nedeniyle çıkıyor.
- Haçova meydan savaşı, Osmanlı'nın Avusturya ile savaşı kaybetmek üzereyken, mutfak personeli, karakullukçular ve katırcılar kazan ve kepçeyle Avusturyalı askerlere saldırarak kazanılan bir savaştır.
- Savaşta kaçan askerler İstanbul'a gidip idam edileceğinden korkarak Anadolu'ya gidip eşkıyalığa başlayıp köylülerin malını çalmaya başladıklarından, köylüler "büyük kaçgun" (terk-i diyar, celai vatan) olarak ormanlık alanlara, İran'a ve büyük şehirlere kaçmaya başladı.
- 10:34Celali İsyanlarının Tarihi
- İlk Celali isyanı Yavuz Sultan Selim dönemindeki Bozoklu Celal isyanıydı ve bu isyanın sonucunda Anadolu'da otoriteye karşı çıkan isyanlara "Celali isyanı" denmeye başlandı.
- Kanuni döneminde Baba Zünnun Kalenderoğlu, Ahmet Paşa ve Canberdi Gazali isyanları; II. Beyazıt döneminde Şahkulu isyanı; Çelebi Mehmet döneminde Şeyh Bedrettin isyanı; Fatih'in ilk saltanatı döneminde Buçuktepe isyanı gerçekleşti.
- Celali isyanlarında sorunların temeline inilmiyor ve gün kurtarılmaya çalışılıyor; isyanlar şiddet ve baskı yoluyla Kuyucu Murat Paşa, Köprülü Mehmet Paşa gibi devlet adamları tarafından bastırılıyor.
- 12:00Eyalet İsyanları
- 17. yüzyılda eyalet isyanlarında eyaletlerdeki valiler bağımsız hareket etmek istiyor, bu isyanlar milliyetçilik akımının etkisiyle değil, valilerin bağımsızlık arzusuyla çıkıyor.
- 17. yüzyılda milliyetçilik akımı etkili değil, 19. yüzyılda Sırp isyanı ve Yunan isyanı gibi azınlık isyanlarında etkili oluyor.
- 12:48Osmanlı'nın Savaşılan Devletleri
- Duraklama döneminde Osmanlı'nın savaştığı devletler: Venedik, Avusturya, Rusya, İran ve Lehistan.
- Gerileme döneminde Osmanlı'nın savaştığı devletler: Fransa, Lehistan, Venedik, Avusturya ve Rusya.
- Duraklama döneminde Osmanlı'nın savaştığı devletler arasında Fransa yokken, gerileme döneminde Fransa ile savaşılıyor.
- 15:15Osmanlı'nın Önemli Savaşları ve Anlaşmaları
- Osmanlı tarihinin en uzun kuşatması olan Girit kuşatması 1645-1669 yılları arasında Venedik'ten Girit'i almak için yapılmıştır ve 24 yıl sürmüştür.
- Girit'in fethi 4. Mehmet döneminde Köprülü Fazıl Ahmet Paşa tarafından gerçekleşmiş ve Girit'in son kalei olan Kandiye Kalesi alındığında fethi tamamlanmıştır.
- Haçova Savaşı'ndan sonra 1662'de imzalanan Zitvatorluk Antlaşması'nda Avusturya Arşidükü protokol bakımından Osmanlı Padişahına denk sayılıyor (mütekabiliyet prensibi), ancak Osmanlı Eğri, Kanije ve Estergon kalelerini alarak askeri üstünlüğünü korumaktadır.
- 4. Mehmet döneminde Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın Rusya üzerine Çeh seferi sonucu imzalanan Çeh Antlaşması (Bahçesaray Antlaşması) Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk anlaşmadır.
- 18:06Osmanlı'nın Doğu ve Batı Sınırı Gelişimi
- Ferhat Paşa Antlaşması ile Osmanlı, Azerbaycan, Gürcistan, Dağıstan ve Nuristan topraklarına hakimiyet kazanmıştır.
- Nasuh Paşa Antlaşması ve Serap Antlaşması ile alınan topraklar geri verilmiş, Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Zaruros Dağları Türkiye ve İran arasındaki sınır olarak belirlenmiştir.
- Hotin Seferi sırasında Yeniçeri Ocağı'ndaki bozulma fark edilmiş, bu sefer sonucunda Hotin Antlaşması imzalanmıştır.
- 19:44Lehistan ve Avrupa ile İlişkiler
- Bucaş Antlaşması ile Osmanlı, batıda en geniş sınırlara ulaşmıştır ve bu genişleme duraklama döneminde gerçekleşmiştir.
- Viyana Kuşatması başarısız olmuş, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa idam edilmiştir.
- Avrupa devletleri Kutsal İttifak oluşturarak Osmanlı'ya karşı savaşlar başlamış, Osmanlı bu savaşlarda Salankamen ve Zenta yenilgilerini almıştır.
- 20:56Karlofça Antlaşması ve Gerileme Dönemi
- Karlofça Antlaşması ile Lehistan'a Ukrayna ve Podolya, Avusturya'ya Macaristan, Hırvatistan ve Erdel, Venedik'e Mora ve Dalmaçya kıyıları verilmiştir.
- Bu antlaşmada Avusturya anlaşmanın garantör devleti olarak kabul edilmiş ve anlaşmanın 25 yıl süreyle geçerli olduğu belirlenmiştir.
- Karlofça Antlaşması ile birlikte Osmanlı duraklama dönemi sona ermiş, gerileme dönemi başlamış ve Viyana Kuşatmasından itibaren sürekli toprak kaybına uğranmıştır.
- 22:19Rusya ile İlişkiler
- 1700 yılında imzalanan İstanbul Antlaşması ile Rusya'ya Azak Kalesi verilmiş, Rusya böylece Karadeniz'e kıyısı bulunan bir devlet olmuştur.
- İstanbul Antlaşması ile Rusya'ya İstanbul'da elçilik açma hakkı tanınmıştır.
- Rusya ile imzalanan ilk anlaşma Bahçesaray Antlaşması (diğer adıyla Şehrin Antlaşması) olmuştur.
- 23:06Rami Kışlası ve Duraklama Dönemi İslahatları
- 2023 yılında İstanbul'daki Rami Kışlası, Rami Kütüphanesi adını alarak Türkiye'nin en büyük kütüphanesine dönüştürülmüştür.
- Duraklama dönemi islahatları (17. yüzyıl islahatları) köklü ve kalıcı olmamış, devlet politikası halinde değil, kişilere bağlı olmuştur.
- Duraklama dönemi islahatçıları arasında Genç Osman, Köprülü Mehmet Paşa, Dördüncü Murat ve Köprülü Fazıl Ahmet Paşa yer alırken, Kuyucu Murat Paşa isimli islahatçı olarak kabul edilmemektedir.
- 25:16Genç Osman ve İkinci Fatih
- Genç Osman Hotin seferine çıkıyor ve yeniçerilerin kendisine itaat etmediğini görür, Hotin antlaşmasını imzalayıp geri döner.
- Genç Osman, saray dışından evlenmenin yasak olduğu kuralına rağmen dönemin şeyhülislamının kızıyla evlenir ve sırrını karısına verir.
- Karısı sırrı babasına söyler, genç Osman şeyhülislamın yetkilerini sınırlar ve yeniçeri ocağını kaldırmayı düşünür, bu durum onun ölümüne neden olur.
- 26:29Genç Osman'ın İkinci Fatih Olma Şansı
- Genç Osman yaşasaydı ikinci Fatih olurdu denilen devlet adamı olup, ilk planlı ıslahat programı uygulayan ilk saray dışından evlenen padişahdır.
- Yeniçeri ocağını kaldırmayı düşündüğü için öldürülmüş, ayrıca başkenti Anadolu'ya taşımak istemiş.
- İstanbul'un güvenliğinden yeniçeriler sorumlu olmasına rağmen, padişahın yeniçerilere itaat etmediği için merkezi başka bir yere taşımak istemesi doğal bir durumdu.
- 27:08Dördüncü Murat ve Devlet Düzeni
- Dördüncü Murat, Bağdat ve Revan seferlerini düzenleyip Bağdat Fatih ünvanını alır ve baskı ve şiddet politikası uygular.
- Devlet düzenini belli bir süre güzel götürür, dedikoduları önlemek için kahvehaneleri kapattırır, yeniçeri sayısını azaltır, içki ve tütün yasağı getirir.
- Koçubey ve Katip Çelebi'yi yanına çağırıp duraklama dönemine girdikleriyle ilgili raporlar hazırlatır.
- 27:59Dördüncü Mehmet ve Tarhuncu Ahmet Paşa
- Dördüncü Mehmet altı buçuk yaşında tahta çıktığında annesi Hatice Turhan Sultan devlet yönetimini eline almıştır.
- Tarhuncu Ahmet Paşa sadrazam olarak görev yapar, denk bütçe hazırlar, saray masraflarını kısırlar ve has-zeamet gelirlerinin direkt hazineye aktarılmasını sağlar.
- Çıkışları zedelenenler ona iftira atar, Hatice Turhan Sultan sorgusuz sualsiz onu idam ettirir.
- 28:39Köprülü Mehmet Paşa ve Köprülü Dönemi
- Köprülü Mehmet Paşa, Tarhuncu Ahmet Paşa'nın başına gelenleri bildiği için sadrazam olurken sarayın devlet işlerine karışmaması, kendi atadığı devlet adamlarıyla çalışması ve şikayet olunması durumunda idam edilmemesi şartlarını ısrar eder.
- Sadrazam olarak Çanakkale Boğazı'ndaki Venedik ablukasını kaldırır, ulema arasındaki dini tartışmaları sonlandırır, Anadolu'daki Celal isyanlarını ve İstanbul'daki yeniçeri isyanlarını bastırır.
- Köprülü Mehmet Paşa'nın oğlu Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, sonra Köprülü Fazıl Mustafa Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ve Amcazade Hüseyin Paşa sadrazam olur, bu dönemde Osmanlı tarihinde "Köprülü Dönemi" denir ve "duraklama içerisinde bir yükselme dönemi" olarak yorumlanır.