Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatındadır. Videoda öğretmen ve Ozan adında bir öğrenci arasında diyaloglar geçmektedir.
- Video, Osmanlı Devleti'nin askeri ve ekonomik yapısını kronolojik olarak ele almaktadır. İlk bölümde Orhan Gazi döneminde kurulan düzenli ordu birlikleri ve Birinci Murat döneminde kurulan tımarlı sipahi ile yeniçeri ocağı anlatılmaktadır. Ardından Osmanlı'daki vergi sistemi, ekonomik anlayış, ticaret teşkilatı ve borçlanma tarihi detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca kapıkulu ocağına asker alımında uygulanan pençik ve devşirme sistemleri, Osmanlı'daki esnaf teşkilatı olan lonca, ticaret yolları üzerindeki kervansaraylar, kapan ve kapan emine kavramları, iltizam ve malikane sistemleri, kapitülasyonlar ve Osmanlı'nın 1875 Ramazan Kararnamesi ile iflası gibi önemli konular da ele alınmaktadır.
- 00:01Osmanlı Devleti'nde Ordu Yapısı
- Osmanlı'nın ilk ordusu Orhan Gazi döneminde kurulmuş, ancak fetihlerde düzenli bir ordu yoktu, silah arkadaşları ve silah arkadaşları yardım etmişti.
- İlk dönemlerde Osmanlı Devleti'nde savaşa alpler ve gaziler katıldı, ayrıca savaşçı Türkmenler, Anadolu kadınları, esnaf teşkilatı ve dervişler gibi dört zümre fetihlerde kullanılmıştı.
- Osmanlı'nın ilk düzenli ordusu yaya ve müsellemler olarak Orhan Gazi döneminde kurulmuştur.
- 01:59Kapıkulu Ocağı ve Tımarlı Sipahi
- Tımarlı sipahi ve yeniçeri ocağı (kapıkulu) birinci Murat tarafından kurulmuştur, bu dönemde Bursa kadısı, kazasker ve sadrazam olan Çandarlı Kara Halil Hayrettin etkili olmuştur.
- Tımarlı sipahi eyalet askeriydi, taşra askeriydi ve hizmet karşılığı tımar verilirdi, atlı askerlerdi.
- Kapıkulu ocağı Balkanlar'da genç nüfustan yararlanmak amacıyla kurulmuş, masrafları hazineden karşılanıyordu ve aldıkları maaşa ulufe, vahşi ise cülus adı veriliyordu.
- 03:14Yeniçeri Ocağı ve Asker Alım Sistemleri
- Yeniçeri ocağına asker alımında pençik ve devşirme sistemi uygulanmıştır.
- Pençik sistemi birinci Murat döneminde savaşlarda eriye için askerlerin beşte birinin yetiştirilmesi ile oluşan sistemdir.
- Devşirme sistemi birinci Mehmet döneminde Ankara Savaşı'ndan sonra Balkanlardaki genç nüfustan yararlanmak amacıyla belli yaştaki çocuklar alınarak Anadolu'ya getirilip Müslüman Türk ailelerin yanına verilerek yetiştirilirdi.
- 05:09Osmanlı'nın Diğer Sistemleri
- Tımar, devletin memuru ve askerine hizmet karşılığı toprak vermesidir.
- Millet sistemi, Osmanlı'da millet olma anlayışının ırka göre değil, dine göre olmasıdır.
- İltizam, vergi toplama usulüdür ve bir bölgenin yıllık vergisinin ihaleli bir ila üç yıl arasında satılmasına denir.
- 05:43Osmanlı Ordusu Yapısı
- Osmanlı'nın ilk donanması Orhan Gazi döneminde Karamürsel'de kurulmuştur.
- Kapıkulu askerleri iki sınıftır: piyade (yaya) ve atlı.
- Altı bölük halkı Topkapı Sarayı'nda bulunur, savaş zamanı savaşa giderler, savaş olmadığı zaman İstanbul'un sarayın güvenliğini sağlarlar.
- 06:33Kapıkulu Birimleri
- Sipahiler silahtarlar, sağ ulufeci ve sol ulufeci parça ve sancağı korurken, garipler savaş sırasında hazineyi korurlar.
- Acemi oğlanlar ocağında askeri eğitim alan çocuklar mezun olduğunda kapıya çıkma (bedergah) belgesi alır ve yeniçeri ocağı'na kayıt yaptırır.
- Yeniçeri ocağı kapıkulu'nun en kalabalık bölümüdür, savaşta ön safta giderler ve piyadedir.
- 07:32Diğer Kapıkulu Birimleri
- Cebeciler silah tamir eder, topçular top arabacıları, lağımcılar kale kuşatmalarında yer altından tünel kazar ve suru patlatır.
- Humbaracılar el bombası yapar, bostancılar sarayın bağ bahçesi ile ve korunması ile ilgilenir.
- Kara ordusunun iki bölümü eyalet askerleridir, bunlar eyaletlerde bulunur, taşrada bulunur ve tımarlı sipahi ve diğer kuvvetlerden oluşur.
- 08:32Eyalet Askerleri ve Ordu Gelişimi
- Eyalet askerlerinin masrafları hazineden değil, topraktan karşılanır ve bunlara hizmet karşılığı toprak verilir.
- Akıncılar en ön safta gidenler, azaplar bekar erkekler, yörükler konar göçer göçmenler, deliler nara atarak savaşa giderler.
- Beşliler bir köydeki her beş haneden bir erkek asker alır, sakalsa saka sudur askerin su ihtiyacını karşılayanlardır.
- 09:26Ordu Gelişimi ve Önemli Dönemler
- Ordu kuruluş döneminde ve yükselme döneminde farklı renklerle gösterilmiştir, yükselme dönemi genellikle Fatih Sultan Mehmet dönemini kapsar.
- Kapıkulu ile eyalet askerlerin ayrımı önemlidir: kapıkulu'nun masrafı hazineden karşılanırken, eyalet asker masrafı topraktan karşılanır.
- Lağımcı ve humbaracı gibi özel birimler ordu yapısında önemli rol oynamıştır.
- 10:15Osmanlı Ordusu ve Asker Sistemleri
- Yaya ve müsellem, Osmanlı'nın ilk düzenli ordusu olup Orhan Gazi döneminde kurulmuş ve zamanla geri hizmete dönüşmüştür.
- Serhat beyi (dizdar), kale kalede görevli olan askerlerdir; martoloslar ise sefer sırasında Hıristiyan ailelerin Osmanlı'ya yardım eden çocuklarıdır.
- Voynuklar, devlet adamlarının üst düzey askerlerin çayır hizmetlerine bakan ve adlarını besleyen askerlerdir.
- 11:45Yeniçeri Ocağı ve Devşirme Sistemi
- Yeniçeri Ocağı'na asker alımında pençik ve devşirme sistemleri uygulanmıştır; bu sistemler Büyük Selçuklu Devleti'ndeki gulam sistemine benzer.
- Devşirme sisteminde Balkanlardan alınan çocuklar Türk'e verilir, Türk İslam kültürünü öğrenir ve Acemi Oğlanlar Ocağı'nda eğitime tabi tutulur.
- Acemi Oğlanlar Ocağı'ndan mezun olanlar bedergah (çıkma belgesi) alır, kapıya çıkma belgesi ile yeniçeriye kayıt yaptırılır ve en iyileri saraya alınır.
- 13:11Yeniçeri Ocağı'nın Değişimi ve Önemi
- III. Murat'tan itibaren yeniçeri ocağına alımı usulü bozulmuş, Türk çocuklar da yeniçeri yapılmaya başlanmıştır.
- Yeniçerinin sayısı zamanla 10 bin'den 50 bin'e, 80 bine kadar çıkmıştır; bu yeniçerinin önemi ve yeniçeriye olan ihtiyaç arttığını gösterir.
- Yeniçeri Ocağı, Avrupa'nın ilk daimi ordusu olarak bilinir ve Osmanlı'dan çok sonra İngiltere ve Fransa daimi ordularını kurmuştur.
- 14:24Osmanlı Devleti'nin Mali Teşkilatı
- Osmanlı Devleti'nde mali teşkilatta hazineden sorumlu olan kişi defterdardır; defterdarlık kurumu ilk defa I. Murat döneminde Rumeli Defterdarlığı olarak kurulmuştur.
- Osmanlı'da iki defterdarlık vardır: Rumeli ve Anadolu; Rumeli her zaman Anadolu'ya göre daha üstündür.
- Osmanlı'da üç hazine vardır: Hazine-i Hümayun (devlet hazinesi), Miri Hazine (hazine-i amire) ve Ceb-i Hümayun (padişahın hazinesi).
- 15:35Defterdarın Görevleri ve Vergiler
- Defterdar kapıkulu maaşını (ulufe) öder, cülus bahşi (padişah değişiminde) ve savaş masraflarını karşılar.
- Defterdar, vergilerin toplanması, hazinenin düzenlenmesi, savaş masraflarının karşılanması ve kapıkulu maaşının ödenmesi görevlerini üstlenir.
- Defterdar, padişahın malının (hazinenin) vekilidir ve elinde mühür bulunur; nişancı, defterdar ve sadrazam kendi konuları ile ilgili durumların hüküm çıkarma hakları vardır.
- 16:46Osmanlı'daki Önemli Vergiler
- Resmi çift, Müslüman çiftçiden alınan toprak vergisidir (tapu vergisi).
- İspenc, gayrimüslim çiftçiden alınan tapu resmidir.
- Öşür, ürün vergisidir.
- 17:41Osmanlı'da Vergi Sistemi
- Devletin arazisine "miri arazi" denir ve çift hane sistemi ile bir çift öküzün bir yıl boyunca ekip biçebileceği alan verilirdi.
- Çift hane sistemi, sosyal sınıflar ve zengin sınıfların oluşmasını engellemek için uygulanmıştır.
- Devlet, miri arazilerden resmi çift (tapu) vergisi ve ürün vergisi (öşür ve haraç) alırdı; Müslüman çiftçiler öşür, Hıristiyan çiftçiler ise haraç vergisini öderdi.
- 19:13Diğer Vergi Türleri
- Cizzi, gayrimüslim erkeklerden alınan baş vergisidir ve askere gitmedikleri için devlete vergi öderlerdi.
- Ağınam (hayvan vergisi), bennak (evli erkeklerden alınan vergi) ve mücerret (bekar erkeklerden alınan vergi) gibi şeri vergiler de vardı.
- Bach vergisi çarşı pazar vergisidir, avarız vergisi ise olağanüstü durumlarda (deprem, sel, ani savaş) toplanan vergidir.
- 21:37Çift Bozan Vergisi ve Bad-ı Heva Vergileri
- Çift bozan vergisi, üç yıl üst üste mazeretsiz toprağı boş bırakan reayadan alınan, üretimde sürekliliği sağlamak amacıyla uygulanan vergidir.
- Bad-ı heva vergileri (hava vergileri) arasında arus (evlilik vergisi), deştibani (hayvan zararı vergisi), cürüm (suç vergisi), duhan (tütün vergisi) ve ayak baslı vergisi bulunmaktadır.
- Vergileri genellikle tımarlı sipahi toplar, salyaneli arazilerde ise iltizam usulüyle (geliri doğrudan hazineye ait olan gelir vergilerinin ihaleyle toplanması) toplanır.
- 25:11Osmanlı Ekonomik Anlayışı
- Osmanlı ekonomik anlayışı üç önemli kavramdan oluşur: iaşecilik, gelenekçilik ve fiskalizm.
- Iaşecilik, devletin halkın geçimini sağlaması ve sosyal devlet anlayışıdır.
- Gelenekçilik, arz-talep dengesinin korunmasıdır; halkın ihtiyacı olan malın pazarda hazır bulunması önemlidir.
- Fiskalizm, hazinenin altın ve gümüş cinsinden her zaman üst düzeyde tutulmasıdır; ordunun savaşa hazır olması ve halkın refahını artırmak için önemlidir.
- 28:16Lonca Teşkilatı
- Lonca, esnaf birliği ve teşkilatıdır, Anadolu Selçuklu'daki ahiliğe benzer şekilde esnaf arasındaki dayanışmayı sağlar.
- Lonca, esnaf arasında orta sandık oluşturarak ihtiyaç sahiplerine para sağlar, kalite kontrolü yapar ve fiyatları belirler.
- Lonca, esnafın devletle olan ilişkisini düzenler, uymayanlara ceza verir ve iş yeri açma belgesi (gedik) verir.
- 29:48Osmanlı Ticaret Teşkilatı
- Osmanlı'da ticarette dört temel kavram vardır: kervansaraylar, derbent, menzil ve mekkari.
- Kervansaraylar, ticaret yolları üzerinde 30-40 kilometre aralıklarla yapılan, tüccarların üç gün boyunca ücretsiz kalabildiği ve askeri mimariye göre inşa edilmiş hanlardır.
- Derbent teşkilatı, kervansarayları üzerindeki köprülerin güvenliğini sağlar, menzil teşkilatı ise malların hızlı ve güvenli taşınmasını sağlar.
- 31:53Kapan ve Ticaret Yerleri
- Kapan, bir cins malın toptan satıldığı yerdir ve her malın kendi kapanına sahiptir (sebze kapanı, odun kapanı, un kapanı gibi).
- Kapan emini, gelen malları adil bir şekilde esnafa eşit fiyatla dağıtır.
- Narh, Osmanlı Devleti'nde fiyat ayarıdır ve piyasadaki bir malın fiyatının belirlenmesidir; bu üreticiyi ve tüketiciyi korur, haksız rekabeti engeller.
- 34:11Bedesten ve Aras
- Bedesten, kapalı çarşı veya yeraltı çarşısıdır.
- Aras, bir sokakta tek bir cins malın satıldığı dükkanların sıralanmış halidir (kuyumcular sokağı, billuriyeciler sokağı gibi).
- Eski şehirlerde (Manisa, Amasya, İstanbul, Konya, Erzurum, Bursa) araslar fazlaca bulunur.
- 35:05Kapitülasyonlar
- Kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti'nin başka devletlere vermiş olduğu ticari, hukuki ve siyasi imtiyazlardır.
- Ticari imtiyaz gümrük indirimi, hukuki imtiyaz mahkeme bulundurma hakkı, siyasi imtiyaz ise elçilik açma hakkıdır.
- Osmanlı Devleti ilk defa Orhan Gazi döneminde Cenevizlilere kapitülasyonları vermiştir ve bu mantığı iki şekilde kullanmıştır: ticareti canlandırma ve Haçlı ittifakını parçalama.
- 36:33Doğu Akdeniz'de Levantenler
- Doğu Akdeniz'de ticaret yapan yabancı tüccarlar zamanla yerleşerek yerleşik hale gelir ve halkın bir parçası olurlar.
- Doğu Akdeniz'deki yerleşik Hıristiyan tüccarlara "Levanten" denir ve bu kesim İskenderiye, İzmir, Mersin ve Muğla gibi bölgelerde bulunur.
- 37:06Osmanlı'da Enflasyon ve Taksit
- Osmanlı'da yükselme döneminden itibaren özellikle Kanuni döneminde enflasyon hareketleri görüldü ve en yüksek enflasyon III. Murat döneminde gerçekleşti.
- Osmanlı'da paranın değerinin düşmesi olayına "taksit" adı verilir ve bu, altın ve gümüşe bakır karıştırma veya kırpma işlemidir.
- Taksitte paranın sayısı artarken alım gücü düşer, gümüşe bakır karıştırıldığında "kızıl akçe" olarak adlandırılır.
- 38:55Osmanlı Vergi Toplama Usulleri
- İltizam usulü, bir bölgenin vergi gelirinin ihaleyle bir ila üç yıllığına satılmasıdır ve Fatih Sultan Mehmet döneminde başlamıştır.
- İltizam usulünde vergi geliri hazineye doğrudan gelir, mültezim (iltizam sahibi) vergileri toplamaya başlar ve ihale bedeli "muhacir" olarak adlandırılır.
- Malikane sistemi, 17. yüzyılın sonlarında II. Mustafa döneminde başlamış olup, bir bölgenin vergi toplama hakkının ömür boyu bir kişiye verilmesidir.
- 43:15Osmanlı'da Borçlanma
- Osmanlı'da ilk defa iç borçlanma III. Mustafa döneminde, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında savaş masraflarını karşılamak amacıyla başlamıştır.
- I. Abdülhamid döneminde borçlanma senet şeklinde yapılmış, bu senetlere "esham" adı verilmiştir ve bu kağıt paraya geçişin ilk aşaması olarak kabul edilir.
- Dış borçlanma Sultan Abdülmecid döneminde, 1853-1856 yılları arası Kırım Savaşı yıllarında İngiltere'den başlamıştır.
- 45:53Osmanlı'nın Ekonomik Zorlukları
- 1875'te Sultan Abdülaziz döneminde Ramazan Kararnamesi çıkarılarak borçların ötelenmesi ve faizlerin silinmesi istenmiştir.
- 1881'de II. Abdülhamit döneminde Muharrem Kararnamesi ile Osmanlı iflasını duyurmuştur.
- 1881'de Duyunu Umumiye (genel borçlar idaresi) kurulmuş ve Osmanlı'dan alacaklarını tahsil etmek amacıyla belli gelir kaynaklarına el konulmuştur.