Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen ve öğrenciler arasında geçen diyalog şeklinde sunulan eğitim içeriğidir. Videoda ayrıca "Vatandaşlık Hoca" olarak hitap edilen bir kişi de yer almaktadır.
- Video, Osmanlı Devleti'ndeki Divan-ı Hümayun'un yapısı, üyeleri ve görevleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. İlk olarak Divan-ı Hümayun'un ne olduğu, Orhan Bey döneminde kurulduğu ve II. Mahmud döneminde kaldırıldığı anlatılmakta, ardından sadrazam, vezirler, kazasker, defterdar, nişancı, reisülküttab, kaptan-ı derya, yeniçeri ağası ve şeyhülislam gibi görevlilerin görevleri ve yetkileri açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca Divan-ı Hümayun'un kararları, "hüküm" olarak adlandırıldığı ve II. Mahmut döneminde Heyet-i Mükela (Bakanlar Kurulu) ile değiştirildiği belirtilmektedir. Son bölümde ise Divan-ı Hümayun dışında toplanan diğer divanlar (İkindi Divanı, Galebe Divanı, Ayak Divanı, Çarşamba Divanı, Cuma Divanı, Sefer Divanı ve Kaptan-ı Derya Divanı) hakkında bilgiler verilmektedir. Video, bir soru-cevap bölümüyle devam eder ve bir sonraki videoda Osmanlı Devleti'nde ülke yönetimi ve taşra teşkilatı konularının ele alınacağı belirtilir.
- 00:07Osmanlı'da Divan-ı Hümayun
- Divan-ı Hümayun, Osmanlı Devleti'nde hükümet niteliğinde bir kurumdu ve padişah yürütme gücünü bu kurumla paylaşıyordu.
- Divan-ı Hümayun Orhan Bey döneminde kurulmuş, divan kararlarına "hüküm" denilir ve divan defterlerine "mühimme" denirdi.
- Divan-ı Hümayun II. Mahmud döneminde kaldırılmıştır.
- 01:30Divan-ı Hümayun Üyeleri
- Başlangıçta Fatih Sultan Mehmet'e kadar divan'a padişah başkanlık ederdi.
- Sadrazam, padişahın mutlak vekiliydi ve padişahın yetkilerine benzer yetkilere sahipti, ancak daha az yetkiliydi.
- Sadrazam emir yayınlayabilir, yargılama yapabilir ve tayin yapabilirdi.
- 02:54Sadrazamlık Makamı
- Sadrazam, padişah mührü hümayununu kime teslim ederse onu sadrazam olarak görevlendirmiş olur, başarısız olursa padişah mührü geri ister ve sadrazamlık görevinden alınır.
- Sadrazamlar orduya komuta ederse kendilerine "serdar-ı ekrem" denirdi.
- Sadrazamlık makamı Orhan Bey döneminde vezirlik makamı kurulduktan sonra, Birinci Murat döneminde iki vezir olunca bunlardan biri baş vezir (vezir-i azam) olarak atandı ve daha sonra sadrazam olarak adlandırıldı.
- 05:07Vezirler
- Vezirler (kubbealtı vezirleri) günümüzle devlet bakanı ve başbakan yardımcısı konumundadır.
- Vezirler sadrazamın yardımcısıdır ve yasama, yürütme, yargı ile ilgili görevlere sahiptir.
- Vezir sayısı başlangıçta tek iken, Birinci Murat döneminde iki vezir oldu, zamanla topraklar genişledikçe üç hatta yediye kadar çıktı.
- 07:56Kazasker
- Kazasker, günümüzdeki adalet bakanlığı ile milli eğitim bakanlığı'nın birleştirilmesi ile oluşan görevi yerine getiren divan'daki görevlidir.
- Kazaskerler divana gelen davalara bakar, kadı tayinlerini yapar ve müderrisleri tayin eder.
- Kazasker genellikle örfi hukukla şer'i hukuku bilmek zorundadır ve genellikle daha önceden tat kadılığı yapmış biri bir sonraki makam olarak kazaskerliğe getirilir.
- 09:51Defterdar ve Nişancı
- Defterdar maliye bakanı gibidir, padişahın mülkünün bekçisidir ve devletin gelirini, giderini defterdar tutar.
- Nişancı her türlü yazışmaları yapan kişidir, fermanlara tuğra çeker ve dirlik arazisinin kaydını tutar.
- Nişancı örfi hukukun şeyhülislam'ı olarak adlandırılır, davalara bakmaz ancak orfi hukuk konusunda danışmanlık yapabilir.
- 12:03Divan-ı Hümayun Üyelerinin Sayıları
- Divan'da sadrazam tek kişidir, vezirler sayı birden fazladır.
- Kazasker başta tek kazasker vardı ama topraklar genişleyince sayı ikiye çıktı, bir dönem üçe çıktı (Yavuz Sultan Selim döneminde) ama daha sonra tekrar ikiye indirildi.
- Divan'da defterdar'ın da sayısı birden fazladır ama nişancı tek kişidir.
- 12:57Osmanlı Bürokrasisinde Rütbe Sistemi
- Osmanlı'da Anadolu Kazaskeri, Rumeli Kazaskeri, Anadolu Defterdarı ve Rumeli Defterdarı gibi görevler bulunur ve batı doğu'dan üstün kabul edilmiştir.
- Rumeli Beylerbeyliği, Anadolu Beylerbeyliği'nden; Rumeli Kazaskeri, Anadolu Kazaskeri'nden; Rumeli Defterdarı, Anadolu Defterdarı'ndan üstündür.
- 13:46Reisülküttab ve Divan Kalemlikleri
- Reisülküttab, "reis" (baş) ve "kitapta katipler" anlamına gelir, katiplerin başında duran ve Osmanlı bürokratik sisteminin en başındaki isimlerden biridir.
- Reisülküttab'a bağlı kalemlikler arasında Beylikçi Kalemi (divan kayıtlarını tutan), Tahvil Kalemi (yüksek dereceli memurların beratlarını tutan), Rus Kalemi (yüksek dereceli memurların haricinde kalan memurların özlüğünü tutan), Amedi Kalemliği (padişah ve sadrazam yazışmalarını yapan) ve Bakan Mistik Kalemliği (devlet tarafından tutulması istenen vesikaların tutulduğu) bulunmaktadır.
- Reisülküttab, divan toplantısında gündemi okuyup açıklar, mühimme defterlerinde kayıtları tutar ve toplantı kapanırken asayı yere vurarak toplantıyı kapatır.
- 17:18Reisülküttab'ın Divan'a Katılımı
- Osmanlı Devleti'nin diplomatik ilişkileri 17. yüzyıldan itibaren artmış, özellikle 18. yüzyılda tavan yapmıştır.
- 17. yüzyılda dış işlerinden sorumlu olarak Reisülküttab, divan'a daimi üye olarak dahil edilmiştir.
- 17:59Kaptan-ı Derya ve Diğer Görevliler
- Kaptan-ı Derya, donanma komutanıdır ve Kanuni Sultan Süleyman döneminde ilk kaptan-ı derya olarak Barbaros Hayrettin Paşa kabul edilmiştir.
- Yeniçeri Ağası, kapıkulu ordusunun başındaki adamdır ve divan üyesi değildir, ancak gerektiğinde divan toplantılarına çağrılır.
- 20:01Şeyhülislam'ın Divan Serüveni
- Şeyhülislam normalde divan üyesi değildir, fetva makamıdır ve divandan çıkan kararların dine uygun olup olmadığını onaylar veya reddeder.
- Kanuni Sultan Süleyman döneminde Şeyhülislam Ebu Suud Efendi, protokolde sadrazam ile eşit hale getirilmiş ve yetkileri genişletilmiştir.
- 17. yüzyılda özellikle II. Osman döneminde Şeyhülislam'ın yetkileri fetva vermek haricinde geri alınmıştır.
- Şeyhülislamlık makamı daha sonradan II. Mahmut döneminde Bab-ı Meşihat adıyla Heyet-i Vükela'ya dahil edilmiştir.
- 24:07Divan'ın Yapısı ve Görevleri
- Divan'da bir sadrazam (başbakan), birden fazla vezir, birden fazla kazasker, birden fazla defterdar, bir nişancı, bir reis-i kitap, bir kaptan-ı derya ve bir yeniçeri ağası bulunur.
- Divan'ın kararlarına "hüküm" denir ve divanı sadrazam ve zaman zaman şeyhülislam başkanlık etmiştir.
- II. Mahmut döneminde divan kaldırılmış ve yerine heyet-i mükela (bakanlar kurulu) kurulmuştur.
- 26:36Divan'ın Diğer Özellikleri
- Osmanlı'da "babiali" tabiri sadrazamın konağına verilen isimdir ve 18. yüzyıldan itibaren hükümet anlamında da kullanılmıştır.
- Defterdarın görevleri arasında vergi gelirlerinin hesaplanması, dirlik verilecek kimselerin tespit edilmesi ve cüs giderlerinin belirlenmesi bulunmaktadır.
- Şeyhülislam, verdiği fetvalarla divan hükümlerinin değişmesine bile etki edebilen bir makamdır.
- 29:24Diğer Divanlar
- İkindi divanı, ikindi ezanı okunmadan öğleden sonra toplanan, divan-ı hümayun'da yarım kalan konuların karara bağlandığı bir divandır ve günümüzdeki meclis görüşmelerine benzer.
- Galebe divanı, elçi kabulleri ve ulufe dağıtımları için toplanan bir divandır.
- Ayak divanı, olağanüstü durumlarda toplanan, genellikle gergin geçen ve halkın sorunlarını dinleyen bir divandır.
- Çarşamba divanı, çarşamba günü toplanan, sadrazam ve İstanbul kadıları tarafından İstanbul'un belediye işlerini görüşen bir divandır.
- 34:33Osmanlı'da Divan Sistemi
- Cuma Divanı, cuma günü toplanan divandır ve sadrazam kendi konağında örfi ve şer'i davalara bakmak için toplanır.
- Çarşamba Divanı, İstanbul'un sorunları günü olarak bilinir.
- Sefer Divanı, savaş esnasında veya savaşa hazırlık için toplanan divandır.
- Kaptan-ı Derya Divanı, donanma bakanı olan Kaptan-ı Derya'nın topladığı divandır.
- 35:25Divan Eşleştirme Sorusu
- Padişahın halkın sorunlarını dinlediği divan Ayak Divanı'dır.
- Elçilerin kabul edildiği ve ulufe maaşlarının dağıtıldığı divan Galebe Divanı'dır.
- İstanbul'un işleri ve örfi konuların görüşüldüğü divan Çarşamba Divanı'dır.
- Örfi davalara bakan divan Cuma Divanı'dır.
- İkindi Divanı bu eşleştirmede yer almamaktadır.