Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilere yönelik sunduğu Osmanlı Devleti ekonomisi hakkında kapsamlı bir eğitim dersidir. Öğretmen, interaktif bir şekilde dersi ilerletmekte ve sınavlarda çıkabilecek konulara odaklanmaktadır.
- Video, Osmanlı Devleti'nin ekonomik yapısını çeşitli alt başlıklar altında ele almaktadır. Öncelikle ekonomik kavramlar (iaşecilik, gelenekçilik, fiskalizm, merkantilizm), ardından esnaf teşkilatları (lonca, derbent, hirfet, menzil), vergi sistemi (öşür, haraç, cizye, zekat, avarız, bac, çift han gibi), para sistemi (akçe, mangır, sikke-i hasene, kaime, mecidiye) ve bankalar (Bank-ı Dersaadet, Bank-ı Osmanı, Memleket Sandıkları/Ziraat Bankası) detaylı olarak anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Osmanlı ekonomisinin bozulma nedenleri (saray masraflarının artması, savaşların uzun sürmesi, kapitülasyonların yaygınlaşması, tımar sisteminin bozulması) ve tüketiciyi koruma yöntemleri (narh, kapan emini, standardizasyon) gibi konular da işlenmektedir. Video sonunda bir sonraki konunun mimari sanat olacağı belirtilmektedir.
- Osmanlı Ekonomisi ve Sınav Hazırlığı
- Osmanlı Devleti kültür medeniyeti'nin sonuna doğru geliniyor ve ekonomi konusu incelenecek.
- Sınavlarda Osmanlı ekonomisinin kavramları, bankaları, paraları, ekonomisinin bozulma nedenleri ve tüketiciyi korumak için alınan önlemler gibi konular sorulabilir.
- Ekonomik kavramlar, terimler ve tanımalar sınavlarda önemli olduğu için dikkatle öğrenilmelidir.
- 01:26İaşecilik ve Gelenekçilik
- İaşecilik, bir ülkede malın yeteri derecede ve uygun olacak şekilde bulundurulması durumudur.
- Gelenekçilik, malın her sene aynı düzeyde üretilmesi ve arz-talep dengesini ifade eder.
- İaşecilik, halkın refahı ve mutluluğu için piyasalarda arzu edilen kalitede ve ucuz fiyata yeteri kadar mal bulundurulmasıdır.
- 05:21Fiskalizm
- Fiskalizm, Osmanlı ekonomisinde gelirleri en üstte tutup giderleri en alta indirmeyi planlayan ekonomik anlayıştır.
- Fiskalizmin en büyük örneği Yavuz Sultan Selim döneminde olmuştur.
- Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise son yıllarda gelirler azalmaya, giderler artmaya başlamıştır.
- 07:10Merkantilizm
- Merkantilizm, 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa'da ortaya çıkan, zenginliğin kaynağının toprak değil altın ve gümüşle ölçüldüğü ekonomik sistemdir.
- Bu anlayış, Osmanlı Devleti'ne büyük zarar vermiştir çünkü zenginler topraklarını satıp altın ve gümüş almaya başlamıştır.
- 08:52Narh Sistemi
- Narh, fiyatların belirli aralıklarında olması ve alt-üst fiyatların belirlenmesidir.
- Türkiye'de gazeteler ve sigaralar gibi bazı ürünlerde hala kısmi narh uygulanmaktadır.
- Osmanlı döneminde kadılar, esnafın fiyatlarını kontrol ederek narh'ı bozan durumları engellemekteydiler.
- 10:26Toptancı Sistemi ve Narh
- Osmanlı Devleti'nde mallar "kapan" adı verilen toptancı haline gelir ve esnaflar buradan alırdı.
- Toptancı halindeki mallar, esnaf arasında eşit şekilde dağıtılır ve tek kişi tüm malları alamazdı.
- Narh, eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara müdahale etmesidir.
- 12:43Lonca Teşkilatı
- Lonca, Anadolu Selçuklu Devleti'ndeki aylık sistemin devamıdır ve esnaf teşkilatıdır.
- Ahiler gayrimüslimlerden oluşurken, loncaya gayrimüslimler girebilirdi ve cihat'a katılmazlardı.
- Loncalarda kethüda (kahya) esnaf ile devlet arasındaki ilişkileri düzenlerdi ve her loncanın başında şeyh veya başı vardı.
- 15:09Derbent Teşkilatı
- Derbent, geçitlerin bulunduğu tepelerdeki köylerdir ve bu bölgelerdeki geçitlerin bakımını yaparlar.
- Derbent teşkilatı, geçen kişilerden vergi alır ve bu vergiyi köprü ve geçitlerin onarımına harcarlar.
- Derbent köylerinde yaşamak zor olmasına rağmen, geçitlerin korunması ve bakımının sorumluluğu onlarda idi.
- 16:51Hirfet ve Menzil Teşkilatları
- Hirfet, Osmanlı Devleti'ndeki küçük esnaf teşkilatıdır ve ayakkabıcı, kunduracı, kuyumcu gibi küçük esnaflar bunun içinde yer alırdı.
- Menzil teşkilatı, kervanlar arası haberleşmeyi sağlayan bir teşkilattır.
- Her 70-80 kilometre aralığında kervansaraylar ve bunlar arasında gözetleme yerleri bulunurdu.
- 18:58Osmanlı Devleti'nde Ekonomik Terimler
- Mekkari taifesi, at, eşek, deve ve katırlarla yapılan yolculuk anlamına gelir ve günümüzde kargo veya nakliyat şirketlerine denk gelir.
- Gedik hakkı, Osmanlı Devleti'nde işyeri açma ruhsatıdır ve günümüzde de belediyeden alınan işyeri açma ruhsatına benzer.
- Ehli ibre, bir işte üstad olan kişidir ve Osmanlı Devleti'nde nar sisteminde devlete yardımcı olan ve kalite kontrolü yapan kişidir.
- 23:33Osmanlı Devleti'ndeki Vergi Sistemi
- Osmanlı Devleti, kuruluşlarında ganimetten daha fazla gelir elde ederken, düzenli bir topluma geçince vergilerden çok fazla gelir elde etmeye başladı.
- Vergiler iki aylık bir şeri ve örfi vergiler olarak ayrılır; şeri vergiler İslam'ın getirdiği ve zorunlu olarak alınan vergilerdir, örfi vergiler ise zamana ve duruma göre değişen vergilerdir.
- Müslümanların ürünlerinden onda bir oranda alınan vergiye öşür, gayrimüslümlerin ürünlerinden onda iki oranda alınan vergiye haraç adı verilir.
- 25:34Diğer Vergiler
- Cizye, içimizde yaşayan gayrimüslimlerin askere gitmemeleri üzerine ödedikleri bedelli askerlik bedelidir ve her sene belirli bir miktar ödenir.
- Anam vergisi, küçükbaş hayvanlardan (koyun ve keçi) kırkta bir oranında alınan vergidir.
- Zekat, insanların gelirlerinden kırkta bir oranındaki vergidir ve İslamiyet'te oturulan eve veya elde edilmeyen arsaya zekat verilmez.
- 28:22Zekat ve Ekonomik Gelişmeler
- Zekat, Hz. Ömer'e göre kırkta bir oranında verilmesi gereken bir vergidir ve günümüzde zekatın azalması toplumda fakir ve zengin ayrımını ortaya çıkarmaktadır.
- Osmanlı Devleti'nde zekat vergi olarak alınmıştır, ancak ekonomi bozulunca ve gayrimüslimlerin ekonomide öne çıkmasıyla zekatın toplanması zorlaşmıştır.
- Müslüman tüccarların zayıflaması ve ekonomik durumun bozulmasıyla zekat sistemi zamanla etkisini kaybetmiştir.
- 29:54Osmanlı Devleti'ndeki Vergiler
- Avarız vergisi, olağanüstü durumlarda (savaş, yangın, deprem, sel, tsunami) alınan vergidir ve başlangıçta geçici olarak konulmuş olsa da zamanla kalıcı hale gelmiştir.
- Bac vergisi, pazar yerlerinden alınan vergidir.
- Çift hanedan, bir çiftçinin bir çift öküzüyle devletten kiralamış olduğu topraktan alınan vergidir.
- 32:16Çift Bozan Vergisi
- Çift bozan vergisi, üst üste iki sene mazeretsiz toprağını ekmeyen ama vergisini ödemek zorunda olan çiftçilere alınan vergidir.
- Üçüncü sene geldiğinde hem çift bozan vergisi ödenir hem de toprak elinden alınır ve birine verilir.
- Osmanlı Devleti, üretimin engellenmesini önlemek için üst üste toprağı boş bırakanlardan ceza vergisi olarak çift bozan vergisini almıştır.
- 34:23İltizam Sistemi ve Vergiler
- İltizam, salyaneli eyaletlerde verginin alınabilmesi için yapılan ihaleye denir ve ihaleyi kazanan kişiye mültezim denir.
- Muaccele (acele alınan vergi), iltizam sisteminde ihaleye girme bedeli olarak alınan vergidir.
- İhaleye girme bedeli, kazanamayanların ödediği para devletin hazinesine kalır.
- 36:20Diğer Vergiler
- İspenç, gayrimüslimlerin ödediği toprak vergisidir.
- İmdadiye seferiye, seferde insanlardan bir anda toplanan yardım vergisidir.
- İmdadiye hazariye, barış zamanı toplanan vergidir.
- İane-i cihadiye, cihat (gayrimüslimlere karşı yapılan savaş) sırasında toplanan vergidir.
- Derbent, geçitte ve köprülerden alınan geçiş vergisidir.
- İzni sefine, boğazlardan geçen gemilerden alınan vergidir.
- 38:14Tüketici Koruma Sistemi
- Osmanlı Devleti'nde klasik dönemde tüketiciyi koruma aracı olarak narh (fiyat sınırlaması) kullanılmıştır.
- Kapanlar, herhangi bir tek cins malın satıldığı yerlerdir (un kapanı, yağ kapanı, bal kapanı, sebze kapanı, meyve kapanı, balık kapanı).
- Kapan emini, kapanlarda malları esnaflara dağıtan ve güvenilir kimselerden seçilen kişidir.
- Standardizasyon, üretilen özellikle tarım ve sanayi ürünlerinin hemen hemen aynı düzeyde ve aynı kalitede olmasıdır.
- 40:17Standardizasyon Kavramı
- Can eriği gibi ürünler küçük ve büyük olmak üzere sınıflandırılıp çuvalla atılır, böylece pazarlarda ve marketlerde ürünlerin standartlaştırılması sağlanır.
- Standardizasyon, sanayi ve tarım ürünlerinin aynı kalitede ve özellikte tüketiciye ulaştırılmasını sağlayan bir uygulamadır.
- Klasik dönemde tüketiciyi korumak için yapılan uygulamalardan biri olan standardizasyon, rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara müdahale etmesi ve toptancı hallerinin kapatılması gibi tedbirlerle desteklenmiştir.
- 42:02Osmanlı'da Para Sistemi
- Osmanlı Beyi zamanında ilk para olarak bakırdan üretilen akçe ve mangır adı verilen paranın üretilmesi başlamıştır.
- Orhan Bey döneminde gümüş cinsi akçe üretilmeye başlanmış, Fatih Sultan Mehmet döneminde ise altın cinsi olan sikke-i hasene veya sultani üretilmiştir.
- Sultan Abdülmecid döneminde kâğıt para (kaime) ve demir para (mecidiye) üretilmiş, bu da Osmanlı ekonomisinin bozulma sürecine girdiğini göstermektedir.
- 44:30Osmanlı Ekonomisinin Bozulma Nedenleri
- Osmanlı ekonomisinin bozulma nedenleri arasında saray masraflarının artması, savaşların uzun sürmesi ve ganimet gelirlerinin azalması bulunmaktadır.
- Coğrafi keşifler sonucu ipek ve baharat yollarının önemini kaybetmesi, gümrük gelirlerinde azalma yaşanmıştır.
- Kapitülasyonların yaygınlaşması, tımar sisteminin bozulması ve iltizam sisteminin yaygınlaşması, rüşvet ve iltimasın artması da ekonomik bozulmaya katkıda bulunmuştur.
- 46:35Kapitülasyonlar ve Ekonomik Etkileri
- Kapitülasyonlar, yabancı devletlere hukuki, ekonomik, askeri ve diğer alanlarda verilen ayrıcalıklardır.
- Fatih Sultan Mehmet döneminde Venetilere imtiyazlar verilmiş, Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise tam anlamıyla kapitülasyonlar verilmeye başlanmıştır.
- Kapitülasyonlar, ekonomik durum iyi olduğunda bir sorun oluşturmazken, gelirler azaldığında ve sık sık padişah değişikliği yaşanmasıyla birlikte ekonomik sorunlara yol açmıştır.
- 50:55Osmanlı Devleti'nin Ekonomisi ve Bankalar
- Osmanlı Devleti'nin ekonomisinin bozulma nedenleri her sınavda klasik bir soru olarak karşımıza çıkar.
- Dünya için olumlu gelişmeler Osmanlı için olumsuz olabilir, örneğin Avrupa'da reform hareketleri sonucu mezhep savaşlarının başlaması Avrupa için zarar, Osmanlı için kâra olmuştu.
- 51:34Osmanlı Devleti'nin İlk Bankaları
- Osmanlı Devleti'nin ilk bankası 1856 yılında Galatalı bankerler tarafından açılan Bank-ı Dersaadet'tir (kelime manası: İstanbul Bankası).
- Bank-ı Osmani, Osmanlı Devleti'nde para basmaya yetkili bankadır ve günümüzdeki merkez bankası gibi düşünülebilir.
- Bank-ı Osmani daha sonra ismini Bank-ı Şahane Osmani veya Bank-ı Osmani Şahane olarak değiştirmiştir.
- 53:01Ziraat Bankası'nın Tarihi
- Memleket Sandıkları, çiftçiye ucuz kredi verebilmek amacıyla 1863'te kurulmuştur.
- Memleket Sandıkları 1888'de ismini Ziraat Bankası olarak değiştirmiştir.
- Ziraat Bankası'nın kuruluşundaki en etkili adam Mithat Paşa'dır.
- 54:48Diğer Önemli Bankalar
- İtibari Milli Osmani Bankası, İttihatçılar'ın bankasıdır ve İttihatçılar ülkeyi terk ettikten sonra 1924'te İS Bankası ile birleşmiştir.
- Öğrencilerin bu konuları önemli bulması gerektiği, özellikle Osmanlı ekonomisinin sınavlarda sıkça karşımıza çıkacağı belirtilmiştir.
- 55:46Önemli Ekonomik Kavramlar ve Soru Bankası
- İaşecilik, fiskalizm ve merkantilizm gibi ekonomik kavramlar sınavlarda sorulabilir.
- Lonca teşkilatının özellikleri, gelir mekkari taifesi, menzil teşkilatı ve ehli ibre gibi terimler önemli konulardır.
- Her videoya ait altı soru ve bir ünite sonunda genel soru çözümü sunulacaktır.