Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir akademik tebliğ formatında sunulmuş olup, konuşmacı "Ulema ve Himaye İlişkisi Bağlamında Osmanlı'da Kitap İthaf Geleneği" konusunu ele almaktadır.
- Tebliğ, Osmanlı padişahları ve devlet ricaline ithaf edilen tefsirler üzerine odaklanmaktadır. Konuşmacı, Türk-Islam geleneğinde yöneticilerin ilim ve fikir adamlarına gösterdiği himayeyi, bu himayenin karşılığında ulemanın eserlerini ithaf etme geleneğini anlatmaktadır. Video, Fatih Sultan Mehmet, II. Murat, II. Beyazıt ve Kanuni Sultan Süleyman gibi önemli padişahlara ithaf edilen tefsirleri detaylı şekilde incelemektedir.
- Konuşmacı ayrıca, 55 farklı kişiye 100 kadar eserin ithaf edildiğini, bunların üçte ikisinin padişahlara, üçte birinin ise diğer devlet ricaline ithaf edildiğini belirtmektedir. Eserlerin büyük oranda Osmanlı'nın yükselme döneminde yoğunlaştığını ve bu dönemden sonra bir gerileme olduğunu vurgulamaktadır.
- 00:01Osmanlı'da Kitap İthaf Geleneği
- Konuşmacı, Osmanlı'da kitap ithaf geleneği bağlamında padişahlar ve devlet ricaline ithaf edilen tefsirler konusunu ele alacaktır.
- Türk-Islam geleneğinde yöneticilerin en hassas davrandığı hususlardan biri, ülkedeki ilim ve fikir adamlarının himaye edilmesi ve desteklenmesidir.
- Osman Gazi'nin vasiyeti gereği Osmanlı padişahlarının ilim ve alimlere hürmet gösterme ve himaye geleneğinin daha Osmangazi'den başladığını göstermektedir.
- 01:29Himaye ve İthaf Geleneği
- Osmanlı devlet ricali, kuruluş dönemlerinden itibaren ilim adamlarının üzerine himaye kanatlarını gererek maddi ve manevi yönden onları desteklemiştir.
- Devlet ricali ilim adamlarını himaye ederken, himayeye nail olan alimler ise kendilerini himaye eden hamilerine ithaf ve takdim etmişlerdir.
- Osmanlı'da ilmin ve ulemanın hamisi padişahlar bu geleneği babalarından tevarüs ettikleri bu geleneği devam ettirmişlerdir.
- 03:09İthaf Kavramı ve Özellikleri
- İthaf, takdim etme, armağan etme, ihda, tuhve verme, manen sunma gibi manalara gelen bir edebiyat terimidir.
- Bir şair veya yazarın eserini bir yakınlığı, gönül bağı, üzerinde manevi bir nüfuzu bulunan ya da aralarında bir duygu ve düşünce birliği olan bir kişiye sunması ve bunu eserinin başında belirtmesidir.
- Osmanlı müfessirleri eserlerinin girizgah bölümlerinde "padişah", "hamidi", "padişahı", "islam" gibi başlıklar altında sultanın veya ilgili kişimet eden bir ithafiye bölümü ayırmışlardır.
- 04:35İthaf Geleneğinin Amacı
- Eski ilim adamlarının bir adeti vardı: bir adamın adı ancak bir kitapta bulunmakla unutulur, unutulmaktan kurtulur fikrini ortaya atarak yazdıkları kitapları bir hükümdarın veya vezirin ismiyle teşhih ederlerdi.
- Müelliflerin bunu yapmaktan maksatları, hem o kişinin ihsanına nail olmak hem de onun yardımıyla eserlerinin nüshalarını çoğaltmak ve yaymaktı.
- Devlet kademelerinde bulunanlar ise padişahlar ve vezirler ve diğer devlet ricali ise kendilerine eser yazdırmak vasıtasıyla sağ iken şöhret kazanmak, ölünce de rahmetle yağ doldurmak isterlerdi.
- 05:32İthafın Sonuçları
- Müellifler bu çalışmalarının karşılığında saltanat kudretinin bir nişanesi olarak caize in'am ve atiyeler yanında çeşitli rütbelerle de ödüllendirilmişlerdir.
- İthaflar çoğu zaman sebep ve sonuç olmak üzere iki yönlü işlemiş, bazen himaye elde etmek için bir sebep olurken, kimi zaman da himayenin bir sonucu olarak bir teşekkür olarak ortaya çıkmıştır.
- Telif edilen kitaplar ya bizzat yazarı tarafından ilgili kişiye sunulur yahut bir aracı vasıtasıyla gönderilerek bağışlanırdı.
- 06:29İthaf Edilen Eserlerin Mükafatı
- Padişahlar kendilerine ithaf edilen eserlerinin sahiplerini, saltanat kudretinin bir nişanesi olarak in'am-ı ihsanla mutlaka mükafatlandırırlar, caize, tasadduk ve atiyyeler verirlerdi.
- Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin "İrsaddü'l-akli Selim" adlı tefsirini yazdığında, padişah ona günlük yevmiyesi üçyüz akçeden altıyüz akçeye çıkarılmış, ayrıca bin flori ve iki samur kürk hediye edilmiştir.
- Mardinli Seyyid Abdülselam Efendi'nin "Şerh Fatih Şerife" adlı eserini dönemin Bağdat valisi Ali Rıza Paşa'ya ithaf ettiğinde, Ali Paşa günlük bir kuruş olan maaşını iki kuruşa çıkarmıştır.
- 08:03İthaf Edilen Eserlerin Diğer Ödülleri
- Kitap ithaf eden kimselere caize olarak verilen in'am-ı ihsan'in yanında çeşitli rütbelerle ödüllendirmek ya da çeşitli görevler vermek ve maddi anlamda değerlendirilebilecek kazanımlardan diğeridir.
- Kişi mesleğine göre müderrislik, kadılık gibi ilmi bazı mansıplara tayin edilirdi.
- Ulema-i alamdan olan Münşi Nezilut Tenzil adlı tefsirini yazıp Sultan III. Murad'a takdim ettikten sonra padişahın takdirlerine nail olmuş ve arzusu üzerine Şeyh Harem-i Nebevi hizmeti ile taltif edilmiştir.
- 09:12İthaf Edilen Tefsirlerin Sıralaması
- Yazılan eserlerin öncelikli olarak en yüksek rütbede olanlardan başlayarak aşağıya doğru ithaf edilmesi de ayrıca bir gelenekti.
- Padişah dururken düşük rütbeli bir devlet adamına yapılan ithaf, idarecilerle alimler arasında zaman zaman gerginlik sebebi de sayıldığı olmuştur.
- Fatih Sultan Mehmet devri alimlerinden Hayali'nin yazdığı "Şerh Akaidi" eserini kendisini himaye eden Vezir-i Azam Mahmut Paşa'ya takdim ettiğinde padişah Fatih Sultan Mehmet'in eserin kendisine ithaf edilmemesine gücenmiş ve rencide olmuştur.
- 10:21Birden Fazla Kişiye İthaf Edilen Eserler
- Yazılan eserler bir kişiye ithaf edildiği gibi bazen birden fazla kişiye ithaf edildiği de olurdu.
- İthaf silsilesine aynı kişileri kaç kişiye ithaf edecekse esere aynı ithaf silsilesi içerisinde onları sayıyor, bazen de yazdığı eserlerin ithafiye kısımlarını değiştirerek eserlerini farklı farklı kişilere ithaf edebiliyordu.
- Özellikle beylikler dönemi Osmanlı'nın ilk dönemlerinde bazı ulemanın hami arayışı neticesinde farklı beylikler arasında geçişkenlikler olabiliyordu.
- 12:49Osmanlı Padişahlarına İthaf Edilen Tefsirler
- İlk tefsir ithaf edilen kişi Orhan Gazi'nin oğlu ve üçüncü Osmanlı padişahı Murat Hüdavendigar'dır.
- Muslihiddin Mustafa bin Muhammed'in "Tefsirun Suret'ül-Mülk" adlı eserini kendisine ithaf etmiştir.
- İkinci Osmanlı padişahı II. Murat'a da tefsir ithaf edilmiştir; memleketini genişletmek hususunda mücahitliği, ilmi ve içtimai müesseseler kurması, ilim adamlarını ve şairleri himaye etmesiyle adına hayli eser yazılmıştır.
- 14:16Fatih Sultan Mehmet'e İthaf Edilen Tefsirler
- Fatih Sultan Mehmet'e tefsir ithaf edilen bir başka padişah ise Fatih Sultan Mehmet'tir.
- Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u bir kültür merkezi haline getirmek için meşhur bilginleri İstanbul'a davet etmiş ve bu hususta hiçbir fedakarlıktan kaçınmamıştır.
- Fatih Sultan Mehmed'e eser ithaf edenlerden biri "Musannifek" diye şöhret bulunan Alaaddin Ali bin Muhammed eş-Şahrudi'dir.
- 14:57Fatih Sultan Mehmet'e İthaf Edilen Tefsirler
- Molla Gürani, "Gayetü'l- Emani fi Tefsir-i Kelami Rabbani" adlı tefsirini Fatih Sultan Mehmet'e ithaf etmiştir.
- Molla Hüsrev, "Haşi Ala Suretil En'am Minel Keşşaf" adlı eserini Fatih Sultan Mehmet'e ithaf etmiştir.
- Molla Fenari'nin torunu Fenari Hasan Çelebi, Zemahşeri'nin El-Keşşafı üzerine yazdığı "Haşi Al-Keşşaf" adlı eserini Fatih Sultan Mehmet'e ithaf etmiştir.
- 15:48İkinci Beyazıt'a İthaf Edilen Tefsirler
- İkinci Beyazıt, babası gibi ilmi ve ulemayı seven ve himaye eden bir padişahdır.
- Molla Gürani, İbnu'l-Cezeri'nin "Nihayet Ül-Berae" adlı menzumesinin şerifi olan "Keşfül-Esrarı" adlı eserini İkinci Beyazıt'a ithaf etmiştir.
- Muhyiddin En-Niksari, "Tefsir Suret Duhan" adlı eserini İkinci Beyazıt'a ithaf etmiştir.
- Hacı Hasan Sade, Hüsameddin Ali Bitlisi'nin "Camid Tenzil ve Te'vil" adlı tefsirinin mukaddimesinde eseri Sultan İkinci Beyazıt'a ithaf ettiğini belirtmiştir.
- Hüsameddin Ali Bitlisi'nin oğlu İdris Bitlisi, Muhyiddin Mehmet er-Rumi, Ahirzade Yusuf bin Cüneyt Saferşah el-Hanefi ve Hacı Ahmet el-Bigavi de Sultan İkinci Beyazıt'a tefsir ithaf eden alimlerden bazılarıdır.
- 18:03Kanuni Sultan Süleyman'a İthaf Edilen Tefsirler
- Sultanül Müfessiri ve Hatib'l-Müfessiri ünvanlarıyla maruf Şeyhülislam Ebussuud Efendi, "İrsadullah Listeli Mezayel Kitab-ı Kerim" adlı tefsirini Kanuni Sultan Süleyman'a ithaf etmiştir.
- Ebussuud Efendi, tefsirini Kanuni Sultan Süleyman'a ithaf ettikten sonra günlük aylığı 250'den 500'e yükselmiştir.
- Gelibolu Ali, Kanuni Sultan Süleyman'ın Ebussuud Efendi'ye verdiği armağanları yeterli görmemiş ve daha fazla armağan istemiştir.
- 20:11Diğer Devlet Ricaline İthaf Edilen Tefsirler
- Osmanlı padişahlarının dışında veziriazamlar, sadrazamlar, şeyhülislamlar gibi devlet ricaline de eserler ithaf edilmiştir.
- İthaf edilen tefsirlere sayısal olarak bakıldığında 55 farklı kişiye 100 kadar eserin ithaf edildiği görülmektedir.
- Bu eserlerin ortalama üçte ikisi padişahlara, üçte biri ise diğer devlet ricaline ithaf edilmiştir.
- Padişahlar içerisinde kendisine en fazla eser ithaf edilen kişi İkinci Beyazıt'tır (yaklaşık 100 eserden 15'i ona ithaf edilmiş), onu 11 eserle Kanuni Sultan Süleyman, 7 eser ile de IV. Murat takip etmiştir.
- İthaf edilen tefsirlere bakıldığında eserlerin büyük oranda Osmanlı'nın yükselme döneminde yoğunlaştığına şahit olmaktayız.
- Bu dönemden sonra ulemanın sayısının ve verilen eserlerin artmasına rağmen her alanda olduğu gibi eser ithaf etme noktasında da bir gerilemenin olduğunu görüyoruz.