Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir sunucu ve çeşitli konuklar (Sefa, Burhan Altıntop, Eşref ve Kavis) arasında geçen, Ortaçağ tarihi hakkında bilgilendirici bir sohbet programıdır.
- Video, Ortaçağ'ın "karanlık çağ" olarak adlandırılmasının tarihsel bağlamını ele alarak başlıyor ve bin yıllık bir süreç olduğunu açıklıyor. Ardından feodalizm, devlet kavramı, kilise rolü, azizlik kavramı, köylü yaşamı, temizlik alışkanlıkları, günlük yaşam koşulları ve Ortaçağ'daki önemli teknolojiler gibi konular detaylı şekilde tartışılmaktadır.
- Videoda ayrıca Ortaçağ'daki önemli şahsiyetler (Jean Dark), kale merdivenlerinin savunma amaçlı saat ibresi yönünde yapıldığı, Halloween'in All Saints Day'in arifesi olduğu ve Ortaçağ'daki etimoloji konuları (kerhane, karhane, setanta, nevzat, lüks, naylon, poşet, kot, jean, smokin, şampuan, meeting, bisiklet, by, kel alaka) hakkında bilgiler verilmektedir. Video, bir sonraki bölümün Soğuk Savaş hakkında olacağı bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:55Ortaçağ Hakkında Yanlış Bilgiler
- Ortaçağ'ı "karanlık çağ" olarak nitelendirmek, aslında Aydınlanma döneminde çıkan bir diskurdur.
- Aydınlanmacılar, akıl ve rezon'u ortaya koyarak her şeyi vahiyle değil akılla anlamaya çalışırken, ortaçağ üzerinden bu diskuru oluşturmuşlardır.
- Ortaçağ, 500'den 1500'e kadar uzanan bin yıllık bir süreç olup, sanıldığı kadar karanlık değildir.
- 01:31Ortaçağ'ın Gerçekleri
- 1000 yılından önce Avrupa'da çok garip şeyler yaşanmıştır; örneğin Şarlman döneminde 800'lerde oğlunu öldürtmüş ve birden fazla karısı olmuştur.
- 11. yüzyıldan sonra Avrupa'da değişiklikler başlamış, ancak 12-13. yüzyıllardan sonra yavaş yavaş kendine gelecektir.
- Avrupa'nın bu dönemde Roma'nın antik geçmişinden, Akdeniz'den, Hindistan'dan ve Çin'den daha geride olduğu bir gerçektir.
- 01:58Engizisyon Hakkında Bilgiler
- Engizisyon, "soruşturmak" anlamına gelen "inquest" kökünden gelir ve laik mahkemeler değil, din mahkemelerine denir.
- Engizisyon, kilisenin kendi ilahiler tarafından kurduğu bir mahkeme olup, heresileri (dine normal yolla inanmayanları) kovuşturur.
- Esas engizisyon 1480'ler-1490'larda İspanya'da kurulup Avrupa'nın belli Katolik ülkelerine yayılmış, 19. yüzyıla kadar devam etmiştir.
- 02:44Ortaçağ'ın Başlangıcı
- Ortaçağ, 3. yıl kriziyle beraber Batı'da ekonomik ve siyasi problemlerle başlamıştır.
- Bu krizin iki teorisi vardır: birincisi barbar istilaları, ikincisi ise İslam dünyasının bir bütün halinde çıkması ve Avrupa'yı ticaretten dışlamasıdır.
- İslam dünyasının ayağa kalkması ve Avrupa'yı ticaretten dışlaması, Avrupa'yı feodalizme itmiştir.
- 03:32Ekonomik Gerileme ve Feodalizm
- 6. yüzyılda Justinianus veba'dan sonra doğuda büyük problemler yaşanmış, şehirler zayıflamıştır.
- Avrupa'da şehirler ufalıyor, herkes köylere dönüyor ve para yavaş yavaş ortadan kalkmaktadır.
- Para artık meta olarak değil, "base komünizm" olarak kullanılmaktadır; yerinde üretip yerinde tüketme prensibi benimsenmiştir.
- 04:38Feodalizm ve Devlet Kavramı
- Feodalizm siyasi bir yapıdır ve devlet kavramı tarihte yanlış anlaşılmıştır.
- 16. yüzyılda Osmanlı Devleti modern bir devlet değildi, bakanlıklar gibi kurumlar yoktu.
- 10. yüzyılda Bizans İmparatorluğu, Şarlman'ın İmparatorluğu veya Fransa'nın merkezi ve bürokrasi etkinlik problemi vardı.
- 05:17Feodal Sistem ve Osmanlı Karşılaştırması
- Feodal sisteminde kral dük atıyor, dük kontlar, kontlar baronlar oluşturuyor ve bunlar toprak karşılığı asker oluyorlardı.
- Osmanlı'da tımarlı sipahiler de benzer bir sistemle çalışıyordu, ancak Osmanlı'da tımarlı sipahiler üç senede bir yerlerini değiştiriyordu.
- Feodal sisteminde aynı aile sürekli aynı yerde kalıyor, güç odağı oluşturuyor ve zamanla yargıyı ele alıyordu.
- 06:34Modern Devlet Kavramının Ortacağ'da Yokluğu
- Ortacağ'da rasyonel devlet modeli yoktu, devletler bölünemez ve kuralları vardı gibi bir anlayış yoktu.
- 19. yüzyıldan önce modern diplomasi kavramı yoktu, 1648 Vestfalya Antlaşması ile modern diplomasi ortaya çıktı.
- 1700 yılında İspanya Veraset Savaşları'nda Fransa'nın ulusal çıkarları yerine Bourbon hanedanının İspanya tahtına geçmesi için savaştı.
- 07:46Hanedanlar ve Toprak Yönetimi
- 16. yüzyılda Schalken Savaşları'nda İspanyol askerleri Flanders, Sicilya, Napoli, Tunus ve Avusturya'da savaşıyordu.
- Büyük devletler sürekli bölünmüyordu, örneğin Şalkin İmparatorluğu üç oğul arasında bölündü.
- 1000 yıldan sonra Avrupa'da primo geniture (en büyük oğula kalma) sistemi oturmuş, taht kavgası yoktu.
- 09:16Kilise ve Siyasi Güç
- Kilise süper güçlüydü, krala tacı giydiren papa ve kralın meşruiyeti için önemli bir rol oynuyordu.
- 800 yılında Bizans tahtında bir kadın varken, Frankları birleştiren Charles, Roma'da taç giyerek bir imparatorluk kurdu.
- Papa, kardinalleri atayabiliyordu, Fransa kralının sözü yoktu ve onlardan vergi alabiliyordu.
- 10:27Kilisenin Değişimi ve Aziz Kültü
- Kilisede papazlar aristokratik ailelerin elindeydi, aristokrat aileler parayla kilise yaptırmış ve kendilerine yer almıştı.
- 13-14. yüzyıllardan sonra kilise kendini toparladı, özellikle Trend Console'den sonra.
- Aziz kültü Batı Avrupa'da güçlü bir kült haline geldi, insanlar Saint George günü, Saint Marten günü gibi günleri kutluyorlardı.
- 13:15Azizlerin Kontrolü
- Azizler alttan gelen bir şeydi, Şii'lerde de hüccet ilamlar ve ayetullahlar eskiden kendileri çıkarlardı, ancak devleti ele geçirince İran bugün kimin ayetullah olacağını belirliyor.
- Kilise de azizlerin kontrolünü altına aldı, Peter Brown'un argümanlarına göre Roma sistemi çökünce yerel halkın ihtiyaçlarına karşılık veren insanlar ortaya çıktı ve zamanla aziz ilan edildiler.
- Kilise, rasyonaliteye karşı savaşarak aziz ilan etme sürecini standartlaştırdı, biatifikasyon adı verilen bir etap geçtikten sonra aziz ilan ediliyor.
- 14:34Kadın ve Din Adamı
- Kadın papayla ilgili bir efsane var: bir kadın sevgilisinin etrafında manastır'a gidiyor, erkek kılığına girerek papa oluyor ve dini törende çocuk yapıyor.
- Bu hikaye kadının din adamı olamayacağını gösteriyor, kadının şehveti ve günaha düşmesi konusunda dikotomiyi vurguluyor.
- Kamusal alan erkeğe kaldıktan sonra kadının varlığı erkekleri birbirine sokuyor, bazı yerlerde kadınlar ordudan veya toplumdan eleyip haremlere koyuluyor.
- 16:32Ortaçağ Köylülerinin Hayatı
- Tarihçiler artık savaşlarla ve krallarla değil, insanlara odaklanıyor, özellikle 1960'lar ve 1970'lerden sonra solun yükselmesiyle köylülerin hayatına geri dönüş oldu.
- Ortaçağ köylüleri her zaman fakir değillerdi, ekmek rengine göre fakirliği gösteren bir sistem vardı, ne kadar koyuysa o kadar fakirsin.
- Köylüler su içmiyor, bira içiyor, Akdeniz'de sebze tüketimi fazla, kuzeye gidildikçe et tüketimi artıyor, genellikle tek veya iki odalı evlerde yaşıyorlar.
- 18:05Ortaçağın Sonu
- 1000'li yıllardan sonra ortaçağ karanlığından yavaş yavaş kurtulmaya başladı, ekonomik koşullar iyileşti.
- 800 ile 1300 arasında sıcaklıklar yükseldi, özellikle kuzey iklimlerinde tarım için iyi bir şey oldu.
- Malboard (heavy plow) adı verilen yeni bir tarım aleti icat edildi, bu alet toprağı kesip hallaç pamuğu gibi atıyor, inek ve at gözlüğü bulunduktan sonra atlar daha ucuz ve kolay kullanılabiliyordu.
- Üçlü sistem uygulandı: tarlayı üç'e bölüp, bir kısmına sonbaharda buğday, ikinci kısma ilkbaharda fasulye gibi bitkiler ekiliyor, üçüncü kısmı nadas'a bırakılıyor.
- 20:38Orta Çağ'ın Bitişi Hakkında
- Orta Çağ'ın bitişi 15. yüzyılın sonu veya 16. yüzyılın başına tarihleniyor, ancak kesin bir tarih bulunması pek mümkün değil.
- Coğrafi keşifler, reformasyon ve 1527'de Romanın yakılması gibi olaylar Orta Çağ'ın bitişini işaret eden anahtarlar olarak görülüyor.
- Tarihçiler artık sadece askeri olayların değil, matbaanın bulunuşu, reformun ortaya çıkması ve coğrafi keşiflerin başlaması gibi sistemik değişimlerin Orta Çağ'ın bitişini işaret ettiğini düşünüyorlar.
- 21:44Orta Çağ'da Tuvalet ve Temizlik
- Bazı yazarlar Avrupa'da tuvalet ve taharet olmadığı, insanların dışkılarını sokağa attıkları iddiasını savunuyor, ancak bu inanış aptalca olarak değerlendiriliyor.
- Orta Çağ'da evlerin büyük çoğunluğu tek katlı olduğu için dışkıları sokağa dökmek mümkün değildi, özel tuvalet yerleri vardı.
- Parfüm 13. yüzyıldan beri biliniyor, 14. yüzyılda macarsu adı verilen bir şey ortaya çıkmış, 16. yüzyılda Catherine de Medici ile Fransa'ya yayılmış ve 17-18. yüzyıllarda yaygınlaşmıştır.
- 23:58Orta Çağ'da Yıkanma ve Sağlık
- Orta Çağ'da insanlar su bulabildikleri zaman yıkanıyorlardı, hamamlar vardı ancak 16. yüzyılda frengi yayılınca bazı insanlar hamamı reddediyordu.
- Bazı doktorlar hamamın gözeneklerden hastalığın girdiğini düşünerek kötü geldiğine inanıyorlardı.
- 18. yüzyılda Paris'te insanlar senede bir yıkanıyor, 14. yüzyılda ise insanlar ahır gibi kokuyormuş.
- 25:50Saray Kültürü ve Kişisel Hijyen
- Orta Çağ'da krallar bile garip kıyafetler giyiyor, dans ediyor ve seremoniler düzenliyorlardı.
- Virginia Smith'in "Clean Aster of Person, Highge and Frity" (Kişisel Hijyen ve Saflığın Tarihi) adlı kitabında bu konular detaylı anlatılıyor.
- Konuşmacılar Orta Çağ'a gitmek yerine Jandark'a gidip evinin kadını olmak istediklerini belirtiyorlar.
- 27:19Ortaçağ'da Kale Merdivenleri ve Cadı Avı
- Ortaçağ'dan kalma kalelerdeki merdivenler saat ibresi yönünde döner şekilde yapılmıştır, bu savunma amaçlı düşünülmüştür.
- Cadı avı konusu, aslında cadılarla hiçbir alakası yoktur; Halloween'in cadılarla bir ilişkisi yoktur.
- Halloween, İskoç aksanında "Hallow Even" olarak söylenir ve üç günlük bir adettir: All Saints Day, onun arifesi ve ertesi gün.
- 29:43Cadılık ve Ortaçağ Teknolojisi
- Cadılık 1450-1550 tarihleri arasında ortaya çıkmış bir ölüm adı fenomendir ve ortaçağla alakası yoktur.
- Ortaçağdaki en önemli teknolojilerden biri mekanik mekanizmaları yapan "escapement" (mekanik saat) ve 1200'lerde geliştirilen "blast furnace" (demir üretim aleti)dir.
- Etimoloji konusunda, "kerhane" kelimesi "kral" anlamına gelir ve "sittin sene" Arapça'da "altmış sene" demektir.
- 32:05Kelime Etimolojileri
- "Nevzat" kelimesi "yenidoğan" anlamına gelir ve "lüks" kelimesi "ışık" anlamına gelir.
- "Naylon" kelimesi ilk olarak New York ve London'da yapılmıştır.
- "Poşet" kelimesi "boş poşet" anlamına gelir, "kok" kelimesi "koket" anlamına gelir ve "jean" kelimesi "jeanne"den gelmektedir.
- 33:00Fransızca'dan Gelen Kelimeler
- "Smokin" kelimesi eskiden "şey başı koşma" anlamına gelen bir elbiseden gelmektedir.
- "Şampuan" kelimesi Fransızca'dan gelmektedir ve "şampuing" şeklinde yazılır.
- "Bisiklet" kelimesi "iki" anlamına gelir ve "bikini" kelimesi Melanezya'da "pikni" kelimesinden gelmektedir.
- 33:56Kel Alaka ve Programın Sonu
- "Kel alaka" kelimesi Ferhan Şensoy'un uydurduğu bir kelimedir ve Fransızca'dan gelmektedir.
- Programda Ferhan Çarşamba'nın gururu olarak Ali Poyrazoğlu ve Ali Fuat Başgil'den bahsedilmiştir.
- Program sonunda, yeniçağ ve yakınçağ kavramlarının karıştırıldığı belirtilmiştir.