Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir konuşmacının Orhun Kitabeleri ve Türk Kağanlığı'nın tarihini anlattığı podcast formatında bir içeriktir.
- Video, Orhun Kitabeleri'nin tanıtımıyla başlayıp, Bilge Kağan'ın hayatı, yönetimi ve ölümü hakkında detaylı bilgiler vermektedir. Ardından Türk Kağanlığı'nın tarihi, Türgiş Kağan'ın ihaneti ve Türk milletinin dağılması anlatılmakta, konuşmacının Türk milletini toparlamak için yaptığı savaşlar ve seferler kronolojik olarak aktarılmaktadır.
- Videoda Bilge Kağan'ın veziri Tonyukuk ile kardeşi Kül Tigin ile olan ilişkileri, Göktürk Devleti'nin sınırları ve Bilge Kağan'ın Türk milletini yerleşik hayata geçirmek için yaptığı çabalar da anlatılmaktadır. Konuşmacı, Türk milletini beslemek, giydirmek, zenginleştirmek ve dört tarafı bir kılmak için yaptığı savaşları ve seferleri (Oğuz kavmi, Kıtay Tatabı kavmi, Çin ve Tangut milleti) detaylı şekilde aktarmaktadır.
- 00:01Orhun Kitabeleri ve Bilge Kağan
- Orhun kitabeleri, diğer tanımlarıyla Orhun yazıtları veya Göktürk yazıtları olarak bilinen eski Türk yapıtlarıdır ve Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile yazılmıştır.
- Bu yazıtlar Türkçenin tarihsel süreçteki dil yapısı, Türk tarihi, devlet anlayışı, sosyal ve siyasal yaşantısı ile alakalı değerli bilgiler vermektedir.
- Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk yazıtlarını yeğeni Yolluk Tigin ebedileştirmek için yazdırmıştır ve yazıtlar 1889 yılında Moğolistan'da Or Vadisi'nde bulunarak II. Göktürk Kağan'a ait olduğu tespit edilmiştir.
- 01:11Bilge Kağan'ın Hayatı ve Yönetimi
- Bilge Kağan'ın doğum tarihi 683 veya 684 senesi olup, ölüm tarihi 25 Kasım 734'tür ve II. Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanlarından biridir.
- Bilge Kağan, babası İleris Kağan'ın oğlu ve bir sonraki hükümdar olan amcası Kapgan Kağan'ın yeğenidir.
- Sekiz yaşında babasını yitiren Bilge Kağan, yirmidört yıl boyunca amcası Kapgan Kağan'ın elinde büyümüştür ve 716 yılında amcasının ölümünden sonra darbe yoluyla ikinci Göktürk Devleti'nin kağanlığı'nın başına geçmiştir.
- 02:46Bilge Kağan'ın Yönetim Stratejisi
- Devletin yönetimini ele alan Bilge Kağan'ın ilk işi iyi bir yönetim oluşturmaktı; ordunun başına kardeşi Kül Tigin'i, vezirliğe de Bilge Tonyukuk olarak tanınan dahi kişilik Tonyukuk'u getirdi.
- Bilge Kağan'ın en büyük hayali milletini yerleşik hayata geçirip onları şehirlerde oturtmaktı, ancak vezir Tonyukuk bu düşünceye karşı çıkarak Türklerin savaşçı doğasını ve Çinlilerin sayı üstünlüğünü etkisiz kılabilme yeteneğini vurguladı.
- Bilge Kağan döneminde Göktürk Devleti'nin sınırları Çin'in Şantung kovasından İç Asya'da Karaşar bölgesine, kuzeyde Bayırku sahasından An Irmağı çevresi ve batı Demirkapı'ya Ceyhun İrmak'ın yakında Semerkan-Behlül üzerine kadar ulaşmıştı.
- 05:00Bilge Kağan'ın Ölümü ve Yas Töreni
- Önce veziri Tonyukuk'u, sonra kardeşi Kül Tigin'i kaybeden Bilge Kağan'ı, Çinlilerle işbirliği yapan bakanı Buyruk Çor zehirleri yatağında hasta yatarken kendisini zehirleten, bakan ve yardımcısını öldüren Bilge Kağan 25 Kasım 734'te öldü.
- Bilge Kağan'ın cenazesi 22 Haziran 735'te (Türk takvimine göre Domuz yılının beşinci ayın yirmiyedi'sinde) büyük bir yas töreni ile yapıldı.
- Bilge Kağan'ın oğlu Tengri Kağan, babasının ölüm ve yas töreni hakkında bilgiler yazdırmıştır.
- 07:34Bilge Kağan'ın Mirası
- Bilge Kağan'ın ölümünden sonra küçük kardeşi Kağan olmuş, ancak oğulları babası gibi kılınmamış, bilgisiz ve kötü bir kağan olmuş, beyleri ve milleti ayetsiz olduğu için Türk milleti ilini elden çıkarmış, ağın yaptığı kağnı kaybetmiş ve Çin milletine beylik, erkek evladına kul, hanımlık, kız evladını cariye kılmıştır.
- Türk beyleri Türk adını bırakmış, Çinli beyler Çin adını tutarak Çin Kağan'a itaat etmiş ve elli yıl işi gücü vermiş, doğuda gün doğusundan Böklü Kağan'a kadar, batıda Demirkapı'ya kadar ordu sevk etmiş, ilini töresini alıvermiş.
- Bilge Kağan'ın oğlu Tengri Kağan, babasının mirasını devralmış ve Türk milletini tekrar tanzim etmiş, beslemiş, fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı.
- 11:11Türk Milletinin Tarihi ve Kaan'ın Ölümü
- Türgiş Kağanı, Türk milletinin kim olduğunu bilmediği için ihanet etti ve Kaan öldü, beylikleri de yok oldu.
- Türk milleti, su sahipsiz kalmasın diye Kırgız milletini tanzim ve tertip edip beylik kurdu.
- Kaan'ın ihanetinden sonra millet cariye ve kul oldu, küçük kardeş büyük kardeşin, oğul babanın bilmezdi.
- 12:05Türk Milletinin Düşüşü ve Kaan'ın Yükselişi
- Türk milleti disiplinsizliğinden dolayı kanuna karşı çıktı ve silahlı, mızraklı güçler tarafından dağıtıldı.
- Türk milleti doğuya ve batıya gitti ancak hayır olmadı, kan nehir gibi aktı ve kemiğin dağ gibi yığıldı.
- Kaan, Türk milletinin adının yok olmaması için kendini tanrı Kaan olarak oturttu ve düşkün, perişan millet üzerine oturdu.
- 13:25Kaan'ın Milletini Kurtarma Çalışmaları
- Kaan, Türk milleti için gece uyumadı, gündüz oturmadı ve küçük kardeşi Kültigin ile birlikte kazandı.
- Kaan oturduğunda her yere gitmiş olan millet yaya ve çıplak olarak geri geldi.
- Kaan, milleti beslemek için kuzeyde Oğuz kavmine, doğuda Kıtay Tatabı kavmine, güneyde Çin'e doğru on iki defa ordu sevk etti.
- 14:00Kaan'ın Başarıları
- Kaan, ölecek milleti diriltip besledi, çıplak milleti giydirdi, fakir milleti zengin kıldı ve az milleti çok kıldı.
- Kaan, dört taraftaki milleti hep bir kıldırdı, düşmansız kıldırdı ve hep kendisine itaat ettirdi.
- Kaan, on iki-on yedi yaşında Tangut'a doğru ordu sevk etti, Tangut milletini bozdu ve oğlunun karısını, at sürüsünün servetini aldı.