Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitim sunumu formatında olup, konuşmacılar arasında makine mühendisi Derya Turgay ve şirket ortağı bir kişi bulunmaktadır. Metroloji alanında uzman kişilerin sunduğu kapsamlı bir eğitim içeriğidir.
- Video, ölçüm aletlerinin kalibrasyonu, metroloji kavramları ve kalibrasyonun önemi üzerine odaklanmaktadır. İçerik, kalibrasyonun tanımı, tarihsel gelişimi, teknik şartları, değerlendirme periyotları, sertifikasyon süreçleri ve ISO standartları gibi konuları ele almaktadır. Ayrıca hassasiyet, çözünürlük, doğruluk, ölçüm belirsizliği ve kalibrasyon belirsizlikleri gibi metroloji terimleri detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Video, çeşitli ölçüm aletlerinin (kumpas, mikrometre, tork anahtarı, basınç ve kuvvet cihazları) kalibrasyon yöntemlerini, kalibrasyon periyotlarının nasıl belirleneceğini ve kalibrasyon sonrası sertifika hazırlama sürecini de içermektedir. Ayrıca elektriksel ölçümler, sıcaklık ölçümleri, mekanik kalibrasyonlar (uzunluk, kuvvet, hacim) ve kalibrasyon laboratuvarlarının gereksinimleri gibi konular da detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- 00:02Ölçüm Cihazlarının Kalibrasyonu
- Ölçüm cihazları kalibrasyona tabi tutulurken, çalışma aralığına uygun noktalarda kalibrasyon yapılması önemlidir.
- Cihazın kullanım aralığına göre (örneğin 80°C'de kullanılıyorsa 70-80-90 ve 300°C gibi) kalibrasyon yapılmalıdır.
- Kalibrasyon sırasında ölçülen değerler, şirketin kullanım değerlerine uygun olmalıdır.
- 00:36Kalibrasyon Sertifikası ve Sapma Değerleri
- Kalibrasyon sertifikası, ölçümlerin sapma değerlerini ve referans değerlerden farkını gösterir.
- Cihazın sapma değerleri belirlenen sınırları aşarsa, cihazın kullanım yeri değiştirilmesi, tamir edilmesi veya iskarta çıkartılması gerekir.
- Bazı durumlarda sapma değerleri dikkate alınarak ölçümlerde düzeltme yapılarak cihazın kullanılması da mümkündür.
- 01:19Şartlı Kullanım
- Laboratuvarda yetişmiş personel, sapma değerlerini hesaba katarak düzeltme yaparak cihazı kullanabilir.
- Üretim alanında çalışan personel için sapma değerleri olan cihazlar verilmemelidir.
- Şartlı kullanım, sadece kalifiyede personelin dikkate alabilmesi gereken durumlarda yapılmalıdır.
- 02:02Hassasiyet Terimi ve Ölçüm Toleransı
- "Hassasiyet" terimi kafa karıştırıcı olduğundan, çözünürlük (resolution) ve doğruluk (accuracy) terimleri ayrı olarak kullanılmalıdır.
- Ölçüm toleransı, teknik nedenler, malzeme özellikleri, müşteri istekleri veya yasal kurallara bağlı olarak belirlenir.
- Ölçüm toleransı, en büyük ve en küçük değerlerle tanımlanan bir değer aralığıdır ve büyük harfle gösterilir.
- 03:44Ölçüm Belirsizliği Kavramı
- Ölçüm belirsizliği, bir ölçüm veya deney sonucuyla birlikte verilen ölçülen büyüklüğünün içinde kaldığı kabul edilen aralıktır.
- Belirsizlik, güvenilirlik seviyesi ile birlikte gösterilir; örneğin "k2" sayısı 95% güvenilirlik seviyesi için 2 ile çarpılarak genişlik gösterir.
- Belirsizlik, değerlendirmede dikkate alınmalıdır ve ISO 17025 standardında yer alır.
- 05:16Belirsizlik ve Kalite Kontrol
- Eskiden tolerans limitleri daha geniş iken, belirsizlik dikkate alındığı için uygun kabul edilen "beyaz bölge" küçülmüştür.
- Büyük işletmelerde rekabet ve maliyet azaltması nedeniyle giriş kalite kontrol laboratuvarları kapatılmış, yan sanayilerde kalite kontrol sorumluluğu artmıştır.
- Günümüzde belirsizlik dahil tolerans içi ürünler istenmektedir, çünkü belirsizlik hesaplamadan değerlendirme yapamama durumu ortaya çıkmıştır.
- 09:15Mekanik Kalibrasyon Aletleri
- Johnson Johnson marka mazhar blokları çok yüksek doğrulukta üretilir, milimetrenin binde birinin altında boy hataları ve paralellik hataları vardır.
- Kalibrasyon sırasında ölçü aleti nasıl kullanılırsa aynı şekilde kalibre edilmelidir, örneğin kumpas kullanırken uygulanan ölçme kuvveti sıfırlama kuvvetine eşit olmalıdır.
- Mikrometrede de mazhar bloğu kullanılarak kalibrasyon yapılır ve sıfırlama sırasında kaç çıt yapıldıysa, ölçümde de aynı sayıda çıt yapılmalıdır.
- 13:01Farklı Ölçüm Aletlerinin Kalibrasyonu
- Basınç kalibrasyonunda referans manometre kullanılır ve el pompası ile basınç uygulanarak sapmalar tespit edilir.
- Tork anahtarlarının kalibrasyonunda, elle çekmek yerine özel tezgahlar kullanılır ve tork metre sabit dururken kalesi döndürülür.
- Kuvvet kalibrasyonunda referans yük hücreleri kullanılır ve bu hücrelerin doğruluğu talep edilenlerin 4-5 kat daha fazladır.
- 44:50Kalibrasyon ve Değerlendirme
- Kalibrasyon sürecinde her şeyin kalibrasyona dahil edilmesi gerekmez, sadece kaliteyi etkileyen cihazlar kalibrasyona dahil edilmelidir.
- Kalibrasyon periyotları ve değerlendirmeler yazılı olarak belirlenmelidir, çünkü bu bir ticari konudur ve periyot uzunluğu karar verenin avantajına olabilir.
- Kalibrasyon periyotları ve değerlendirmeleri, imalat toleransları veya ölçüm değerlerinin belirli bir hata payı içinde olması durumunda belirlenir.
- 47:53Elektriksel Ölçüm Cihazları
- Elektriksel ölçüm cihazları uzunluk, zaman ve kütleden yola çıkarak kapasitör, direnç, indüktör ve gerilim ölçümü için kullanılır.
- Joseph Sincaption adlı DC gerilim standardı, modern kalibratörlerde tek bir cihazda tüm ayarlar yapılabilmektedir.
- Ölçüm hassasiyeti arttıkça daha iyi ve hassas işler yapılabilir, örneğin 6 virgüllü multimetre yerine 8 virgüllü multimetre kullanılabilir.
- 50:50Sıcaklık Ölçümü
- Sıcaklık ölçümünde suyun 0,01 derece gibi önemli noktalar vardır ve uluslararası sıcaklık ölçeği (ITS-90) kullanılmaktadır.
- Sıcaklıkta referans olarak saflaştırılmış malzemelerin erime ve donma noktaları kullanılır, bu sabit sıcaklık hücreleri olarak adlandırılır.
- Kalibrasyonlar genellikle banyolarda yapılır çünkü banyolarda sıcaklık dağılımı homojendir ve stabilite iyidir.
- 54:39İnfrared Termometreler
- COVID nedeniyle vücut sıcaklığını ölçen termometrelerin çoğu infrared termometre olmasına rağmen, bu cihazlar çok güvenilir değildir.
- Medikal olan infrared termometreler daha iyi olabilir ancak sanayide kullanılanlar yüksek sıcaklıklarda güvenilir değildir.
- Bazı durumlarda (örneğin bora sistemlerinde veya akan malzemelerin sıcaklığı ölçüldüğünde) infrared termometreler kullanılması zorunludur.
- 57:08Kalibrasyon Cihazları
- Blok kalibratörler ve insertler, kalibrasyon için kullanılan önemli cihazlardır.
- Kalibrasyon sırasında termometre deliğe sıkıca yerleştirilmelidir, aksi takdirde hava boşluğu oluşabilir ve eksik ölçüm yapılabilir.
- Mekanik kalibrasyonlar uzunluk, kuvvet ve hacim gibi konuları içerir ve metroloji kelimesi Yunanca "metron" kelimesinden gelir, ölçüm bilimlerini ifade eder.
- 59:48Ustalık ve Kalibrasyonun Önemi
- Eskiden ustalar kendi ölçülerini kullanarak (örneğin camçı, terzi) ölçüleri taşıyarak işlerini yaparlardı ve kalibrasyona gerek yoktu.
- Günümüzde endüstriyel üretimde, montaj sanayisinde parçaların birbirine tam uyması için ölçülerin düzgün olması ve kalibrasyonun yapılması gerekiyor.
- Globalleşme ve rekabet artışıyla kar marjları düştüğü için firmalar yüksek adet üretim yapabilmek için kalibrasyon gerektiren ölçüm aletlerine ihtiyaç duymaktadır.
- 1:01:40Kalibrasyon Ortamı ve Referans Değerler
- Kalibrasyon ölçer belli çevre şartlarında (sıcaklık, nem, titreşim) yapılır ve sanayileşme kuzey Avrupa'da başlamış olduğu için 20 santigrat derece referans sıcaklığı seçilmiştir.
- Sanayi güneye indikçe 20 derece serin geldiği için referans sıcaklığı 23 dereceye doğru değişmeye başlamıştır.
- Uzunluk, hacim ve elektrikli birimler 20 derece, basınç, kuvvet, tork gibi diğer birimler ise 23 derece referans sıcaklığında kalibrasyon yapılır.
- 1:03:05Kalibrasyon Ortamı Şartları
- Nem oranı %60 ve üzeri olursa demirli malzemeler paslanmaya başlar, %40 ve altındaysa insan ergonomisine olumsuz etki eder.
- Laboratuvar titreşim kaynaklarından uzak, asma katlı ve kapı kenarında olmamalıdır.
- Kalibrasyon için daha yüksek çözünürlük ve doğrulukta cihazlar (örneğin dijital kumpas %1) kullanılmalıdır.
- 1:04:09Kalibrasyon Referansları ve Özellikleri
- Kalibrasyon referansları diğer cihazlardan belli oranda daha doğru olmalıdır (terazi kalibrasyonunda 3 kat, basınçta 4 kat daha doğru).
- Referans cihazların kararlı olması gerekir, zaman içinde ölçüsünün pek değişmemesi ve stabil kalması önemlidir.
- Kalibrasyon, referans cihazlarla karşılaştırma yaparak gösterdiği değerin standarttan sapması tespit edilmesi işlemidir.
- 1:05:20Kalibrasyon Sonrası İşlemler
- Kalibrasyon sonrası ölçü aletinin kullanılabileceği, kullanılamayacağı veya şartlı kullanılabilmesi kararlaştırılır.
- Kalibrasyon sonrası ölçü değerleri sertifikada yer alır ve sertifikada kalibrasyon durumu işaretlenir.
- Ölçü bakım kapsamı teknik müdahale içermez, sadece ölçüm yapıp hatasını sertifikaya gösterir.
- 1:06:38Doğrulama ve Ara Kontrol
- Doğrulama, bir öğenin belirtilen şartları sağladığına dair açık kanıtların elde edilmesi işlemidir.
- Ara kontrol, kalibrasyon periyodu içinde ölçü aletlerinin doğrulanması işlemidir ve periyodun ortasında veya ölçümlerde şüphe duyulduğunda yapılabilir.
- Farklı ortamlarda yapılan hesaplamaların doğrulanması (örneğin Excel'de yapılan risk hesabı) da doğrulama olarak kabul edilebilir.
- 1:09:10Ölçüm Cihazlarının Kalibrasyonu
- Ölçüm cihazlarının kalibrasyonu, referans değerleri ile karşılaştırarak cihaz değerlerinde değişim olup olmadığı kontrol edilerek yapılır.
- Kalibrasyon süre içinde cihaz değerlerinde değişim olması kabul edilebilir, sapma sınırına yakınlık uzatma göre değerlendirme yapılır.
- Ara kontrolde cihazların sertifika değerlerini taşıyor olup olmadığı kontrol edilir ve bu işlemlerin kayıtları tutulmalıdır.
- 1:10:14Üretici Sertifikaları ve Kalibrasyon Kapsamı
- Bazı cihazların yanında üreticinin kalibrasyon belgesi olabilir, ancak üreticinin taraf olması nedeniyle kendi cihazına çıkardığı belge genellikle kabul görünmüyor.
- Yönetim sistemi standartlarında, sistem ve ürün kalitesini etkileyecek her ölçüm cihazının kalibrasyonu yapılması gerekiyor.
- Var-yok göstergeler gibi, ölçü değerini değil sadece varlığından bilgi veren aletler kalibrasyon kapsamı dışında tutulabilir.
- 1:12:22Kalibrasyon İşleminin Yapılması
- Kalibrasyon işlemi ilgili şartlar içinde yapılacak ölçüleri standart bir sistem olması gerekir.
- Ölçüm biriminin hesaplanması ve sertifikada beyan edilmesi için referans cihaz ve malzemelerin gerekli olması şarttır.
- Geçerli bir metot kullanılmış olması ve uluslararası geçerli standartlara uygun olmalıdır.
- 1:14:03Karşılaştırma Ölçümleri
- Geçerli bir standart yokluğunda, metot doğrulanması için karşılaştırma ölçümüne katılarak ölçüm doğrularını güvenceye alınması gereklidir.
- Karşılaştırma ölçümünde, ölçü alet dolaşımı organize eden kuruma sonuçlar gönderilir ve referans laboratuvar tarafından ölçümler yapılır.
- Laboratuvarlar arasında ve personel arasında da karşılaştırma ölçümleri yapılabilir.
- 1:15:37Kalibrasyon Sürecinde Tarafsızlık
- Dahili ve harici kalibrasyonun sağlanması şarttır, kullanıcının kendi cihazın kalibrasyonu yapması doğru olmaz.
- Kalibrasyon birimi fabrika müdürlüğünden bağımsız bir birime bağlanmalıdır.
- Kalibrasyon sıklığı, ölçü aletinin cinsi, sağlamlığı, kullanım sıklığı, beklenen doğruluk gibi kriterlere göre belirlenir.
- 1:17:52Kalibrasyon Periyodu Belirleme
- Kalibrasyon sonuçları kararlı olmakta ve karar verme sürecinde yeterli istatistik bilgisine ihtiyaç vardır.
- En az üç sertifika gereklidir, iki veri yeterli değildir; bu sertifikalar mukayese edilerek değerlerdeki değişim belirlenir.
- Kalibrasyon periyodu, değerlerdeki değişimlere göre belirlenir ve bu bilgi denetçilere gösterilebilir.
- 1:18:41Can Emniyetine Dayanan Branşlarda Kalibrasyon
- Can emniyetine dayanan branşlarda kullanılan ölçü aletleri için standartlarda kalibrasyon periyodu bilgisi yer almaktadır.
- Avrupa Birliği standartlarında harmanizasyon yapılmış olup, standartların başına "EN" (European Norm) eklenmiştir.
- Tork anahtarlar için kalibrasyon periyodu 12 ay veya 5000 kere kullanım sonrasında, çekme-basma malzeme test makinaları için ise 12 aydır.
- 1:21:00Kalibrasyon Periyodu Belirleme Yöntemleri
- Kalibrasyon periyodu belirlenmesi için TÜBİTAK tarafından Türkçe'ye çevrilen ILAC 24 rehberinden yararlanılabilir.
- Otomatik ayarlama ve merdiven yöntemleri, cihazın her seferinde rutin olarak kalibrasyon yapıldığında kullanılabilir.
- Kalibrasyon sonuçları, maksimum hatanın %80'e kadar kaldığı durumlarda periyot uzatılabilir, aksi takdirde kısaltılır.
- 1:23:03Ölçüm Terimleri ve Sözlükler
- Ölçüm aralığı, çalışma aralığı, sapma, hassasiyet gibi kavramlar için VIM (International Vocabulary of Metrology) sözlüğü kullanılır.
- VIM sözlüğünün 3. revizyonu internetten indirilebilir ve Türkiye için Türkçe terimlerle hazırlanmıştır.
- Ölçüm aralığı, aletin üretici tarafından tanımlanan kullanılabilir aralıktır; kullanım aralığı ise aletin kullanıldığı yerde gerek duyulan ölçü aralığıdır.