Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Koç Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü'nde öğretim üyesi olan Kerem Küçük (Kerem Hoca) tarafından sunulan bir webinar formatındaki eğitim içeriğidir. Sunum, Neslihan'ın da katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.
- Video, Nesnelerin İnterneti (IoT) teknolojisinin temel bileşenlerini, ekosistemi, iletişim protokolleri, yardımcı teknolojileri, büyük veri ve makine öğrenmesi ile ilişkilerini ve güvenlik konularını kapsamlı şekilde ele almaktadır. Sunum altı yedi başlık altında yapılandırılmış olup, IoT'nin üç temel bileşeni (algılayıcı/eyleyiciler, işlemci/gömülü sistem ve haberleşme birimleri), haberleşme protokolleri, bulut altyapısı, IoT uygulamaları ve güvenlik riskleri detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Sunum, akıllı şehirler, sağlık sektörü, savunma sanayi, alışveriş, akıllı araçlar gibi çeşitli alanlardaki IoT uygulamalarını örneklerle göstermekte ve RFID, NFC, Bluetooth, WiFi, LPWAN gibi iletişim teknolojilerinin karşılaştırmalı analizini içermektedir. Video, soru-cevap oturumuyla tamamlanmakta olup, endüstriyel uygulamalar, güvenlik metrikleri, COVID-19 sonrası sektör gelişmeleri ve maliyet odaklı sistem seçimi gibi konular ele alınmaktadır.
- Kerem Küçük'ün Özgeçmişinden Bahanesi
- Kerem Küçük, Koç Üniversitesi Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü'nden mezun olduktan sonra yüksek lisansını 2012'de, doktorasını 2010'da aynı üniversitede tamamladı.
- 2008 ve 2011'de yurt dışında Twenty University ve University of Texas Dallas'ta misafir araştırmacı olarak bulundu.
- 2010 yılında yarın doçent, 2015 yılında da doçent oldu ve uzmanlık alanları arasında kablosuz haberleşme, bilgisayar ağları ve nesnelerin interneti konuları var.
- 01:35Webinar Programı ve Sunum İçeriği
- Webinar yaklaşık bir saatlik olup, 15-20 dakikada soru-cevap şeklinde ilerleyecek.
- Sunumda nesnelerin interneti kavramı altı-yedi başlıkta incelenecek.
- Sunumda IoT'nin temellerini oluşturan bileşenler, yardımcı teknolojiler, haberleşme protokolleri, makine öğrenmesi, büyük veri ve güvenlik konuları ele alınacak.
- 04:26Nesnelerin İnterneti Kavramı
- Nesnelerin interneti, farklı iletişim protokolleri, donanım ve yazılım bileşenlerini içeren bir ekosistem olarak tanımlanabilir.
- İnternet trafiğinin büyük bir kısmı mobil cihazlar ve akıllı nesneler tarafından oluşturuluyor.
- Nesnelerin interneti kavramı farklı isimlerle (M2M, Web of Things, Endüstri 4.0, Akıllı Sistemler, Internet of Everything) ifade edilebilir, ancak her biri farklı çözüm dünyalarında farklı problemlere çözüm üretiyor.
- 07:22Nesnelerin İnterneti Ekosisteminin Bileşenleri
- Nesnelerin interneti ekosisteminin üç temel bileşeni vardır: nesne cihaz, haberleşme protokolleri ve veri depolama sistemleri.
- Nesne cihaz, farklı alanlarda ve sektörlerde ilgili verilerin algılanıp alınabilmesi için gerekli olan cihazlardır.
- Veri depolama sistemleri, büyük verinin depolanması, işlenmesi ve yönetilmesini sağlayan bulut yapılarıdır.
- 09:21IoT Nesnesi Özellikleri
- IoT nesnesi, bulunduğu ortamdaki veriyi toplayıp kablolu ya da kablosuz ağ teknolojileri yardımıyla internet üzerinden erişilebilir hale getiren temel bir cihazdır.
- IoT nesnesi için olmazsa olmaz özelliklerden biri adres ve tanımlanabilme yani network bağlantısı özelliğidir.
- IoT nesnesi, farklı çözümlerde farklı özellikleri taşıyabilir; örneğin sıcaklık takibi veya yolcu takibi gibi farklı problemlere özgü nesneler tanımlanabilir.
- 11:36IoT Cihazlarının Temel Bileşenleri
- IoT cihazları için olmazsa olmaz bileşenlerden biri algılayıcı ve eyleyicilerdir; bu cihazlar ortamdan veri alabilmek ve diğer nesnelerle etkileşime girebilmek için bu bileşenlere sahip olmalıdır.
- İşlemci (gömülü sistem) bileşeni, IoT cihazlarında hesaplamaları gerçekleştirebilmesi ve programları çalıştıraması için gerekli bir bileşendir.
- Haberleşme birimleri, IoT cihazlarının buluta ve ağdaki diğer bileşenlerle iletişim kurabilmesi için gerekli olmakta, GPRS, RFID, 4G, NFC, Bluetooth ve LoRa gibi farklı teknolojiler kullanılabilir.
- 14:54Haberleşme Protokolleri
- IoT uygulamalarında, ağ üzerinden çalışan cihazların haberleşebilmesini sağlayan ve webservice olarak tanımlanan yazılım sistemleri uygulama katmanı haberleşme protokolü olarak adlandırılmaktadır.
- IoT cihazları kısıtlı kaynaklara sahip olduğu için, işlemci, enerji gereksinimleri ve bant genişliği açısından lightwight (hafif) haberleşme protokolleri tercih edilmektedir.
- COAP, MQTT, Web servis ve RESTful yapılar yaygın olarak kullanılan haberleşme protokolleri arasında yer almaktadır.
- 18:33IoT'nin Katmanlı Yapısı
- IoT'nin katmanlı protokol mimarisinde üç temel katmandan bahsedilmektedir: algılama katmanı, ağ katmanı ve uygulama katmanı.
- Algılama katmanı, algılayıcılar aracılığıyla veri toplama işlemlerini gerçekleştirmektedir.
- Ağ katmanı, elde edilen verileri farklı haberleşme teknolojileri kullanarak internete veya buluta ulaştırır ve üretici bağımsız bir şekilde cihazları yönetebilmek için middleware katmanı kullanılır.
- Uygulama katmanı, büyük veri uygulamaları sonucunda tetiklenecek uygulamaları içerir ve tüm uygulamaların işleyişinden sorumludur.
- 20:46Bulut Altyapısı ve IoT Uygulamaları
- IoT cihazları, haberleşme protokolleri yardımıyla verileri buluta ulaştırır ve bulut altyapısı, verilerin depolanması, işleme, analiz edilmesi ve görselleştirilmesi için gerekli ortamı sağlar.
- Kafka gibi platformlar, IoT uygulamalarında büyük veri işleme için kullanılmaktadır.
- IoT teknolojisi günümüzde akıllı şehirler, sağlık sektörü, savunma sanayi, alışveriş gibi birçok alanda yaygınlaşmakta ve Martı, Traklar, Samsara gibi örneklerle birçok çözüm sunmaktadır.
- 24:52Nesnelerin İnterneti Değer Zinciri
- Nesnelerin İnterneti ekosisteminde değer zinciri bulunmaktadır ve AYT'nin nesnesinden müşteriye ulaşıncaya kadar farklı noktalarda farklı firmaların çözümleri mevcuttur.
- Büyük firmalar IoT ekosisteminin tamamını değil, kendi belirledikleri değerler açısından katkı sunma yaklaşımları sergilemektedir.
- Geliştirici, firma, öğrenci veya eğitimci olarak nesnelerin İnterneti değer zincirinin neresinde olunacağı önemlidir, herkes kendine göre bir rol çıkartabilir.
- 26:59Yardımcı Teknolojiler
- Nesnelerin İnterneti ekosistemi destekleyecek iletişim teknolojileri konuşulmalıdır; RFID, radyofrekans enerjisi gibi teknolojiler doğrudan dikey alan uygulamaları olarak ifade edilebilir.
- Çözüm üretmek istediğinizde, hangi yardımcı teknolojiyi kullanacağınız dikey alan doğrultusunda seçilmelidir.
- Kısa mesafeli kablosuz teknolojiler arasında RFID, NFC, Bluetooth Low Energy, WiFi ve kızılötesi gibi teknolojiler bulunmaktadır.
- 28:53İletişim Teknolojileri Kategorileri
- Hücresel olmayan uzun mesafeli kablosuz teknolojiler arasında LoRa, Sigfox gibi teknolojiler bulunmaktadır.
- Hücresel uzun mesafeli kablosuz teknolojiler arasında 2G, 3G, 4G LTE, 4.5G LTE Advance ve IoT için tahsis edilmiş frekans kanalları bulunmaktadır.
- Hücresel uzun mesafeli kablosuz teknolojiler lisanslı bantlar kullanır ve ilgili dikey alan çözümünde kullanılabilir.
- 29:55Teknoloji Seçimi Kriterleri
- Yardımcı teknolojilerin seçimi, ilgili dikey alanın ne olduğu ve kısıtlamalarının ne olduğu gibi faktörlere bağlıdır.
- Enerji tüketimi kısıtlaması varsa, örneğin alışveriş örneğinde Bluetooth Low Energy gibi düşük enerjili teknolojiler tercih edilmelidir.
- Bluetooth 5.0 ve sonrası Bluetooth Low Energy olarak tanımlanır ve düşük enerji tüketimi sağlar.
- 31:07RFID ve NFC Teknolojileri
- NFC, RFID'nin bir alt kümesidir ve çok daha kısa mesafeli iletişim sağlar; RFID'de 10 metrelik, NFC'de 5-10 santimetrik mesafelerle iletişim sağlanabilir.
- RFID teknolojileri temas gerektirmeyen, veri okuma ve yazabilme özellikleri sunan, şifreli veri iletişim sağlayan yardımcı teknolojilerdir.
- RFID ve NFC çözümleri ücretli yol geçiş sistemleri, bina giriş kontrolü, sağlık sistemleri gibi alanlarda kullanılır ve Türkiye'de Kent Kart örneği bu teknolojilerin kullanımını göstermektedir.
- 34:49Bluetooth Teknolojisi
- Bluetooth 4.0 ve üzeri teknolojiler Bluetooth Low Energy (BLE) olarak isimlendirilir ve daha düşük enerji tüketimi sağlar.
- BLE modülleri ile 5 yıl boyunca bakım maliyeti olmadan çalışabilen cihaz ömrü elde edilebilir.
- Bluetooth 4.0 ile Line of Sight'da açık alanda 100-150 metrelik iletim mesafesi sağlanabilir ve Apple'ın iBeacon, Google'ın Eddystone gibi geliştirme çalışmaları devam etmektedir.
- 37:29Wi-Fi ve Hücresel Veri Teknolojileri
- Wi-Fi, IEEE 802.11 standardında tanımlanan bir iletişim protokolüdür ve enerji tüketimi açısından Bluetooth'a göre daha yoğun bir teknolojidir.
- ESP firmasının piyasada bulunan farklı Wi-Fi modülleri, analog, dijital ve sayısal giriş-çıkışları destekleyebilir.
- Hücresel veri sistemleri (2G, 3G, 4G, 5G) özellikle kablolu veya kablosuz altyapı geliştirmekte zorlandığımız lokasyonlarda IoT çözümlerinde kullanılabilir.
- 40:065G Teknolojisinin IoT'ye Etkisi
- 5G teknolojisi, veri oranlarının yüksek mertebelere erişmesi, düşük iletim gecikmeleri ve enerji etkin çözümler sunarak IoT çözümlerinde dramatik bir artış sağlayacaktır.
- Şu anda video aktarımı için kısıtlı olan IoT çözümleri, 5G ile birlikte daha fazla dikey alan oluşturabilir.
- Farklı firmaların farklı modülleri bulunmakta ve bu modüller dikey alan tercihinde özüm üretebilir durumdadır.
- 41:44Düşük Güç Geniş Alan Ağları
- Low Power Wide Area Network (LPWAN) teknolojileri arasında Sigfox, LoRa ve NB-IoT bulunur.
- NB-IoT, hücresel veri sistemlerinde IoT nesneleri için tahsis edilmiş bir bant kullanırken, Sigfox ve LoRa point-to-point haberleşme yapabilir.
- Sigfox ve LoRa lisanslı bant kullanırken, NB-IoT lisanslı bant kullanır ve LoRa'da line-of-sight koşullarında 15 kilometrelik mesafelere ulaşabilen çözümler mevcuttur.
- 43:58Haberleşme Protokolleri
- Haberleşme protokolleri, IoT cihazlarının birbiriyle haberleşmesini sağlayan ve farklı uygulamalarda farklı ihtiyaçları karşılayabilen yapıda olmalıdır.
- Literatürde RESTful, MQTT, CoAP, DDS, SOAP gibi farklı haberleşme protokolleri bulunmaktadır.
- Haberleşme protokolleri TCP ya da UDP üzerinden çalışabilir ve publis-subscribe ya da server-client mimarisi kullanabilir.
- 45:47Haberleşme Protokolü Sınıflandırması
- Haberleşme protokolleri sunucu temelli ve veri yolu temelli olarak sınıflandırılabilir.
- Sunucu temelli mimaride, sunucu bilgiyi depolar, iletişimi kontrol eder, filtreler ve öncelikleri belirler.
- Veri yolu temelli mesajlaşma protokolünde sunucu temelli bir yapı yoktur ve yayıncı doğrudan bilgiyi abonelere ulaştırır.
- 47:55Popüler Haberleşme Protokolleri
- HTTP ve MQTT, IoT çözümlerinde en sıklıkla kullanılan haberleşme protokolleri arasındadır.
- RESTful servis yapıları kullanıcıların edinmiş olduğu tecrübeleri kullanabilmelerini sağlar ve çözüm üretme noktasında hızlı bir yapı sunar.
- MQTT, IoT ekosisteminin doğası gereği farklı servis kalitesi desteği sunar, konuya dayalı adresleme yapısı sunar ve düşük paketli yapısı ile ekstra avantajlar sağlar.
- 50:18IoT Ekosistemi ve Makine Öğrenmesi
- IoT ekosisteminde cihazlar farklı teknolojileri kullanarak çeşitli nitelikleri ve büyüklükleri algılayabilir ve bu bilgileri haberleşme protokolleri sayesinde bulut altyapılarına taşıyabilir.
- IoT ekosistemi, makine öğrenmesi çözümlerinin kullanılabilmesi için gerekli tüm altyapıyı sağlar; veri elde edildiğinde farklı stratejilerle kullanılarak anlamlandırılabilir.
- Neural network yapısı kullanılarak sistemlerden alınan veriler, bulut yapısında işlenerek alarmlar üretilmesi, kestirimler yapılması veya sistem durumunun değerlendirilmesi gibi çıktılar elde edilebilir.
- 52:30Derin Öğrenme ve Altyapılar
- Makine öğrenmesi ile birlikte derin öğrenme de IoT ekosisteminde kullanılmaktadır ve birçok model geliştirilmiştir.
- TensorFlow, Keras gibi kütüphaneler kullanılarak IoT sistemlerinden elde edilen veriler kolaylıkla modellere dönüştürülebilir.
- Makine öğrenmesi algoritmaları (clustering, classification, linear regression, neural network) IoT senaryolarında akıllı hava tahmini, akıllı sağlık servisleri gibi çeşitli uygulamalarda kullanılmaktadır.
- 55:01IoT ve Makine Öğrenmesi Kullanımı
- IoT'den makine öğrenmesi kullanırken geliştiriciler üç temel sorunla karşılaşabilir: veri karakteristiği, dikey alanlar ve veri analizi.
- Farklı dikey alanlarda farklı makine öğrenmesi algoritmaları kullanılarak alanlara özgü çözümler tasarlanabilir.
- Bulut yapılarında verilerin analizi için yeni algoritmalar, teknikler ve yöntemler geliştirilebilir.
- 56:34Büyük Veri ve IoT
- IoT ekosistemi, büyük veri için altyapı oluşturmakta ve bu veriler büyük veri sistemlerinde saklanabilir, işlenebilir ve anlamlandırılabilir.
- IoT cihazlardan toplanan veriler, iletişim protokolleri aracılığıyla büyük veri platformlarına iletilir ve dağıtık dosya sistemlerinde depolanır.
- Büyük veri analiz süreçlerinde özellik çıkarımı, makine öğrenmesi/derin öğrenme yöntemleri ve temel sınıflandırma uygulamaları kullanılabilir.
- 59:58Büyük Veri Altyapıları ve Güvenlik
- Büyük veri altyapıları (MapReduce, MongoDB, Apache Storm, Apache Kafka) IoT çözümlerinde kullanılabilmekte ve gerçek zamanlı çalışmayı desteklemektedir.
- Akıllı şehir, akıllı ulaşım sistemleri ve otonom araçlar gibi büyük boyutlu uygulamalarda IoT platformları kolaylıkla kullanılabilir.
- IoT teknolojilerinde güvenlik en önemli konulardan biridir; farklı üreticilerin farklı üretim dinamikleri nedeniyle cihazların güvenliği geliştirici veya sistemin sahibi tarafından mutlaka uygulanmalıdır.
- 1:03:42IoT Güvenlik Riskleri
- IoT nesnelerinde gizlilik, kimlik yönetimi, kimlik doğrulama, erişim kontrolü ve fiziksel saldırı gibi tehditleri kontrol etmek için çok fazla güvenlik metriği göz önünde bulundurulmalıdır.
- Yönlendirme güvenliği, internet güvenliği ve haberleşme güvenliği gibi alanlar da güvenlik değerlendirmesinde dikkate alınmalıdır.
- Bulut güvenliği ve uygulama güvenliği açısından, cihazdan mobil uygulamaya kadar tüm katmanlarda güvenlik metrikleri göz önünde bulundurulmalıdır.
- 1:05:07Güvenlik Riskleri ve Çözüm Önerileri
- AYT'nin beş katmanlı mimarisi göz önüne alındığında, her katmanda farklı güvenlik riskleri söz konusudur ve bu riskler kullanılan dikey alan doğrultusunda azaltılabilir.
- IoT'da fiziksel ataklar, yazılım atakları, network atakları ve şifreleme atakları gibi farklı güvenlik atakları bulunur.
- Güvenlik konusunda verinin gizliliği, tazeliği, kaynak kimlik doğrulama ve bütünlüğü gibi güvenlik mekanizmaları uygulanmalıdır.
- 1:07:22IoT Teknolojileri ve Haberleşme
- IoT'da sensör katmanından başlayarak verileri sunucuya aktaran gömülü işlem birimleri kullanılır ve bu birimlerin maliyeti her geçen gün düşmektedir.
- Haberleşme teknolojileri üç kategoriye ayrılır: santimetreler mertebesinde çalışan (NFC), metreler mertebesinde çalışan (Bluetooth, WiFi, Zigbee) ve uzak alana veri aktaran teknolojiler (GPRS, LTE, LoRa).
- Sunucuya aktarılan verilerin anlamlandırılması ve işlenmesi için makine öğrenmesi teknikleri kullanılmaktadır.
- 1:09:25IoT ve Endüstriyel Uygulamalar
- Nesnelerin interneti (IoT) konusu 2014 yılı itibariyle hype olmaya başladı, ancak bu işler daha önce de yapılmaktaydı, sadece daha genel bir çerçeve çizilmiş ve herkesin anlayabileceği bir hal almaya başlamıştır.
- Endüstriyel IoT (Industrial IoT) olarak tanımlanan alanda, lastik sektöründe örneğin kalıpların ömrünü tespit etmek için sensörler kullanılarak gerçek zamanlı izleme yapılmaktadır.
- Kalıpların en optimum zamanda değiştirilmesi, iş kaybına yol açmadan katma değer kaybını önler ve bu veriler platformlara çekilerek analiz edilmektedir.
- 1:11:48Gateway ve Veri Toplama Çözümleri
- Endüstriyel tarafta gateway problemleri söz konusudur; fabrikalar farklı iletişim standardları ve protokoller kullanırken, verilerin merkezi bir yere aktarılması ve anlamlandırılması noktasında eksiklikler yaşanmaktadır.
- Uygun gateway tasarımları kullanılarak, farklı formatlarda ve makinalardan gelen bilgilerin tek bir havuzda toplanması ve genel karar verilebilme imkanı sunulmaktadır.
- Gateway çözümleri özellikle farklı fabrika ölçeklerinde kullanılarak verilerin hızlıca karar alınabilecek ortamlara aktarılabilmesi sağlanmaktadır.
- 1:13:02IoT Kullanımda Karşılaşılan Problemler
- IoT kullanımda veri güvenliği ve depolaması dışında, yerleştirilen cihazların fiziksel güvenliğini sağlama da temel bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Haberleşme protokolleri açısından ölçeklenebilir bir sistem oluşturulması gerekir, aksi takdirde sistem bottle neck'a ulaşabilir ve yeni kullanıcılar veya cihazlar eklenebilmesi anlamında ek güvenlik prosedürleri uygulanmalıdır.
- Türkiye'de IoT cihazlarının unique olma durumu için IPv6'e geçiş planlaması henüz yapılmamış durumdadır ve bu konuda BTK çalışmalara devam etmektedir.
- 1:15:09Maliyet Odaklı Sistem Seçimi ve Gelecek Öngörüler
- Endüstriyel otomasyon alanında, kullanılan veri iletişim protokolüne göre uygun gateway'e ihtiyaç vardır; örneğin Modbus kullanan sistemlerde MQTT, HTTP veya DDS gibi IoT protokollerine dönüşümü gerçekleştirebilen bir gateway gereklidir.
- Gateway seçimi doğru olarak gerçekleştirildikten sonra, firmalar kendi politikaları gereği Microsoft, Apache, IBM Watson gibi farklı platformlardan tercih yapabilirler.
- COVID-19 sonrası IoT sektöründe etkiler ve gelişmeler öngörülmemiştir, ancak güvenlik metriklerinin sağlanması ve kontrolü konusunda bilgi verilmemiştir.
- 1:16:50Güvenlik Metrikleri ve Çözümleri
- Güvenlik metriklerini değerlendirmek kolay değildir, ancak sistem mümkün olduğunca lightweight çalışmalıdır.
- Mobil uygulamaların kopyalanma veya verilerin başka kişiler tarafından kullanılma gibi güncel güvenlik problemleri vardır.
- Elektronik cihazların radyo frekansındaki sinyallerinden kopyalanamayan fiziksel bilgi üretmek, diğer güvenlik prosedürlerini azaltabilir.
- 1:18:50COVID-19 Sonrası IoT Potansiyeli
- COVID-19 sonrası dünyada büyük bir değişime geçildi, birçok sunum artık online gerçekleştiriliyor.
- Sağlık sektöründe IoT açısından %40'lık seviyelere varan pazar payı bulunmakta ve bu pay COVID-19 sonrası daha da artacak.
- Common Criteria adı verilen bir değerlendirme metodolojisi ile cihazın fiziksel güvenliğinden yazılımının güvenliğine kadar tüm süreçler değerlendirilebilir.
- 1:20:02Endüstri Uygulamaları İçin Gömülü İşlemciler
- Arduino basit endüstriyel yapılar sunsa da gömülü işletim sistemi çalıştırma aşamasında iyi performans vermez.
- Raspberry Pi, BeagleBone gibi üst seviyede işletim sistemi çalıştıran donanım cihazları daha spesifik çözümler sunabilir.
- Endüstriyel uygulamalar için Raspberry Pi gibi hobici ürünler yerine compute modül gibi daha endüstriyel şartlarda çalışabilecek haller tercih edilmelidir.
- 1:21:36IoT Teknolojilerinin Maliyeti ve Uygulanabilirliği
- Kişisel kullanımda IoT teknolojilerinin maliyeti bir dolarlara düşmüş durumda ve uygulama maliyeti oldukça uygun.
- Endüstriyel sistemler açısından yüksek sıcaklıklar ve basınçlar gibi koşullar nedeniyle daha spesifik elektronik donanımlara ihtiyaç vardır.
- Endüstriyel IoT sistemlerinin kurulmasıyla birçok işletme maksimum bir yıla varan sürelerde kurulum maliyetini karşılayabilir ve sonrasında kara dönüşüm sağlayabilir.
- 1:23:19Yüksek Gerilim ve Manyetik Alanlarda IoT Güvenliği
- Yüksek gerilim ve manyetik alanlarda etkilenmemek için izoleli kılıflar kullanılabilir.
- Manyetik alan problemini aşmak için kablolu yapı ile veriyi çıkartıp sonrasında kablosuz çözümle bulut yapılarına ulaştırılabilir.
- Elektronik tasarım anlamında PCB tasarımında çeşitli önlemler alınabilir ve modüllerin üzerine metalik shield konulabilir.