Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Anime Tarih Kanalı tarafından sunulan bu tarihsel anlatım videosunda, Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Fevzi Paşa, Cafer Tayyar Paşa, Fethi Okyar gibi Türk Kurtuluş Savaşı liderleri ile İngiliz General Marshall ve Lord Curzon gibi dönemin önemli figürleri yer almaktadır.
- Video, günümüzde Kerkük'te meydana gelen olayların Türkiye'nin Musul ve Kerkük'ü ilhak edebilir mi sorusunu gündeme getirdiğini belirterek başlıyor ve 1517'de Osmanlı topraklarına katılan Musul'un 1918'de İngilizlerin işgaline uğramasından başlayarak, Kurtuluş Savaşı, Lozan Barış Konferansı, Haliç Konferansı, Brüksel Hattı ve Ankara Antlaşması'na kadar olan süreci kronolojik olarak anlatıyor.
- Videoda ayrıca Türkiye'nin Musul ve Kerkük üzerindeki hak iddiasının 1932'de Irak'ın bağımsızlığını tanımasıyla sona erdiği ve günümüzde bazı çevrelerin hala bu toprakların Türkiye'ye ait olduğunu iddia ettiği bilgisi de paylaşılmaktadır.
- 00:29Musul ve Kerkük'ün Osmanlı'dan Kaybı
- 1517 yılında Osmanlı topraklarına katılan Musul, 1534'te vilayete dönüştürülmüş ve Osmanlı-Safevi savaşları nedeniyle sınırları zaman zaman değişmiştir.
- Birinci Dünya Savaşı'nda İngilizler 20 Kasım 1914'te Basra'yı ele geçirdikten sonra, Osmanlı Devleti bölgeye büyük bir ordu göndermiş ve Dahiliye Vekaleti'nde görevli Binbaşı Süleyman Askeri bölgedeki aşiretleri İngilizlere karşı ayaklandırmak için bölgeye gönderilmiş, ancak başarısızlık karşısında intihar etmiştir.
- İngiliz ordusu 29 Nisan 1916'da Kut'ül Amare'de bozguna uğradıktan sonra, 11 Mart 1917'de Bağdat'ı, 7 Mayıs'ta ise Kerkük'ü ele geçirmiştir.
- 01:41Musul'un İngiliz İşgali
- Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra, İngilizlerin Musul'u işgal edeceğini düşünmeyen Osmanlı Devleti, burada bulunan birlikleri takviye etmemiştir.
- 1 Kasım 1918'de İngiliz General Marshall, Osmanlı'nın Musul'daki Kürtlere zulm etmesini bahane ederek ordusunu başında Musul'a girerek işgal etmeye başlamıştır.
- 15 Kasım 1918'de Osmanlı birliklerinin Musul'u terk etmesinin ardından İngilizler Musul'da Şeyh Mahmut yönetiminde bir Kürt hakimiyeti kurmaya başlamıştır.
- 02:47Milli Mücadele ve Musul Mücadelesi
- İngilizler 16 Mart 1920'de İstanbul'a çıkıp Meclisi Dağıtma ve milletvekillerini tutuklama hareketi başlattı, kurtulan milletvekillerinin bir kısmı Anadolu'da Mustafa Kemal önderliğinde milli mücadeleye katıldı.
- Kürtler ve Türkmenler, Arap devletlerinin kurulmasını gören ve Musul'un Arap idaresine girmesini istemeyen, Anadolu'da başlayan mücadeleden cesaret alarak İngilizlere karşı mücadele başlattı.
- Mustafa Kemal, Kürtlerin ve Türkmenlerin silahlı mücadelesine destek verdi, İngilizlerin gönderdiği heyetle görüşmeler sırasında Mustafa Kemal Paşa çoktan Irak'a asker sevk etmiş ve Osmanlı ordusu Revanduzu'yu ele geçirmiştir.
- 03:34Musul'un İngilizlerin Kontrolüne Geçişi
- Bölgede görevli Türk birliği 21 Ağustos 1922'de İngilizleri yenip Musul'a yaklaşırken, bölge aşiretleri de İngilizlere karşı mücadeleyi şiddetlendirdi.
- İngilizler, Süleymaniye'yi terk etmek zorunda kalsa da, Hicaz Kralı Şerif Hüseyin'in oğlu Faysal'ın yardımlarıyla Süleymaniye'yi tekrar almayı başardılar.
- Musul'u elde etmenin tek yolunu silahlı mücadelede gören Erkan-ı Harbiye Reisi Fevzi Paşa, Irak'a takviye birlikler gönderse de Anadolu'daki Yunan işgali nedeniyle bu birliklerin bir kısmını geri çekmek zorunda kaldı, böylece Musul tamamen İngilizlerin kontrolüne geçti.
- 04:27Lozan Konferansı ve Musul Tartışması
- Türk ordusunun Yunan kuvvetlerine karşı zaferi ardından İtilaf Devletleri 28 Ekim 1922'de Ankara Hükümetini Lozan'da toplanacak barış konferansına davet etti.
- Barış şartlarını görüşmek için konferansa önce Rauf Orbay'ın gönderilmesi kararlaştırılsa da Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa'nın katılmasını daha uygun gördü.
- İsmet Paşa, Musul Vilayetinin siyasi, tarihi, coğrafi, ekonomik ve askeri nedenlerle başka bir devlete bırakılamayacağını savundu ve Musul'daki nüfusunun çoğunluğunun Türk ve Kürt olduğunu belirtti.
- 07:13İngilizlerin Tepkisi ve Lozan Kararı
- İngiliz hükümetini temsilen Lord Curzon, Musul'un Arap karakterini yitirmemiş olduğunu, Kürtlerin Turan değil İran asıllı olduğunu ve Türklerden çok farklı geleneklere sahip olduklarını savundu.
- İngilizler, Kürtlerin özerklik istediklerini ve İngiltere'nin Kürtlere özerklik verileceğini, Musul'un Türkler'e bırakılmasının Arap devletini yok etmesine neden olacağını iddia etti.
- İngiltere'nin uzlaşmaz tavırları nedeniyle İsmet Paşa, barış ortamını bozmamak adına konunun ertelenmesine razı oldu ve Türkiye ile Irak arasındaki sınır sorunu 9 aylık bir süre içinde dostane yöntemlerle çözülecekti.
- 09:42Lozan Kararının Türkiye'deki Tepkisi
- Lozan kararının Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde büyük tartışmalara neden olduğu ve İsmet İnönü'nün oldukça eleştirildiği belirtildi.
- Mustafa Kemal bu kararın savunulurken, Musul'u vermemekle direnen Türkiye'nin İngiltere ile bir savaşı göze alması gerektiği, ancak savaşın uzun sürmesi durumunda Türkiye ekonomisinin bunu göze alamayacağı vurgusu yapıldı.
- 10:08Musul Sorununun Başlangıcı
- Lozan'dan sonra İngilizlerle Türk hükümeti arasında 19 Mayıs 1924'te Haliç Konferansı'nda Musul konusunda ilk görüşmeler yapıldı.
- Türk temsilcisi Fethi Okyar, Süleymaniye, Kerkük ve Musul'un Türkiye'ye bırakılması halinde petrolden İngilizlere pay verilmesini teklif etti.
- İngiliz heyeti teklifi kabul etmeyip Hakkari'nin Nasturilere verilmesini istedi ve Türkiye'nin bu konuda taviz veremeyeceğini biliyordu.
- 10:42Nasturi Ayaklanması ve Cafer Tayyar Paşa'nın Harekâtı
- 7 Ağustos 1924'te İngilizlerin desteklediği Nasturi ayaklanması başladı ve 14 Ağustos 1924'te Cafer Tayyar Paşa isyanı bastırmak için görevlendirildi.
- Cafer Tayyar Paşa, başarılı olursa Musul meselesini halledeceğini, başarısız olursa divan-ı harpte yargılanacağını Mustafa Kemal Paşa'ya belirtti.
- Cafer Tayyar Paşa yaklaşık 15 gün içinde ayaklanmayı bastırdı, Nasturilerin çoğu öldürüldü veya İran'a kaçtı.
- 11:47Milletler Cemiyeti'ndeki Tartışmalar
- Haliç Konferansı başarısız olduktan sonra konu 20 Eylül 1924'te Milletler Cemiyeti'nde görüşülmeye başlandı.
- Türkiye, Musul'da bir halk oylaması yapılması istedi ancak İngiltere bu isteği reddetti.
- Amerikalılar, Musul'daki petrol bölgesinin 1890 yılında padişah hazinesi ilan edildiğini öne sürerek İngilizlere nota verdi.
- 12:46Kürt İmza ve Şeyh Said İsyanı
- Ankara, Musul meselesinde Kürtlere destek almak için 1 Ağustos 1924'te Diyarbakır'da bir kongre düzenledi ve Güneydoğu Anadolu'ya bazı imtiyazlar verildi.
- Kürt liderleri bu imtiyazlar karşılığında Musul meselesinde Türkiye'ye destek olmayı taahhüt ettiler.
- Şubat 1925'te Türkiye tarihinin en kapsamlı Kürt isyanı olan Şeyh Said İsyanı patlak verdi ve bu isyan İngiltere'nin işine yaradı.
- 14:02Brüksel Hattı ve Ankara Antlaşması
- Milletler Cemiyeti, Musul sorununu çözmek için üç kişilik bir komisyon kurdu ve 29 Ekim 1925'te Brüksel Hattı olarak bilinen bir çizgi çekti.
- Komisyon raporunda Musul'da 11. yüzyıldan beri devam eden Türk egemenliği teyit edildi ve bölge arazisinin taksim edilmesinin yararsız olduğu sonucuna vardı.
- 16 Aralık 1925'te Milletler Cemiyeti, Brüksel Hattı'nın kuzeyini Türkiye'ye, güneyini İrak'a bırakma kararı aldı ve 5 Haziran 1926'da Ankara Antlaşması imzalandı.
- 15:36Türkiye'nin Musul'daki Durumu
- Türkiye'nin Musul konusunda tek kazanımı İrak petrolünden 25 yıl süreyle %10 pay alacak olmasıydı.
- İrak 1932 yılında bağımsızlığını kazanarak manda yönetiminden kurtuldu ve Türkiye'nin Musul ve Kerkük üzerindeki hak iddiası sona erdi.
- Türkiye, İrak petrollerinden alacağı payını 1954 yılına kadar düzenli bir şekilde aldı ancak 2 milyon sterlinlik bir alacağını İrak'ta yaşanan darbe nedeniyle alamadı.