Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan kapsamlı bir ders anlatımıdır ve metin türleri konusunu detaylı şekilde ele almaktadır.
- Video, metin türlerinin yazılı ve sözlü anlatım olarak ikiye ayrılmasıyla başlayıp, her bir kategoriyi ayrıntılı olarak incelemektedir. Yazılı anlatım türleri arasında edebi-sanatsal metinler (hikaye, roman, tiyatro), öğretici metinler (mektup, günlük, anı, biyografi, otobiyografi, gezi yazısı, söyleşi, haber yazıları, deneme) ve bilimsel metinler (makale, eleştiri, röportaj, bilimsel yazılar, tarihi yazılar, felsefi yazılar) ele alınırken, sözlü anlatım türleri arasında sunum, tartışma, panel, forum, mülakat, nutuk, konferans, açık oturum, sempozyum ve münazara gibi formlar açıklanmaktadır.
- Video, sınavlarda sıkça sorulan bilgileri vurgulayarak öğrencilere faydalı bilgiler sunmakta ve Türk edebiyatındaki ilk örnekleri (Şinasi'nin "Tercüman-ı Ahval", Namık Kemal'in "Lisani Osmanî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir" ve Göktürk kitabeleri) gibi önemli konuları da içermektedir.
- Metin Türleri
- Metin türleri edebiyatın önemli konularından biridir ve sınavda sıkça sorulan bir konudur.
- Metin türleri yazılı anlatım ve sözlü anlatım olarak ikiye ayrılır.
- Yazılı anlatım tekrar öğretici metinler ve edebi-sanatsal metinler olarak iki ana gruba ayrılır.
- 00:30Öğretici Metinler
- Öğretici metinler arasında mektup, günlük, anı, biyografi, gezi yazısı, sohbet, haber yazısı, fıkra, deneme, makale, eleştiri, röportaj, bilimsel yazılar, tarihi yazılar ve felsefi yazılar bulunmaktadır.
- Edebi-sanatsal metinler kurmaca ve olay çevresinde oluşan metinler ile coşku ve heyecanı dile getiren metinler olarak ikiye ayrılır.
- Kurmaca olay çevresinde oluşan metinler anlatmaya bağlı metinler (fabl, masal, roman, hikaye) ve göstermeye bağlı metinler (tiyatro) olarak ikiye ayrılır.
- 01:31Edebi ve Sanatsal Metinlerin Özellikleri
- Sanatsal metnin konusu insandır ve duygu ve düşünceler ifade edilir.
- Kullanılan dil imgeli ve sanatlıdır, duygusal ve çağrışımsal özellik taşır.
- Edebi metindeki sözcük ve cümlelerin yeri değiştirilemez çünkü yazarın kendi düşünce dünyasına göre oluşturduğu bir dil söz konusudur.
- Sanatsal metinler kurmacadır ve dil heyecana bağlı işlevde kullanılır.
- Sanatsal metinlerin birçok anlamı vardır.
- 02:43Olaya Bağlı Metinlerin Özellikleri
- Olaya bağlı metinlerde yapı olarak ilk önce olay örgüsü ele alınır.
- Anlatmaya bağlı ve göstermeye bağlı metinler olaya dayalı metinlerdir.
- Sanatsal metinlerde olaylar neden-sonuç ilişkisi içerisinde kurgulanarak verilir.
- Sanatsal metinlerde yapı unsuru kişiler tip ve karakter olarak ikiye ayrılır.
- Tip, belli bir düşüncenin, topluluğun zihniyetini, ideolojisini yüklenen kişidir ve genellikle bilinen kalıptaki insanları gösterir.
- Karakter, kendine özgü niteliklerde, ruhsal gelişimi olan kahramandır ve kimseye benzemeyen, belli bir sınıfı temsil etmeyen, değişken bir kişiliğe sahip kişilerdir.
- 04:44Yapı Unsurları
- Mekan, olayın veya durumun geçtiği yere denir.
- Zaman, olayların geçtiği zaman dilimidir ve kurmacadır.
- Olaya bağlı metinlerde tema, metinde anlatılan nedir sorusunun cevabıdır ve yazıldığı dönemin zihniyetini yansıtır.
- Olaya bağlı metinlerde dil ve anlatım sözcük, gerçek, yağan, mecaz anlamlarıyla kullanılır.
- Ağırlıklı öyküleyici ve betimleyici anlatım kullanılmakta, süslü veya yalın bir dil kullanılmaktadır.
- 05:44Bakış Açısı (Anlatıcı)
- Edebi metinlerde olaylar bir anlatıcı tarafından anlatılır ve bakış açısı kendi içerisinde dörde ayrılır.
- İlahi-tanrısal bakış açısı, kahramanların geçmişini, hayallerini, geleceğini bilen ve isterseniz kahramanların zihnine, iç dünyasına da girip müdahale eden anlatıcıdır.
- Üçüncü tekil kişi (müşahit anlatıcı) kurmaca metnin içinden gözlemci bir figürdür ve olayları gözlemler, olay ve kişileri anlatır.
- Birinci tekil kişi (kahraman anlatıcı) anlatıcı olay kahramanlarından biridir ve görebildiğini anlatır.
- Çoğul bakış açısı birden çok kahramanın bakış açısı birlikte kullanılır ve özellikle son dönemde yer alan postmodern ve modern dönem yazarlarında yoğun olarak kullanılmaktadır.
- 08:05Anlatmaya Bağlı Metinler
- Fabl kısa, sembolik hikayelerdir, olay genellikle kırsal mekanlarda geçer ve kahramanları genellikle hayvanlardır.
- Fabl'de teşhis ve intikam sanatı yoğun olarak kullanılır, öğretici bir amaç güdülür ve eserin sonunda atasözü veya özdeyiş kullanılır.
- Fabl örnekleri arasında Beydeba'nın Kelile ve Dimne, Ezop masalları, La Fonten masalları ve Şeyhi'nin Harnamesi bulunmaktadır.
- 09:28Masal
- Masal olağanüstü özellikler taşır, zaman ve yer belli değildir ve eğiticidir.
- Masallarda geçmiş zaman kullanılır, tekerleme ile başlayıp tekerleme ile biter ve mekanlar olağanüstüdür.
- Masallarda kahramanlar hem insan hem olağanüstü varlıklardır, iyi-kötü olarak ayrılır ve her zaman iyiler kazanır.
- Masallar evrenseldir, hiçbir millete veya dine mensup değildir.
- Masal örnekleri arasında Keloğlan masalları, Andersen masalları ve Binbir Gece masalları bulunmaktadır.
- 10:58Hikaye (Öykü)
- Olmuş veya olması mümkün olan olayları yer-zaman unsurlarıyla anlatan metinlere hikaye-öykü denir.
- Olay, yer, zaman, kişi öykünün önemli ve vazgeçilmez unsurlarıdır, kısa yazılardır ve tek bir olay vardır.
- Kişi sayısı oldukça azdır, tasvir ve tahlillerde ayrıca kısadır ve zaman dilimi sınırlıdır.
- Türk edebiyatının ilk öyküsü Ahmet Mithat'ın yazdığı "Letaif-i Rivayat" adlı öykü kitabıdır.
- 12:12Öykü Türleri
- Halk hikayesi nazımla nesir iç içedir, kişiler gerçeğe daha yakındır ve aşk ve kahramanlık konusu ağırlıklı olarak işlenir.
- Halk hikayesinin en önemli özelliği saz eşliğinde söylenmesidir ve hayali unsurlarda yer alır.
- Halk hikayesi örneği olarak Aslı ile Kerem, Köroğlu, Ferhat ile Şirin bulunmaktadır.
- Mappasan tarzı hikaye bir ana olay serim, düğüm çözüm planı içerisinde anlatılır ve merak unsuru ön plandadır.
- Türk edebiyatında Mappasan tarzı öykünün önemli temsilcileri Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Tarık Buğra ve Sabahattin Ali'dir.
- Çehov tarzı hikaye yaşamdan bir kesit sunan, belli bir durumu belli bir ortam içinde anlatan hikayelerdir ve psikolojik tahliller önemlidir.
- Türk edebiyatında Çehov tarzı hikayenin temsilcileri Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık'tır.
- 14:57Hikaye Türleri
- Çehov tarzı hikaye, Türk edebiyatının en başarılı örneklerini veren iki yazarın isimleri sıkça sorularda karşınıza gelecek önemli isimlerdir.
- Benmerkezli hikaye, bireysel bunalımların ve iç çatışmaların anlatıldığı, yazarın kişiliği ile kahramanın kişiliği iç içe verildiği, çarpıcı bir sonla bitirilen ve birinci tekil anlatıcı kullanıldığı hikayelere denir.
- Durum tarzı hikayelerde benmerkezli hikayenin iç çatışmalar ve yazar-kahraman iç içe ilişkisi gibi özelliklere çok fazla rastlanmaz.
- 16:08Roman Türü
- Roman, yaşanmış veya yaşanabilecek olayları anlatan, kahraman sayısı fazla olan, uzun yazılar olan, tasvir ve tahlilleri ayrıntılı olan, ana olaya bağlı yardımcı olaylar içeren ve zaman dilimi daha geniş olan yazı türüdür.
- Sosyal roman (Victor Hugo'nun "Sefiller"), serüven romanı (Alexander Dumanın "Üç Silahşörler"), tarihi roman (Kemal Tahir'in "Devlet Ana"), psikolojik roman (Mehmet Rauf'un "Eylül"), egzotik roman (Pierre Loti'nin "İzlanda Balıkçısı"), otobiyografik roman (Orhan Kemal'in "Baba Evi") ve polisiye roman (Peyami Safa'nın "Cingöz Recai") gibi roman türleri vardır.
- Türk edebiyatında ilk çeviri romanı Yusuf Kamil Paşa'nın "Tela" çevirisidir, ilk yerli romanı Şemseddin Sami'nin "Taaşuku, Talat ve Fitnat"ı, ilk edebi romanı Namık Kemal'in "Intibah"ı, ilk tarihi romanı Namık Kemal'in "Cezmi"si, ilk köy romanı Nabizade Nazım'ın "Karabibik"ı, ilk realist romanı Sami Paşazade Sezai'nin "Sergüzeşt"i ve ilk psikolojik romanı Mehmet Rauf'un "Eylül"udur.
- 22:35Tiyatro Türleri
- Tiyatro, yaşamda görülen olayların sahnede canlandırılmasıdır ve başlangıcı Eski Yunan'a dayanır; Türk edebiyatında ilk tiyatromuz Şinasi'nin "Şair Evlenmesi", ilk sahnelenen tiyatromuz ise Namık Kemal'in "Vatan Yahut Silistre"dir.
- Tiyatroda bale, dramatize etmek, epizot, perde, fasıl, jest, mimik, condit, suflör, monolog, opera, operet, pandomim, replik, tirat ve tuluat gibi terimler kullanılır.
- Trajedi (tragedya), Eski Yunan edebiyatında ortaya çıkmış, tarih ve mitolojiden konular alan, beş perdeden oluşan, olağanüstü varlıklar ve soylulardan oluşan karakterler içeren, soylu dil kullanan, manzum olarak yazılan, üç birlik kuralına uyulduğu, erdem, kader, ahlak, töre ve gelenekleri önemleyen, izleyicide korku ve acıma duygusu uyandırarak ders veren tiyatro türüdür.
- 26:36Komediyi ve Dramı
- Komedya, yaşamın gülünç yönlerini konu edinen, Eski Yunan edebiyatında ortaya çıkmış, günlük yaşamdan konular alan, halktan kişilerden oluşan karakterler içeren, trajediden farklı olarak argoya yer veren, çirkin olayları sahnede gösteren tiyatro türüdür.
- Karakter komedisi, töre komedisi, vodvil, entrika komedisi, komedi santimental ve fars gibi komedi türleri vardır.
- Drama, acıklı ve gülünç olayların bir arada verildiği, komedi ve trajedinin katı biçimciliğine karşı olan modern tiyatronun başlangıcı sayılır, her sınıftan kişilerden oluşan karakterleri içeren, hem tarihi hem güncel konuları işleyen, üç birlik kuralına uyulmayan, perde sayısı sınırsız olan tiyatro türüdür.
- 31:53Çağdaş Tiyatro Türleri
- Çağdaş tiyatro iki ana türden oluşur: absürt tiyatro ve epik tiyatro.
- Absürt tiyatroda kurallar hiçe sayılır, birbiriyle ilgisiz sesler, sözler ve eylemler canlandırılır, saçma kurgular ve sembollerle doludur.
- Epik tiyatroya Bertold Brecht tarafından bulunmuştur, izleyiciyi oyunun içine çekmeyi amaçlar, oyunun arasına şarkılar ve tekerlemeler konulabilir, oyun aniden kesilip oyunla ilgili açıklamalar yapılabilir.
- 33:00Öğretici Metinler
- Öğretici metinler, bir olayı, bir durumu veya bir nesneyi açıklamak, anlatmak ve bildirmek amacıyla yazılan metinlerdir.
- Öğretici metinlerde sanat yapma kaygısı yoktur, amacın okura bilgi vermektir ve kaynağı gerçek hayattır.
- Öğretici metinler giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur, uzunluğu amaca göre değişir ve kişi, zaman, mekan, olay unsurları değiştirilmez.
- 34:08Öğretici Metinlerin Özellikleri
- Öğretici metinlerde dil göndergesel işlevde kullanılır, sözcükler gerçek anlamlarında kullanılır ve anlatıcı gerçek bir kişidir.
- Anlatım akıcı, yalın ve tutarlı olmalıdır.
- Sanatsal metinlerde sözcükler gerçek anlamlarının dışında kullanılabildiği ve anlatıcı kurmaca olabileceği gibi durumlar öğretici metinlerde söz konusu değildir.
- 35:07Mektup
- Mektup, bir şeyi haber vermek, sormak veya istemek için yazılan yazılardır ve dil göndergesel işlevde kullanılır.
- Özel mektuplar sol üst köşede hitap, sağ üst köşede tarih ve yer, sağ alt köşede ad, soyad ve imza, sol alt köşede adres içermelidir.
- Mektup tarzındaki romanlar örnek olarak Halide Edib'in "Handan", Balzaan, Vadideki Zambak ve Dostoyevski'nin "Insancıklar" gibi eserlerdir.
- 37:10Mektup Türleri
- İş mektupları, özel kurumlar ve kuruluşlar arasındaki yazışmalardır ve resmi bir dil kullanılır.
- Dilekçe, kişilerin bir makama dileğini ilettiği mektuplardır, kısaydırlar ve resmi bir dil kullanılır.
- Üst makama sunuluyorsa "arz", alt makama sunuluyorsa "rica" sözcükleri kullanılır.
- 38:00Günlük ve Anı
- Günlük, güncel bir kişinin yaşadıklarını günü gününe tarih atarak yazdığı, özneldir ve kişinin kendi duygu düşüncelerini ifade ettiği yazılardır.
- Anı, bir kişinin tanık olduğu veya yaşadığı olayları anlattığı yazılardır ve zaman geçince yazılır.
- Anılar nesnel olmalıdır, açık, yalın, samimi bir dil kullanılır ve kahraman anlatıcı kullanılır.
- 41:35Biyografi ve Otobiyografi
- Biyografi, tanınmış bir kişinin hayatını anlatan yazılardır, tarihsel sıra izlenir, nesneldir ve belgelere dayandırılır.
- Otobiyografi, bir kişinin kendi yaşamını anlattığı yazılardır ve yaşam anlatılırken tarihsel sıra izlenir.
- 42:27Gezi Yazısı
- Gezi yazısı, gezip görülen yerlerin anlatıldığı yazılardır ve tarihi, toplumsal, insani, gelenek özellikleri verilir.
- Dil göndergesel işlevdedir, açıklayıcı, öyküleyici ve betimleyici anlatım kullanılır.
- İyi bir gezi yazısı okuyan kişiyi oraya gitme isteği duyması amaçlanır ve Türk edebiyatında ilk gezi yazısı Seyda Ali Reis'in "Mirat'ül Memalik" adlı eseridir.
- 44:47Söyleşi ve Haber Yazıları
- Söyleşi, herhangi bir konuda okurla sohbet havasında yazılan, özneldir ve dil göndergesel işlevde kullanılır.
- Haber yazıları, ilgi çekici olay ve durumları insanlara bildirmek için yazılan yazılardır ve sıradan olaylar ele alınmaz.
- Haber yazılarında "5W1H" (ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl, kim) tekniği kullanılır ve dil açıklayıcı ve öğretici anlatım kullanılır.
- 46:05Deneme
- Deneme, herhangi bir konuda yazılır, kişi kendi düşüncelerini verir ve kanıtlama amacı yoktur.
- Akıcı bir dil kullanılır, yazar kendi kendisiyle konuşur gibi yazısını kaleme alır ve okuyucuyu düşünmeye yöneltir.
- Edebiyatın deneme türündeki ilk örneğini Montaigne'in "Denemeler" adlı eseridir ve Türk edebiyatının ilk denemecisi Nurullah Ataç'tır.
- 48:07Yazılı Anlatım Türleri
- Makale, sanat, bilim, politika gibi konularda bilgi veren, gazete ile ortaya çıkmış, nesnel, kanıtlama esaslı, öğretici ve kanıtlayıcı anlatım kullanan yazı türüdür.
- Makalede üçüncü tekil kişi anlatım kullanılır ve Şinasi'nin "Tercüman-ı Ahval" makalesi Türk edebiyatının ilk makalesidir.
- Eleştiri (tenkit), bir sanat eserinin olumlu veya olumsuz yönlerini veren, belgelere dayalı, öznel veya nesnel yazılardır.
- 51:00Diğer Yazılı Anlatım Türleri
- Röportaj, bir olayı, durumu, araştırma amaçlı yazılan, fotoğraf ve resim kullanılarak, açık ve etkili dille yazılan, haber yazılarının daha genişletilmiş şeklidir.
- Bilimsel yazılar, bilimsel araştırmaları ve sonuçlarını ortaya koyan, kısa ve öz, açık ve yalın, kaynakça ve dipnot içeren yazılardır.
- Tarihi yazılar, geçmişte yaşanan olay ve durumları anlatan, belgelere yer veren, açık ve yalın dil kullanan nesnel yazılardır.
- 52:42Felsefi Yazılar ve Sözlü Anlatım Türleri
- Felsefi yazılar, felsefi konular, düşünceler ve kavramlar ile ilgili yazılardır; örnekleri Eflatun'un "E-Devlet", Sokrates'in "Sokrates'in Savunması" ve Aristo'nun "Poetika" adlı eserleridir.
- Sunum, herhangi bir konuda yapılan, araştırma ve çalışma sonuçlarını açıklayan, teknolojik malzemeler kullanılarak sunulan, düzenli ve ağırbaşlı bir görüntü veren sözlü anlatım türüdür.
- Tartışma, karşıdakinin düşüncesini değiştirmeye yönelik, konu önceden belirlenmiş, kanıtlara dayalı, başkan yönetilen sözlü anlatım türüdür.
- 55:32Tartışma Türleri
- Panel, uzmanların dinleyici önünde düşünce alışverişinde bulunması, konuyu farklı açılardan ele alması, başkan yönetilen, resmi havasız, konuşmacıların konuşma süresi sınırlı olan sözlü anlatım türüdür.
- Forum, toplumu ilgilendiren konuları dinleyiciler önünde tartışan, konuşmacılar aktif, dinleyiciler soru sorabilen, konuşmacılara eşit süre verilen sözlü anlatım türüdür.
- Mülakat, ünlü kişileri tanımak veya herkesi ilgilendiren konuyu aydınlatmak için yapılan, önceden hazırlıklı, nesnel, yorum içermeyen sözlü anlatım türüdür.
- 58:35Diğer Sözlü Anlatım Türleri
- Nutuk, bir topluluk önünde yapılan coşkulu konuşmalardır; en güzel örneği Atatürk'ün nutkudur.
- Konferans, bilim, kültür, sanat gibi alanlarla ilgili konularda yapılan, öğretici, ilgi çekici, bilgi veren, hitap protokol sırasına göre yapılan sözlü anlatım türüdür.
- Türk edebiyatının ilk söylevi Göktürk kitabeleridir.
- 1:00:06Açık Oturum
- Açık oturum, alanında uzman olan tanınmış kişilerin dinleyici önünde tartışıp düşünmeleridir.
- Açık oturum bir başkan tarafından yönetilir, konuşmalar belli bir süre ile sınırlıdır ve konu önceden tespit edilir.
- İki-üç tur konuşulur, her konuşmacı konuyu farklı bir yönüyle ele alır ve konuşmacı sayısı üç ve beş arasında değişiklik gösterir.
- 1:00:53Açık Oturum ve Konferans Arasındaki Farklar
- Konferans, bilim, kültür, sanat gibi alanlarla ilgili konularda yapılan hazırlıklı konuşmalardır.
- Konferansta herkes bir defa konuşurken, açık oturumda gerekirse konuşan kişi tekrardan söz alıp konuşabilir.
- Bu ayırt edici noktalara dikkat edildiği takdirde sözlü anlatım türleri birbiriyle karıştırılmaz.
- 1:01:40Sempozyum
- Sempozyum, uzman kişilerin kendi alanlarında hazırladıkları bilimsel makale niteliğindeki toplantılar olup bir başkan yönetiminde gerçekleşir.
- Konuşmacı sayısı üç ila altı arasında değişiklik gösterir ve konu farklı açılardan ele alınır.
- Konuşmacılar sırayla konuşur, başkan konuyu toparlayıp sempozyumu kapatır ve konuşmacılar belli bir süre dahilinde konuşmalarını gerçekleştirir.
- 1:02:19Münazara
- Münazara, bir savın olumsuz veya olumlu yönleriyle iki grup arasında tartışılmasıdır ve daha çok okullarda uygulanan bir sözlü anlatım tekniğidir.
- Gruplar üç-çeyrek kişiliktir, münazarayı bir başkan ve jüri değerlendirir ve iki gruba eşit zaman verilir.
- Her grubun bir başkanı olur, konuşmalar bilimsel kanıtlara dayandırılmalıdır ve jüri puanlama yaparak kazanan grubu belirler.