Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Dokuz Eylül Üniversitesi Dilbilim Bölümü'nün "Yılın İlk Konferansı" olarak düzenlenen, Boğaziçi Üniversitesi Dilbilim Bölümü Başkanı Prof. Dr. Eser Ergü Taylan'ın sunmuş olduğu akademik bir konuşmayı içermektedir. Konferans, Lazca dilinin yapısı ve özellikle eylem sınıflandırması üzerine odaklanmaktadır.
- Konferans, Lazca'daki eylem türlerinin (geçişli, geçişsiz, özneli geçişsiz ve ayrık geçişsiz) detaylı açıklamasıyla başlayıp, tematik son ekler, kişi eki ve özne uyumu gibi morfolojik özelliklerin incelenmesiyle devam etmektedir. Video, akademik bir ders formatında ilerleyerek, öğrencilere sorular sorulup cevaplanması ve katılımcılarla yapılan tartışmalarla zenginleştirilmektedir.
- Konferansın son bölümünde, Çift Dillilik konusu ele alınmakta ve Türkçe-Razca çift dillileri üzerine yapılacak olası tez konuları tartışılmaktadır. Ayrıca Lazca'nın farklı lehçeleri (Arhavi, Ardeşen, Pazar) arasındaki farklılıklar hakkında bilgiler paylaşılmakta ve genç araştırmacılara bu alanda çalışmalar yapmaları teşvik edilmektedir.
- 00:15Konuşmacının Tanıtımı
- Dokuz Eylül Üniversitesi Dilbilim Bölümü başkanı, Boğaziçi Üniversitesi Dilbilim Bölümü Prof. Dr. Eser Ergü Taylan, "Yılın Uyuk Konferansı"nda konuşmacı olarak yer alıyor.
- Eser Hoca 1973 yılında Boğaziçi Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olmuş, 1974'te Uygulamalı Dilbilim alanında yüksek lisansını tamamlamış ve 1976-1979 yıllarında UCLA'da Dilbilim alanında yüksek lisans ve doktora eğitimini almıştır.
- Boğaziçi Üniversitesi'nde 2014 yılında kurulan Dilbilim Bölümü'nün başkanlığını yürüten Eser Hoca'nın çalışma alanları Türkçe'nin yapısı, zaman-görünüş-kilid, bilim ve anlam-bilim ilişkisi ile Türkçe'nin ses bilimidir.
- 02:37Lazca Çalışmaları
- Konuşmacı, 2011 yılında Boğaziçi Üniversitesi'nde "Bilmediğimiz Bir Dili Çalışma" dersi açarak Lazca üzerine çalışmaya başlamıştır.
- Bu derste bir bilgisayar mühendisi olan Lazca konuşmacı ile çalışarak Lazca'nın çeşitli bölümlerini inceleyip "Pazar Lazcası" adlı bir kitap çıkarmışlardır.
- Konuşmacı, bu çalışmada özellikle Lazca'daki eylemlerin yapısını incelemiş ve bu konuda bir makale yayınlamıştır.
- 06:59Lazca'nın Dil Ailesi ve Konuşulma Alanı
- Lazca, Güney Kafkas dil ailesine ait olan Kartveliyen dillerinin bir üyesidir ve Gürcüce, Svanca ile birlikte en yakın akrabalığı kurmaktadır.
- Türkiye'de konuşulan tek Kafkas dili olan Lazca, Doğu Karadeniz bölgesinde Rize ve Artvin illerinde beş farklı lehçesiyle konuşulmaktadır.
- Boğaziçi Üniversitesi'nde yabancı dil olarak Lazca dersi açılmış olup, 15 kişiden fazla öğrenci tarafından tercih edilmektedir.
- 08:52Eylem Sınıflandırması
- Dillerde sözcük türleri kendi içlerinde farklı davranabilmekte, özellikle eylemler söz dizimsel açıdan farklı alt kategorilere ayrılmaktadır.
- Eylemler geçişli ve geçişsiz olarak ikiye ayrılır; geçişli eylemler özne ve nesne (dolaylı nesne) olmak üzere iki zorunlu üyeye sahiptir.
- Geçişsiz eylemler ise özneli ve anksi olarak ikiye ayrılır; özneli eylemlerde tek bir özne bulunurken, anksi eylemlerde özne etkilenen kişi rolünü üstlenir.
- 14:31Eylem Sınıflandırmaları
- Biçimsel açıdan dillerde fiiller farklı sınıflara ayrılır; örneğin Germanik dillerde kuralda ve kuralsız fiiller, İngilizce'de düzenli ve düzensiz fiiller, Fransızca'da ise üç kategori bulunur.
- Lazca'da da morfolojik göstergeler bulunur ve eylem üzerinde biçimsel farklılıklar ortaya çıkarır.
- Eylemlerin görünüşsel anlamsal özellikleri karmaşık bir sınıflandırma oluşturur ve Vandlar'ın çalışmalarına dayanarak dört ana kategori kabul edilmiştir.
- 16:22Eylem Kategorileri
- Durum fiilleri (states) durağan özellik taşırlar, dinamiklik ve enerji içermeyen eylemlerdir (bilmek, benzemek).
- Etkinlik fiilleri açık uçludur, sonu belli olmayan ve doğal sona ulaşmayan eylemlerdir (koşmak, yüzmek).
- Aquament eylemleri doğal sona ulaşan hareket eylemleridir (daire çizmek, yemeği pişirmek).
- Doğal içeren etkinlikler süreç alırken, anlık değişim eylemleri bir anlık noktadan diğerine geçiş ifade eder (fark etmek, varmak, kaybetmek, bulmak).
- 19:39Lazca Eylem Yapısı
- Lazca'da tematik son ekler önemli olup, olayın kesinlikle olduğunu belirtirler.
- Yönelme işlemi yön belirten örneklerde eylemin hangi istikamete doğru olduğunu gösterir (inmek, yukarı çıkmak).
- Lazca'da iki tane kişi eki bulunur ve ettirgenlik için üç farklı biçim vardır: geçişsiz, geçişli ve tamamlanmış ettirgenlik.
- 22:50Özne Uyum Sistemi
- Lazca'da özne uyumu son eklerle gösterilir ve bu sistem karmaşık bir yapıya sahiptir.
- Özne uyumu bir kişi için bir biçim, üç kişi için başka bir biçim kullanılır ve zamana göre farklılık gösterir.
- Özne uyumu sisteminde öncelik kuralları vardır; örneğin ikinci şahıs nesne olduğunda özne uyumu gösterilirken, üçüncü şahıs nesne olduğunda özne uyumu gösterilmez.
- 26:52Tematik Son Ekler
- Tematik son ekler eylem yapısında önemli bir yer tutar ve dört farklı biçimde bulunurlar.
- Bu ekler bitmemişlik görünüşünü gösterir, sürerlik veya alışkanlık ifade eder.
- Geçmiş zaman eki yoksa bu ekler şimdiki zamanda yorumlanırken, geçmiş zaman eki varsa geçmişte bitmemişlik anlamı taşır.
- 30:39Eylem Türlerinin Sınıflandırılması
- Eylemlerin tematik sonekleri, eylemin zorunlu üye sayısı, geçişli-geçişsiz olma durumu ve öznenin türüne göre belirlenir.
- Eylemler geçişli ve geçişsiz olarak ikiye ayrılır; geçişsiz eylemler de özneli geçişsiz ve ana geçişsiz olarak sınıflandırılır.
- Geçişli eylemler de nesnenin nasıl etkilendiğine bağlı olarak farklı ekler alır.
- 33:03Özneli Geçişsiz Eylemler
- Özneli geçişsiz eylemler, tek tematik özne ve rolü olan bir eylemi olduran veya klanı başlatan güçü ifade eder.
- Bu eylemler daima durum eki alır ve ucu açık bir etkinlik ifade eder.
- Özneli geçişsiz eylemler anlamsal açıdan iki kategoriye ayrılır: irade sahibi canlıların klanı başlatan eylemler (koşmak, çalışmak) ve içsel bir güçle gerçekleşen eylemler (fokurdama, parlamak).
- 37:34Ana Geçişsiz Eylemler
- Ana geçişsiz eylemler, tematik olarak özneleri yalın halde etkilenen konumunda ifade eder.
- Bu eylemler üç kategoriye ayrılır: anlık değişimler (patlama, çatlama), kademeli değişimler (doğmak, çürümek) ve istikamete yönelen hareketler (girmek, tırmanmak).
- Ana geçişsiz eylemler tematik son ekini alır ve özneleri yalın halde olur.
- 42:26Eylem Türlerinin Anlamsal Özellikleri
- Geçişsiz eylem türleri arasındaki fark, ifade edilen değişimin kademeli içerip içermediğine bağlıdır.
- Kademe içermeyen değişimler (koşmak, yürümek) özneli geçişsiz eylemler olarak sınıflandırılır ve öznesi tematik olarak işaretlenir.
- Kademe içeren değişimler (batmak, parlamak) ana geçişsiz eylemler olarak sınıflandırılır ve öznesi yalın halde olur.
- 47:37Durum Eylemleri
- Durum eylemleri (sahip olmak, durmak, oturmak) de ana geçişsiz eylemler kategorisine dahildir.
- İlginç olan, bu durum eylemlerinin kökleri aynı şekilde geçişli bir eylem olarak da kullanılabilir.
- Örneğin "sahip olmak" hem durum eylemi olarak (ben para var) hem de geçişli eylem olarak (bir şey getirmek) kullanılabilir.
- 48:20Laz Dili Eylem Sınıflandırması
- Durum belirten eylemler, bir geçişli eylemin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkan durum olarak sunulmaktadır.
- Geçişli eylemlerde öznelar negatif alır ve üçüncü şahıs öznelar eylem üzerinde -s iki ekini alır.
- Geçişli eylemlerde nesnenin biçimsel değişim geçirip geçirmemesi sonek seçiminin etkileyicisi olmaktadır.
- 52:04Eylem Türetilmesi ve Tematik Sonekler
- -ier eki daima -i veya -ier ile birlikte kullanılır ve türetilmiş eylemlerde ortaya çıkar.
- Geçişsiz eylemler -ier ekli türetilmiş eylemlere dönüştürülebilir ve bu eylemler geçişli olur.
- Tematik sonekler, eylemlerin aldıkları son eklerdir ve bu ekler eylem sınıflandırmasını gösterir.
- 56:42Eylem Sınıflandırma Özellikleri
- Eylem sınıflandırmasında üye sayısı gibi söz dizimsel özelliklerle birlikte özne ve nesnenin anlamsal özellikleri de önemlidir.
- Bir eylemin klanı (nedeni) ifade edildiğinde özne negatif alır ve üçüncü tekil şahıs eylem üzerinde -s ekini alır.
- Nesnenin etkilenme durumuna bağlı olarak geçişli eylemler farklı sonekleri alır.
- 59:12Durum Eylemleri ve Soru Çevirileri
- "Benim param var" ve "Zamanım var" ifadeleri farklı eylemlerle ifade edilir.
- Laz dilinde "var" fiili farklı durum eylemlerinde farklı şekillerde kullanılır.
- Laz dilinde "para" ve "zaman" kelimeleri farklı olarak ifade edilir: "para" için "para" veya "geccare" kullanılır, "zaman" için "ora" kullanılır.
- 1:03:02Eylem Yapısı ve Analiz
- "Ahmet çalışıyor" yapısında -i ekli yapının aslında nesneyi gösterdiğini iddia ediyorlar.
- Geçişsiz gibi gözüken eylemlerin aslında geçişli yapılar olduğu analiz edilmektedir.
- "Gök gürlüyor", "çiçek koku salıyor", "uyku uyuyor" gibi eylemlerin de geçişli olduğu iddia edilmektedir.
- 1:05:04Lazca Dil Çalışmaları
- Lazca, eylemleri dinamik bir dille anlatıyor ve bu çözümleme Larsonian kartografisi ile hayatımızda sonuçlar ortaya çıkmıştır.
- Geçişsizlerin aslında geçişli olduğu bir çalışma Aktay Musti'de yayınlanmıştır.
- Oxford'te yayınlanacak olan bir çalışma da VP yapısında olduğu iddiasını ileri sürecektir.
- 1:06:29Çift Dillilik Çalışmaları
- Türkçe-Lazca iki dillilerle ilgili mevcut bir çalışma bulunmamakta, ancak bu konunun bir master tezi konusu olabileceği belirtilmiştir.
- Ömer Eren, öğrencinin örnekleri çözmeye çalıştığı ve özellikle yön belirten örneklerin fiillerle birleşim prensiplerini ortaya çıkarmaya çalıştığı belirtilmiştir.
- Çift dillilerde dünyayı algılama farklarını ortaya çıkarmak için çok şey yapılabilir.
- 1:09:06Lazca Dialektleri
- Lazca'daki Ardeşen ve Pazar dialektleri arasında ciddi farklılıklar bulunmaktadır.
- Arhavi'de en az yedi-sekiz tematik son ek varken, Pazarda sadece dört tematik son ek bulunmaktadır.
- Arhavi ve Pazar dialektleri sözcük düzeyinde farklılıklar göstermektedir.