Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kürt Araştırmaları Dergisi'nin düzenlediği bir akademik söyleşidir. Konuşmacılar arasında Cuma Çiçek (1980 doğumlu, İstanbul Teknik Üniversitesi ve Paris Politik Etütler Enstitüsü mezunu akademisyen) ve diğer "hocam" olarak hitap edilen uzmanlar bulunmaktadır.
- Söyleşinin ana konusu, Kürt meselesi ve Türkiye'deki barış müzakereleri sürecidir. Video, çatışma dinamiklerinin üç ana grubunu (çatışma tipi, yapısal dinamikler ve aktör dinamikleri) ele alarak başlıyor, ardından 2013-2015 yılları arasındaki "Çözüm Süreci" detaylı olarak inceleniyor. Konuşmacılar, bu sürecin başarısızlığının nedenlerini, Kürt hareketinin parçalı yapısını ve HDP'nin rolünü analiz ediyorlar.
- Söyleşide ayrıca Güney Afrika ve Kolombiya gibi farklı çatışma çözümleri örnekleri, Rojava devrimi etkisi, 7 Haziran seçimlerinin Kürt hareketine etkileri ve Kürtlerin siyasi projesi gibi konular da ele alınmaktadır. Cuma Çiçek, bir siyasi projenin gerçekleşmesi için beş temel sorunun cevaplanması gerektiğini belirterek, kısa ve orta vadede Kürtlerin kendi ülkeleri içinde statü elde etmelerinin daha gerçekçi bir çözüm olduğunu savunmaktadır.
- 00:23Cuma Çiçek Hocamızla Söyleşi
- Kürt Araştırmaları Dergisi'nin düzenlediği videolu söyleşilerden birinde Cuma Çiçek Hocamızla barış müzakereleri deneyimleri üzerine konuşulacak.
- Söyleşide Kürt müzakere sürecinin nasıl işlediği ve neden başarısız olduğu, Kürt mücadelesinin geldiği aşaması ve çözüm arayışlarının durumu ele alınacak.
- 01:29Cuma Çiçek Hocamızın Kişisel Bilgileri
- Cuma Çiçek 1980 yılında Diyarbakır'da doğmuş, 2004 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünü tamamlamıştır.
- 2005-2008 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi'nde Şehir ve Bölge Planlama yüksek lisans programını, 2009-2009 yılları arasında Paris Politik Etütler Enstitüsü'nde doktorasını tamamlamıştır.
- "Türkiye Kürtleri Ulusal, Dini ve Ekonomik Kimlikleri", "Ulus, Din, Sınıf Türkiye'de Kürt Mutabakatı İnşası" gibi birçok eseri bulunmaktadır.
- 04:11Barış Müzakereleri Deneyimleri
- Türkiye'de Kürt meselesi konusunda "biz bize benzeriz, buranın özgün koşulları var" şeklindeki yaklaşım yaygın olsa da, bu tür devlet içi kimlik temelli çatışmalar dünyanın birçok yerinde görülmektedir.
- 1816-2007 yılları arasında dünyanın beş kıtasında 122 ülkede 400'den fazla, 1946-2011 yılları arasında ise 196 ülkeden 296 vaka örneği bulunmaktadır.
- Bu vakaların bölgesel dağılımında Asya, Ortadoğu ve Güney Amerika'da yoğunluk gösterirken, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra aktif çatışmaların ana coğrafyaları Asya, Ortadoğu ve Afrika olmuştur.
- 07:35Çatışma Türleri ve Dinamikler
- Çatışmalar iki temel türde incelenebilir: ülke yönetimini değiştirmeye yönelik olanlar ve ülkenin belli bir bölgesinde kimlik eksenli anlaşmazlıklar üzerinden ortaya çıkanlar.
- Bu tür vakaların ortaya çıkışı, şekillenmesi ve sonlanma biçimini belirleyen üç ana dinamik vardır: bölgesel ve uluslararası neden dinamikler, yapısal dinamikler ve kısa vadede aktörlerin değiştiremeyeceği dinamikler.
- Bölgesel ve uluslararası dinamikler, ilgili ülkenin içinde bulunduğu bölgenin durumu, komşuların durumu ve emperyal aktörlerin pozisyonu gibi faktörleri içermektedir.
- 10:08Çatışma Çözümünde Önemli Dinamikler
- Çatışma çözümünde çalışma tipi (rejim değişikliği, kimlik temelli çatışma), coğrafya (dağlık, ormanlık alanlar), askeri mobilizasyonu kolaylaştıran şartlar gibi faktörler önemlidir.
- Ülkenin etnik kompozisyonu, sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesi, gelir adaletsizliği, demokrasi düzeyi gibi ülke ölçeğinde yapısal dinamikler çatışmanın şekillenmesini belirler.
- Aktörlerin kapasitesi, stratejisi, tercihleri ve ittifak ağları gibi kısa vadede değiştirilebilen dinamikler de çatışma şekillenmesinde etkilidir.
- 11:34Çatışma Çözümü Modelleri
- Kimlik temelli çatışmalar (Kürt meselesi gibi) genellikle yoksulluk, eşitsizlik, sınırlı demokrasi ve askeri mobilizasyon kolaylığı gibi koşullarda yayılmış bir durum ya da çözümsüzlük durumunu ya da müzakereye dayalı çözümü hakim eder.
- Çatışma çözümlerinde standart bir model yoktur, ancak çoğu durumda güç paylaşımı (power) modelleri ortaya çıkmaktadır.
- Devletlerin askeri olarak karşı tarafı bitirebildiği ve askeri zafer elde ettiği vakalar çok sınırlıdır, yaklaşık yüzde on civarındadır.
- 13:02Güney Afrika Deneyimi
- Güney Afrika deneyimi, ırkçı rejimi dönüştürme ve siyahların lehine ekonomik, sosyal ve politik düzenlemeleri kapsayan bir mücadele olmuştur.
- Güney Afrika deneyiminin en ayırt edici özelliği, sadece siyasi yönetim değişikliğinin değil, aynı zamanda sosyal sorunların çözümünü de içermesidir.
- Güney Afrika'da siyahlar yönetimde olsa da müzakere sürecinde derinlikli olarak ele alınamayan sosyal meseleler bugün hala devam etmektedir.
- 14:34Çatışma Çözümünde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Çatışma çözümünde şiddetin bitmesi ve kimlik taleplerinin yerine getirilmesi yeterli değildir, aksi takdirde 10-15 yıl sonra yeni çatışmalara karşı karşıya kalma ihtimali yüksektir.
- Çözüm sürecinde sadece siyasi aktörler arası bir çözüme odaklanıp, sınıf, toplumsal cinsiyet gibi daha derinlikli meseleleri içermeyecek bir çözümün orta-uzun vadede yeni sosyal krizler yaratma potansiyeli yüksektir.
- Güney Afrika deneyimi, geçmişle yüzleşme ve hakikatlerle yüzleşme konusunda iyi bir örnek olsa da, oluşan siyasi çözümün sosyal sorunları yeterince içermediği görülmektedir.
- 17:22Barış Müzakerelerinin Başarı Ölçütleri
- Barış müzakerelerinin başarı veya başarısızlık ölçütleri kolay bir şekilde sınıflandırılamaz.
- Kolombiya deneyimi, 50 yıldan fazla geçmişi olan ve can kayıplarının en yüksek olduğu vakalardan biri olmasına rağmen, 60 yıllık bir dönemi kapatması anlamında iyi bir deneyim olarak görülebilir.
- Kolombiya'da siyasi çözüm dinamiği bağlamında bir başarı olsa da, toplumsal yapı içerisinde barışa ve sorunun çözümüne dair yeterince rıza üretilmediği, referandumun reddedildiği ve askeri yöntemlerle mücadele devam ettiği görülüyor.
- 20:01Kürt Müzakere Süreci
- Kürtlerle Türkiye Cumhuriyeti devleti arasında yürütülen müzakere süreci, AK Parti dönemiyle birlikte Türkiye siyasi tarihinde bir kırılma olarak kabul edilmektedir.
- Kürtlerin mücadelesinin kabulü ve meşruluk kazanması konusunda da AK Parti dönemi bir milat olarak görülmektedir.
- 20:40Kürt Meselesinde Diyalog Süreci
- İlk defa bir devlet görevlisi tarafından Kürtlerden özür dileme ve Dersim katliamı özgürlüğü bu noktada gerçekleşti.
- Abdullah Öcalan'ın, PKK'nin belli aktörlerinin, sivil toplum kuruluşlarının ve aydınların dahil olduğu kapsamlı bir müzakere süreci başlatıldı.
- Müzakere süreci olumlu başladığında herkes iyimserdi, ancak bir süre sonra tıkanınca Türkiye tekrar güvenlik politikalarına döndü.
- 22:27Türkiye'deki Barış Süreçleri
- Türkiye'de kürt çatışmasının çözümünde siyasi çözümü sağlayacak barış süreçlerinde ilerlenemediği düşünülüyor.
- Türkiye'de barış süreci olarak kodlayabileceğimiz üç ana süreç var: 1999-2004 İmralı Süreci, 2008-2011 Süreci ve 2013-2015 Çözüm Süreci.
- Bu süreçler müzakere deneyimi olarak tanımlanmakta zorlanıyor, daha çok diyalog veya ön temas süreçleri olarak adlandırılabilir.
- 24:44Çözüm Sürecinin Önemi
- Çözüm Süreci belki en fazla kamuoyuna mal olmuş, açıklığı bağlamıyla en fazla açık olan süreç.
- Öcalan'ın Diyarbakır'ın Nevruz'da milyonlara açıkça okunan mektubu CNN ve NTV gibi ana akım medya kanalları tarafından canlı olarak tüm Türkiye'ye duyuruldu.
- Sürecin kamuoyuna mal olması, açıklığı, uzun sürmesi ve tartışma ortamı yaratması, ciddiye alınacak bir gelişim olarak değerlendiriliyor.
- 25:31Çözüm Sürecinin Çökmesindeki Dinamikler
- Çözüm Süreci'nin çökmesindeki bir dinamik, çatışmanın içinde bulunduğu bölge ve uluslararası dinamikler.
- Rojava'nın kurulması, Irak Gürsan bölgesindeki bağımsızlık arayışları, Rusya ve ABD gibi emperyal güçlerin müdahil olması, Türkiye'de çözümü favorize eden zemini zayıflatmış.
- Bu dinamikler Türkiye'de devasa bir belirsizlik yaratmış, ilgili aktörler için yeni seçenekler ve ittifak olanakları ortaya çıkarmış.
- 26:37Sürecin Kurumsal Mimarisi
- Barış sürecinin mimarisi konusunda çok fazla çalışma var, ancak diyalog sürecinin tasarımında ciddi bir boşluk olduğu söylenebilir.
- Süreç sembolik olarak kamuoyuna mesajlar verilse de, büyük oranda AK Partili siyasetin belirlediği bir tartışmayla sınırlı kalmış.
- Sürecin mimari yapısı toplumsal katılımı ve toplumsal denetim ve basıncı sağlayacak ölçüde açık değildi.
- 29:19Sürecin Kritik Meseleleri
- Tarafların politik gündemleri arasındaki uçurum çok derinleşti.
- AK Parti'nin temel talebi sembolik adımlarla silah bırakması iken, Kürt hareketi demokratik güç paylaşımını içeren bir talep üzerinden meseleye bakıyordu.
- Kürt meselesi gibi kimlik temelli çatışmalarda güç paylaşımı olmaksızın çözüm bulmak hemen hemen imkansız, ancak bu noktaya bile Türkiye'de gelinemedi.
- 30:59Rojava'nın Müzakere Sürecine Etkisi
- Rojava'nın sahip olduğu statü, Türkiye'nin Osmanlıcı ve kolonyal hayallerinin suya düşmesiyle müzakere sürecinin başarısızlığında temel faktörlerden biri olarak görülmektedir.
- Müzakere sürecinin başarısı için iki tarafın da barışın kazançlı bir seçenek olarak görülmesi gerekmekte, ancak bu durum sağlanamamıştır.
- AK Parti'nin bölgede büyüme arzusu, bölge gücü olma ve Osmanlı'nın eski topraklarına hitap etme istekleri, çözüm sürecinin üzerine oturmuştur.
- 34:00Kürt Hareketinin Büyümesi
- Kürt meselesi ertelenmiş ve şiddetle bastırılmaya çalışılmıştır.
- Çözüm süreci süresince Kürt hareketi ertesi seçimlerde %6,5-7 bandından %12-13 bandına yükselmiş, il sayısı 8-9'dan 20'ye çıkmıştır.
- Kürt hareketi iki-üç yılda bir denge gücüne dönüşmüş, Antep gibi ilçelerde %15-20 bandaya ulaşmıştır.
- 36:02Siyasi Denge ve Gelecek
- Çözüm süreci içinde AK Parti büyüme ve bölge gücü olma hayalleri kurarken, kendi iktidarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmıştır.
- Kürt siyaseti hem Türkiye'de hem de Rojava'da büyüyerek yeni bir denklem oluşturmuştur.
- AK Parti, Kürtlerle yeni bir sayfa açmak yerine geleneksel devlet delikleriyle uzlaşmış ve yeni bir siyaset inşa etmiştir.
- 37:52Kürt Hareketinin Stratejik Hataları
- 7 Haziran seçimleri sonucunda AK Parti'nin kimyası ciddi anlamda bozulmuş, tek başına iktidar elde edemeyeceğini görmüştür.
- Kürt hareketi, Gezi ayaklanmasının yarattığı uyanışla AK Parti'ye uzlaşmak yerine, partiye karşı "bitirme" stratejisi benimsemiş ve erken zafer sarhoşluğuna girmiştir.
- HDP'nin Türkiye'de yapmış olduğu ittifaklar ve Gezi sürecinin getirdiği rüzgar nedeniyle, Tayyip Erdoğan ile doğrudan pazarlık oluşturacak şartları yaratamamıştır.
- 39:50Kürt Meselesi ve Siyasi Çözüm Süreci
- Konuşmacı, siyasi çözüm konusunda iyimser ve aceleci olduğunu düşündüğünü, bu meselede zaman ve dönüşüm gerektireceğini belirtiyor.
- 2013-2015 yıllarında Türkiye'nin naif ve iyimser davrandığını, bu durumun bugün devlet şiddeti ve geri dönüşüne neden olduğunu düşünüyor.
- Kürt meselesinin çözümünde, siyasetin bir oyun alanı gibi olduğu ve karşıdaki aktörlerin pozisyon ve tercihlerini dikkate almadan okuma yapılamayacağını vurguluyor.
- 41:127 Haziran Dönemi ve Başkanlık Rejimi
- 7 Haziran döneminde Türkiye'de iki opsiyon vardı: Kürtlerin AK Parti ile birleşmesiyle Fransa veya Amerika tipi daha demokratik bir başkanlık rejimi veya Tayyip'in Avrasya, Ergenekon ve cami ile ittifak kurması.
- Konuşmacı, Kürtlerin AK Parti içindeki demokratik damarla bir başkanlık rejimi üzerine yürüme şansını yeterince değerlendirmediğini düşünüyor.
- 2012-2014 yıllarında Türkiye'nin kürt meselesini çözüp kurumsal yapı olarak yarı başkanlık veya ABD tipi başkanlık rejimi içinde yerleşme fırsatını değerlendirmeden kaybettiğini belirtiyor.
- 43:35Kürt Hareketinin Muhataplık Sorunu
- Müzakere sürecinde eleştirilerden biri, Kürt hareketinin merkezi bir muhatap olamaması ve farklı aktörlerin farklı sesler çıkarmasıydı.
- İmrali, Kandil, HDP ve sivil toplum kuruluşları gibi farklı aktörlerin varlığı, devletle görüşmeleri yürütme konusunda liderlik sorunu yarattı.
- Çözüm sürecinde AK Parti'nin daha merkezi, tutarlı ve tek sesli bir yapıya sahipken, Kürt hareketinin yapısal koşullardan kaynaklı daha parçalı bir pozisyon aldığını belirtiyor.
- 46:03Kürt Hareketinin Yapısal Zorlukları
- Kürt hareketinin homojen, tek sesli, bütüncül ve sistematik bir liderliği inşa etmeyi zorlaştıran yapısal koşullar vardır: Ocalan'ın tutuklu olması, kürt siyasetinin coğrafik yaygınlığı, legal ve illegal öğeleri.
- Çözüm sürecinin kurumsal mimarisinde sorun vardı; masanın bir tarafındaki aktörler kendi içerisinde parçalı ve ittifak olmayan bir durumdaydı.
- Silahsızlanma konusunda Öcalan, Kandil ve HDP arasında pozisyon farklılıkları vardı, bu da kürt hareketinin bütünlüklü ve tek bir cevabı olmadığını gösteriyordu.
- 47:43Kürt Hareketinin Parçalı Yapısı ve Sonuçları
- Bazıları, kürt hareketinin tek sesli olmamasının Rojava'nın bugün elde ettiği kazanımları sağladığını düşünmektedir.
- Kandil, Öcalan'la yürütülen müzakerelerde kendisinin de masada olması gerektiğini vurgulamıştır çünkü dışarıdaki güç olarak bölgedeki dinamikleri takip edemezdi.
- Devlet, kürt hareketinin yapısal sınırlarını fark edip bir liderliğin inşasında daha yapıcı bir rol oynayabilirdi, ancak çözüm sürecinde bu konuda samimi bir irade yoktu.
- 50:10HDP'nin Zayıflığı ve Kayıplar
- Kürt hareketinin parçalı yapısı, legal kürt siyasetinin (HDP'nin) zayıflığı ve merkezi olamaması Türkiye'de bir kayıp olarak değerlendirilmektedir.
- HDP, 20-25 yıllık mücadeleden sonra %67 bandından %13-15 bandına düşmüş bir güç olabilirdi ve Diyarbakır, Mardin, Van'da yerel otorite olabilirdi.
- Kandil'in HDP'yi hükümsüzleştirdiğini, önünü tıkadığını ve meşhurluğunu halel getirdiğini söylemek yerine, bu bir izin verme meselesi olarak okunmamalıdır.
- 51:43Kürt Hareketinin 1999'dan Sonraki Değişimleri
- 1999'dan sonra kürt hareketi üç ana değişim yaşadı: kentleşme, legalleşme ve kurumsallaşma.
- 1999'da "silahların dönemi bitti, demokratik siyaset dönemi" söylemi, legal kürt siyasetini merkezi bir nokta taşımayı gerektiriyordu.
- 1999'dan sonra kürt hareketinde çeperdeki legal siyasetin merkeze taşınması ve yeni merkezi aktörün inşa edilmesi gerekiyordu, ancak bu gerçekleşmedi.
- 54:39Kürt Hareketinin Günümüz Durumu
- Kürtler arasında son derece sert tartışmalar devam etmekte, kürt mücadelesi ve bugüne kadar hiç olmamış kadar net bir şekilde eleştirilmektedir.
- Kürt hareketi, anayasada resmiyete kavuşturulmuş haklar sağlama konusunda başarılı olamadığı için eleştirilmektedir.
- Kürtler şu an bir mutlak yenilgi değilse de geçici bir yenilgi sürecinden geçmektedir; siyasi menzillerini kaybetmiş, belediyelerine kayyumların atandığı, parlamentodaki etkisinin sınırlanmış bir süreçte bulunmaktadırlar.
- 57:16Kürt Hareketinin Durumu
- Kürt hareketinin durumunu değerlendirmek için zaman çerçevesi önemlidir; son birkaç yıla odaklanıldığında açıkça bir yenilgi olduğu görülürken, daha uzun bir vadede (5-10-20 yıl) bu durum tartışılabilir.
- Kürt hareketi 2004'e kadar sadece 8 ilde iddiası olan bir hareketti, ancak bugün 20 ilde yayılmış durumdadır.
- Devlet teorisi üzerine yapılan tartışmalarda, rıza üretme kapasitesinin sosyopolitik yapılar için ana güç kaynağı olduğu tezleri vardır.
- 59:15Kürt Hareketinin İki Büyük Darbesi
- Kürt hareketi iki büyük darbe yemiştir: biri umuduna, diğeri kolektif aktörü olan güvende darbe.
- 1999'dan 2012-2013'e kadar "barış süreci" çöktü ve umut kaybı yaşandı.
- Korku ve cezalandırmanın yükselmesiyle birlikte, cesaret kavramı üzerinden formüle edildiğinde, korkmaya rağmen yapması gerekeni yapma yeteneği azalmıştır.
- 1:01:50Kürt Hareketinin Ufku ve Eleştirel Aklın Genişlemesi
- Kürt hareketinin çözüm sürecinde "demokratik özelliklik" iddiası vardı ancak bu muğlaktı ve müzakere atmosferi içerisinde bu muğlaklık bir krize neden olmuyordu.
- Çözümün çöküşü, müzakeresizlik ve sertleşme ortamında, hareketin Türkiye bağlamında kendi kitlesine sunduğu ufku zayıf hale geldi.
- Türkiye'de devlet ve sistem krizi var ve bu krizde Kürtlerin sahası sınırlı, devlet içerisindeki ana kavgada eziliyor ve mobilizasyonun karşılığı yok gibi algılanıyor.
- 1:03:37HDP'nin Siyasi Projesi
- Siyasi alanda yapılan tartışmalar değerlendirilirken, ortada bir siyasi proje olup olmadığına bakmak gerekir.
- HDP'nin yaptığı itiraz yeni bir siyasi proje öneriyor mu sorusu önemlidir.
- HDP, ana akım siyasetin iflas ettiğini, Türkiye içerisinde bir iç çözümün imkansız olduğunu ve devletleşmenin bir an önce temel güncel bir politik gündem haline getirilmesi gerektiğini iddia ediyor.
- 1:05:28Kürtistan Bağımsızlığı Tartışması
- Kürtistan bağımsız devlet isteği ve arzusu ile siyasi proje olarak ifade etmek arasında fark vardır.
- Tartışmalar genellikle arzu ve istek üzerine yoğunlaşırken, siyasi proje olarak ele alınması gerekiyor.
- Bir siyasi proje için beş temel soru cevaplanmalıdır: 1) Talep reel mi? 2) Kim yapacak? 3) Maliyet ne? 4) Maliyeti kim ödeyecek? 5) Elde edilecek iktidarı kim yönetecek?
- 1:07:19Kürtlerin Siyasi Durumu
- Kürtlerin nüfus olarak bu konuda bir konsensus halinde olup olmadığı sorgulanmalıdır.
- HDP'nin Türkiye'deki coğrafi dağılımı incelendiğinde, farklı bölgelerde farklı oy oranları olduğu görülür.
- Kürt siyasi aktörlerin kolektif eyleme becerisi sınırlı olup, Suriye'de bile dokuz yıllık geçmişi olmasına rağmen bir araya gelme konusunda tartışmaya devam ediyorlar.
- 1:09:19Siyasi Projenin Gerçekçiliği
- Kürtistan bağımsızlığı projesinin maliyeti yüksek olup, bu maliyeti genellikle Kürt yoksulları ödüyor.
- Elde edilecek sınırlı iktidarlar genellikle maliyet ödeyen Kürt yoksulları tarafından elde edilemiyor.
- Konuşmacı, beş soruya verilen cevaplarının negatif olduğunu belirtiyor.
- 1:12:19Kürtlerin Politik Stratejisi
- Kürtlerin kısa ve orta vadede gerçekçi bir politik mücadele biçimi, kendi ülkeleri içerisinde bir statü elde etmeleri ve iktidarlarına yerel ve merkezi ölçekte dahil olmalarıdır.
- Türkiye bağlamında, Kürtlerin en gerçekçi senaryosu il veya bölge ölçeğinde bir ademi merkezleme olabilir.
- Konuşmacı, Kürtlerin kendi gündelik hayatlarında yüksek maliyet ödemeksizin kendi geleceklerini kurmalarının hem daha değerli hem de etik açıdan daha doğru olduğunu düşünüyor.
- 1:15:30Veda ve Teşekkür
- Konuşmacı, başka konularda ve zamanlarda tekrar bir araya gelebilme imkanı bulabileceklerini dile getiriyor.
- Konuşmacıya teşekkür ediliyor ve eksik olmaması isteniyor.
- Konuşmacı teşekkür ediyor.