Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Mustafa Öztürk adlı bir konuşmacının Kur'an yorumlamasındaki tarihselcilik yaklaşımını anlattığı bir ders/sohbet formatındadır. Konuşmacı, Ankara'da bulunan bir ilahiyat akademisinde "Allah Tasavvurunda, İnsan-Allah İlişkisinde Sivilliğin İmkanı" adlı makalesi üzerine konuşmaktadır.
- Video, Kur'an yorumlamasında temel iki yaklaşım olan evrenselci görüş ve tarihselcilik yaklaşımını karşılaştırarak tarihselcilik anlayışını detaylı şekilde ele almaktadır. Konuşmacı, tarihselcilik kavramının İslam tefsir geleneğindeki kökenlerini, Kur'an ayetlerinin vahyedildiği sosyal ve tarihsel gerçekliği yansıttığını ve bu yaklaşımın Kur'an'ı doğru anlamada en önemli katkısının ayetlerin indiği dönemin bağlamıyla irtibatını kurmaya çalışması olduğunu vurgulamaktadır.
- Videoda ayrıca İslam hukukunda savaş ve barış esasları, İslam'ın kültürel bağlamı, Allah tasavvuru, namaz ritüellerindeki farklılıklar ve nesih teorisi gibi konular da ele alınmaktadır. Konuşmacı, tarihselcilik yaklaşımının sınırlarını belirleyerek, ibadet alanındaki uygulamaların değişmemesi gerektiğini vurgulamakta ve Kur'an'ın günümüz sosyolojisindeki yeri hakkında düşüncelerini paylaştırmaktadır.
- 00:24Kur'an Yorumlamasında İki Ekol
- Kur'an metninin yorumlanması sırasında temel iki ekol vardır: evrenselci görüş ve tarihsel görüş.
- Evrenselci görüşe göre Kur'an ayetleri zamandan ve mekandan münezzeh bir gerçeklik olduğu için her zaman ve her yerde uygulanabilir.
- Tarihsel görüşe göre Kur'an ayetleri, özellikle muhkem olanları, vahyedildiği zamansal ve sosyal gerçekliği yansıtır ve bu gerçekliği günümüzde uygulamak mümkün değil veya büyük sorunlar çıkarır.
- 01:20Tarihselcilik Tartışmasının Önemi
- Konuşmacı, tarihsel görüş çerçevesinde bir tebliğ sunulacağını belirtiyor.
- Uzayda dev uzay istasyonları gibi gelecekteki teknolojik gelişmelerle birlikte, kölelik, kadının miras payı gibi Kur'an ayetlerinin nasıl uygulanacağı sorunu gündeme geliyor.
- Konuşmacı, Mustafa Öztürk'ü bu konudaki uzman olarak tanıtıyor.
- 03:05Tarihselcilik Anlayışı
- Konuşmacı, tarihselcilik anlayışının İslam ilahiyatında hem sevilen hem de nefret edilen bir kavram olduğunu belirtiyor.
- Türkiye'de tarihselcilik tartışması, Fazur Rahman'ın fikirlerinin Ankara İlâhiyat çevresinde yayılmasıyla başladı ve 1990'ların ortalarında en yoğun tartışmalar yaşandı.
- Tarihselcilik tartışması, Fazur Rahman'ın "Kur'an'ı anlamaya dair bir yöntem teklifi" ile başladı: ayetin indiği zamanı, zemini ve sosyolojisini analiz etmek.
- 07:54Fazur Rahman'ın Tezleri
- Fazur Rahman'ın tezinde sorun, "Mevlid-i nasla içtihada mesal yoktur" kuralına karşı çıkması ve Kur'an'ın açıkça konuştuğu konularda da içtihat yapma önerisidir.
- Fazur Rahman, Hz. Ömer'in zekat ayetinde içtihat yapması örneğini vererek, açık bir ayette bile içtihat yapılabilir olduğunu savunmuştur.
- Tarihselcilik tartışması genellikle hukuk muamelat ayetleri üzerinden (kadının miras payı, şahitliği, hırsızın elinin kesilmesi) yürüdü.
- 11:26Konuşmacının Tarihselcilik Anlayışı
- Konuşmacı, tarihselciliğinin sadece hukuk muamelat ayetleriyle sınırlı olmadığını, Kur'an'ın bütünlüğüne dair bir anlayış olduğunu belirtiyor.
- Konuşmacının tarihselciliğinde "zarf ve mazruf" ayrımı vardır: Allah tarih üstü bir mesajı tarihsel bir zarfın içinde sunmuştur.
- Konuşmacı, bu anlayışının gelenek boyunca defalarca söylenmiş bir şey olduğunu ve sahabe döneminde bile dillendirildiğini vurguluyor.
- 15:10Kur'an Ayetlerinin Tarihsel Çerçevesi
- Müslümanlar Medine'ye hicret ettiklerinde evlerinde kapı ve pencere gibi mahrem bölmeleri ayıracak imkanları yoktu, ancak Allah müslümanların imkanlarını genişletti.
- Nur Suresi 58. ayette özel vakitte izin isteyerek eve girme konusu ele alınıyor, ancak bu ayet günümüzdeki sosyolojimizle kıyaslandığında menatı (gerekçesi) kalmamıştır.
- Tarihselcilik, bir hükümün kıyamete kadar uygulanmayacağını söylemez, sadece içinde bulunduğumuz an itibariyle hüküm mülgadır ve tatbik zeminini kaybetmiştir.
- 17:47İmam Maturidi'nin Görüşü
- İmam Maturidi, "müellefe-i kulüp" meselesiyle ilgili olarak ayetteki hükmü temellendiren illet ortadan kalktığı için içtihat yoluyla nesih yapılabileceğini belirtmiştir.
- İmam Maturidi'nin ölüm tarihi 333 (944 M) olup, bu görüşün batıdan intikal ettiğine dair retoriklere karşı metinlerin kendilerini göstermektedir.
- Mümtahine Suresi 10. ayette, Mekke'den gelen kadınların sınanması ve nikahı düşürüldükleri durumda mekkelilerin kocalarına ödenmesi gereken mihir konusu ele alınıyor.
- 23:12Tarihselcilik ve Hermeneutik
- Batıda hermeneutik gelenek içerisinde, bir metnin yazarından bağımsız olarak yazarın niyetinin çözümlenebilir olup olmadığı tartışılmaktadır.
- Emilyo Beti, yorumcunun metni tıpkı yazarının niyetini kavrayacak düzeyde muttali olabileceğini, Gadamer ise yorumcunun etkin tarih koşullanmışlığından bağımsız olarak önyargısız yorum yapamayacağını savunmuştur.
- Fazur Rahman hermeneutik tartışmada Beti'nin tarafında durmuş, Kur'an'ın tarihselliği üzerine yapılan tezlerin Gadamer'e dayandığı iddia edilmektedir.
- 27:21Kur'an'ın Tarihsel Çerçevesi
- Tövbe Suresi 36. ayette Allah katında ayların sayısı 12 olduğu ve bunların dördünün haram ay olduğu belirtilmektedir.
- Haram aylar Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb'dir, bu aylarda kan dökmek yasaktır.
- Peygamber Efendimiz vefat ettikten sonra, Tövbe Suresi 36. ayetin vurgulu olmasına rağmen haram ay hukuku uygulanmamıştır.
- 29:11Haram Ay Hakkında Ulemaların Görüşü
- Ulemalar arasında haram ay kavramının varlığından şüphe edenler vardır.
- Muharrem ayına girildiği halde, ne Hulefa-i Raşidin ne de diğer İslam dönemlerinde haram ay hukukunun uygulanması görülmemiştir.
- İbni Recep Hanbeli, haram ay ayetinin artık geçerliliğini kaybettiğini, "mensuh" (bitmiş) olduğunu söylemiştir.
- 30:00Cumhur İslam Ulemasının Delilleri
- Cumhur İslam Uleması'nın Kahir Ekseriyeti, haram aylarla ilgili ayetlerin hükümlerinin artık geçerliliğini kaybettiğini iddia etmektedir.
- Sahabe neslinin, Peygamber'den sonra fetih ve cihat faaliyetlerine ara vermeden devam etmesi, haram ay ayetinin artık geçerliliğini kaybettiğini göstermektedir.
- Sahabe, Resulullah'ın dizinin dibinde 23 sene terbiye almış, ayetlerin inişine tanık olmuş ve haram ay girdiğinde bile fetih faaliyetlerine ara vermemiştir.
- 31:26Tarihselcilik Yaklaşımı
- Tarihselcilik, Kur'an'daki cennet tasvirlerinin nihai ve evrensel bir tasvir değil, ilk muhatap kitlenin idrak ufkuna hitap eden tasvirler olduğunu savunmaktadır.
- Cennet tasvirlerinin somut detayları (altın bilezik, ipek elbiseler, huriler) o dönemdeki kültür ve zevklere göre ifade edilmiştir.
- Bugün bu tasvirlerin bazıları (ipek elbiseler, altın bilezikler) erkekler için gariplik yaratırken, o dönemde bunlar kralların zevklerini ifade ediyordu.
- 34:55Cennet Tasvirlerinin Zamanla Değişimi
- İmam Maturidi'ye göre, Kur'an'ın cennet tasvirlerinin somut detayları (altın bilezik, ipek elbiseler) o dönemdeki Arapların zevklerine göre ifade edilmiştir.
- Çadır, günümüzde zaruri hallerde kullanılırken, o dönemde Araplar için cennetin bir parçası olarak tasvir edilmiştir.
- Kur'an, bir topluluğu 23 sene boyunca adım adım getirmiş ve her aşamada o dönemin idrakine uygun tehdit ve mükafatlar vermiştir.
- 39:38Nesih Kavramı ve İslam Anlayışı
- Nesih, şer'i bir hükmün daha sonra gelen şer'i bir delille uygulamadan kaldırılmasıdır.
- 20. yüzyılın başına kadar İslam dünyasında Kur'an'da nesihin varlığına ittifak edilmiştir.
- Ulema, Kur'an'daki çelişkili ayetleri anlamak için nesih kavramını kullanmış, en son söylenen ayetin geçerli olduğu görüşünü savunmuştur.
- 44:09Değişen Şartlar ve İslam Hukuku
- Konuşmacı, insanların artık hakareti sürekli yemek zorunda olmadığını ve kılıçlarını çektiklerini belirtiyor.
- Sahabe, savaş ayetinin gelmesini bir çelişki olarak anlamamış, çünkü dünkü şartlar ve bugünkü şartlar farklıdır.
- Ulemanın yaptığı hata, İslam hukukunu 632 yılında dondurarak ehli kitapla ilgili hukuku değişime kapatarak 1400 yıl boyunca zimmi hukuku kurmasıdır.
- 45:33İslam Hukukunun Savaş Esasına Dayalılığı
- İslam hukuku orta çağlar boyunca devletlerarası hukuk olarak savaş esasına dayalı, barış esasına dayalı değildir.
- İslam'ın sancağını dünyanın her yerine taşımak için fetih yoluyla ilahi kelimetullah kavramı vardır.
- Konuşmacı, "alemlere rahmet olarak" gelen peygamberin inancı cihat yoluyla dünyaya götürülmesi arasında bir çelişki olduğunu sorguluyor.
- 46:34Modern Dünyada İslam'ın Gösterimi
- Konuşmacı, İskandinavya'ya doğrudan savaş açarak İslam'ı götürmenin nasıl izah edilebileceğini sorguluyor.
- Günümüzde bu tür bir yaklaşım, Amerika'nın Afganistan'a işgali gibi algılanabilir mi sorusuyla tartışmayı sürdürüyor.
- 47:03Tarihselci Yaklaşımın Kur'an'ı Anlamadaki Önemi
- Tarihselci yaklaşımın en önemli katkısı, Kur'an'ın indiği dönemin bağlamıyla irtibatını kurmaya çalışmasıdır.
- "Ve fitnetün ve yekune dinu kulluhu lillah" ayeti, ulemalar tarafından "küfür yeryüzünden silininceye kadar savaşın" anlamına getirilirken, aslında bağlamında "inancınıza yönelik baskı ortadan kalkıncaya kadar savaşın" anlamına gelmektedir.
- Tarihselci bakış, ayetlerin bağlamını yitirdiğimiz an tepetaklak olacağını gösterir ve bazen "mensuh" denilen ayetlerin günümüzde uygulanması gerektiğini de vurgular.
- 52:23Ayetler Arasındaki Farklar ve Tarihselcilik Sınırları
- Tefadül tartışması, ayetler arasında aksiyolojik açıdan (değer skalasında) derece farkı olup olmadığını inceleyen bir tartışma olup, bazı ulemalar ayetler arasında fazilet farkı olduğunu savunmuştur.
- Tarihselcilik, talili (illete dayalı) hükümler için geçerlidir, taabbudi (ibadet) hükümleri ise zamanla değişmezdir çünkü ibadet insanoğlunun varoluşsal borcudur.
- İbadetin kalıbı ve ritüel boyutu değişebilir, ancak ibadetin ontolojik bir borç olması önemli olup, yeni icatlar yerine gelen sünnete dayalı uygulamaların korunması gerekir.
- 58:09Yaşayan Sünnet ve İttifak
- Konuşmacı, bir ittifakın son derece mükemmel bir uyum içinde olduğunu ve en ufak bir pürüz çıkmadığını belirtiyor.
- Bu ittifakın ve uyumun Kevser Suresi'nin tefsirinden değil, yaşayan sünnete borçlu olduğunu vurguluyor.
- Yaşayan sünnetin içinde tarihsel ögeleri ve kendi sosyolojisi içerisinde içtihadı kuran bir yapı olduğunu açıklıyor.
- 59:26Kölelik ve Kur'an
- Kur'an'da hür kadınla evlenemeyenlerin cariye alması gerektiği ayetleri varken, köle pazarı 1923'te Atatürk Cumhuriyeti kurulduğunda kapanmış durumda.
- Kölelik, mütekavim mal anlamına gelir: alınabilir, satılabilir, kiralanabilir, devredilebilir, ortaklaşa mülk edinilebilir ve miras bırakılabilir.
- Kur'an bunu hazır bulmuş, bir değer yüklemediği ancak insanlar bu olguyu değer zannetmiş ve durumla değeri birbirine karıştırmış.
- 1:01:33Arap Kültüründe Evlilik
- Peygamber Efendimizin Zeynep ile evliliği nübüvvetle ilgili değil, olgusal bir durum olarak Arap kültüründe izah edilebilir.
- Arap toplumunda evlilik ve boşanma konusunda Avrupalılara daha fazla benziyor, boşanma nahoş algılanmaz.
- Hz. Peygamber'e Hz. Ebubekir kızını vermiş, aynı zamanda Hz. Ali'nin damadı olmuş, bu kültür din olarak algılanmış.
- 1:04:45Allah Tasavvuru
- Kur'an'da Allah kendini melik, kral gibi tanımlar: orduları, tahtı, kürsüsü, arşı ve mele- i ala (bakanlar konseyi) vardır.
- Kur'an'da Allah gökte olduğu belirtilmiş, bu sahabe tarafından gökte anlamış ve yorum yapmamış.
- Kıyamet günü Allah'ın binlerce meleğin içinde tahta ravanla birlikte yeryüzüne ineceği ve ayağını cehennemin üstüne bastığı gibi somut tasavvurlar var.
- 1:06:53Allah Tasavvuru Değişimi
- Zaman içinde insanlar, insan biçimci bir Allah tasavvurunun sorun çıkaracağına kail olmuşlar.
- 3. asırda Cehmiye ekolü "Allah her yerde hazır ve nazırdır" diyenlerin kafir olduğu söylenmiş, bugün bu inanış sünnilik olmuştur.
- Allah'ın bir olduğu ve ona kulluk borcu olduğu ilkesi değişmemiş, ancak Allah'ı algılama ve tasavvur şekli zamanla değişmiştir.
- 1:09:21Allah Tasavvuru ve Sivilliğin İmkânı
- Konuşmacı, Ankara'daki bir ilahiyat akademisine "Allah Tasavvurunda, İnsan-Allah İlişkisinde Sivilliğin İmkânı" başlıklı bir yazı yazdığını belirtiyor.
- Kelam ilminde Allah'ın ne olmadığını anlatmakta (o değil, bu değil) olduğu için, Allah ile yakın bir ilişki kurmak zorlaşmaktadır.
- Tasavvuf, bu mesafeli ilişkiyi yakınlaştırmaya çalışsa da, bazen ölçüyü kaçırmış olabilir.
- 1:11:39Kur'an'ın Günümüzdeki Yeri
- Konuşmacı, kendisinin bir Müslüman evladı olduğunu, tarihselci olduğunu ve yaşadığı sosyolojiyi baz aldığını ancak bu duruma değer katmadığını belirtiyor.
- Kur'an ayetlerinin günümüzde bir menatı, illeti ve zemini olmadığını, bunun Ümmet-i Muhammed'e rahatsız etmediğini söylüyor.
- Müslümanlar, Kur'an'ı imbikten süzerek 6236 ayetten 50-55 maddelik farzlar çıkarmış, bunları uygulamakla evliya olunabileceğini ifade ediyor.
- 1:14:23Kur'an'ın Uygulanması Hakkında Tartışma
- Konuşmacı, Kur'an'ı bugünkü sosyolojide bağlayamayanlara, o ayetin bugünkü karşılığını gösterme yükümlülüğünü hatırlatıyor.
- Cariye ayetinin günümüzde nasıl uygulanacağı sorusuyla dinleyicileri sorguluyor.
- Günümüz Türk ve İslam dünyasında erkek neslinin en mağdur nesli olduğunu, tek eşlilik ve haram-helal sınırlarının var olduğunu belirtiyor.
- 1:16:41Soru Cevap
- Konuşmacı, sünnetin Kur'an'a kıyaslandığında daha önemli olduğunu, çünkü Kur'an'ın bazı ayetlerinin delaleti zann edilebileceğini söylüyor.
- "Egmis salati" (namazı ikame edin) ayetini örnek vererek, namaz fiiliyatı ve pratiğinin olmasaydı ne olacağı sorusuyla dinleyiciyi düşünmeye teşvik ediyor.
- 1:18:28Namaz ve Ekol Farklılıkları
- Namazın nasıl kılınacağı konusunda, Peygamber'in "Ben nasıl namaz kılıyorsam, beni nasıl görüyorsanız siz de öyle kılın" buyruğuyla sünnet fotoğrafı çekildi ve tecrübeler nesilden nesle intikal etti.
- Hanefi, Şafii ve Maliki ekollerinde namaz ritüellerinde ufak farklılıklar var, ancak bu farklılıklar bir sıkıntı değil, bir zenginlik ve tolerans olarak görülmelidir.
- Konuşmacı, ekol sistematiğine bağlı kalınması gerektiğini ve sünnetin pratik hayata aktarımı konusunda belirleyici olduğunu vurgulamaktadır.
- 1:19:53Kur'an ve Sünnet İlişkisi
- Sünnetin hadis olarak aktarıldığı şekli tartışılabilir, ancak sünnetin büyük çerçevesinde Hz. Peygamber'in dindeki otoritesi tartışılmalıdır.
- Konuşmacı, Kur'an-ı Kerim'i bir arıtma tesisi olarak görüyor ve tarih boyunca mezhepler, tasavvuf ve felsefeyle karışan sünnetin arıtılmasında Kur'an'ın rolüne inanmaktadır.
- Kur'an-ı Kerim'in İslam'ı sıfırdan yeniden icat etme metni olmadığı vurgulanmaktadır.
- 1:21:22Nesih Teorisi ve İçtihat
- Klasik nesih teorisinin "sonsuza kadar iptal olmuş" anlayışına karşı çıkılarak, nesihin sosyal akışkanlık içerisinde değişkenlik arz ettiği belirtilmektedir.
- Kur'an'ın konuştuğu yerde de içtihat yapılabileceği, mevlid-i nasda içtihada mesafe olduğu vurgulanmaktadır.
- Hz. Ömer'in Hayber fetihinde, Haşr suresi ayetinin emrine rağmen toprakları bölüştürmediği, bunun yerine vergi alınması tercih ettiği örnek verilerek, ayetin söylediğiyle hedeflediği arasında fark olabileceği gösterilmiştir.